—92—

NEMESIO ETXANIZi

Azkoitiko Santa Krutzera

Paris, 1952-XII-19

        Adiskide min:

        Egun batzu lenago zure gutun joria eskuetaratu zait eta atzo Izeko aberatsa, Irulearen negarra antzerki liburua. Xoratuta irakurri nitun antzerkiak eta gutuna ere. Idazle bikaina zaitugu, gure euskeraren matilak oro muin-muinetik ezagun dituzuna. Ai nu neretzako zure ixuriaren laurdena. Emen erbestean, guk ezin dezakegun orlako lanik, ain euskera jator errikoiean burutu. Izkera arrotzez inguraturik, burmuinak elkortu zaizkigu neri beintzat, eta aizun ta utsak besterik ez zaizkit luma muturretik ateratzen. Beaz, ortik ikusi dezakezu zer nolako arreta ta goxotasunez irakurtzen ditudan zure lan mamitsu ta aberatsak. Jaunak gordeko al dizu zure urrezko luma ori urte aunitzez.

        Oraindik ez dut kritikarik ondu zure azkeneko teatru-lan ortaz, bainan gaur bertan saiatuko naiz zerbait idaztera. Euzko Deyan iritzi labur bat, datorren zenbakian, argitaratuko dut. Zabalago bat Euzko-Gogoarako idatziko dut eta beste bat gure irratirako. Al ditudan edo eskuan dauzkadan bide guziak erabiliko ditut zure lan ederraren zabalkundea egiteko. Bialiko dizkitzut nere eritziok irakur ditzazun. Esan bearrik, merezi duzunez, goi mailan ezarriko zaitudanik.

        Ala obe, polizikoek gure lanetaz len baino gutxiago arduratzea. Gainera nere bialkunek ezingo dizute istilurik sortu korrioz dioazkitzun ezkero, beaz legez ta bidez. Zerbait esango balizueke, sobrea erakustea aski nundik iritxi diran ikus dezaten, zuk ez dituzula eskatu gaineratuz.

        Irratiari buruz diozuna tresna orren arduradunari igorri diot erantzuteko eskatuz. Oraindik ez dit jardetsi, bainan laster idatziko diala nik uste. Ondo dakizu ez dala egunero ordu erdiko euskal-jarduna betetzea ain errexa. Oso gutxi gera euskal idazleak emen gaindi, eta kemen eta adore aundia bear dira egunero, aspertu gabe, kronikaren bat euskeraz idazteko. Nik uste alare, egingarri dala zuk diozuna, euskal idazle zenbait ortara jarriko bagina, eta egunero ordu-erdiko edo iru ordulaurdeneko irratsaioa egingo genukela. Bainan euskeraz izango diralako ain zuzen, gauza jakingarri ta ernegarria bear luke, ez txiro ta arruntegi, geiegi gerta oi zaigunez euskeraz ari gerala. Dana dala, irrati arduradunak zer erantzuten didan idatziko dizut.

        Min dut, Arantzazuko ateak idazle-batzarrerako itxi dizkitzuelako. Ez genuen guk zer ikusirik Timesek argitara zuen artikulu txoro arrekin. Zuen artean ibili zan korresponsal ua, Arantzazu ta inguruetan, nobela ori asmatzeko. Egia esango badizut neri bat ere ez zitzaidan atsegin izan, argi ikusi nuelako barneko euskalzaleentzat elorriuak besterik ekarriko ez zituala artikulu madarikatu orrek. Gainera gutxi palta praileak ateak euskalanari ixteko! Orain okerrago ibiliko dira Arantzazuko praileak Lete aita il danetik. Galtze larriegia euskal letrentzat.

        Dana dala, batzar ori eginbearreko duzute euskal idazle guziak eralguntza baten barnean artzeko, gure euskerari indar geiagoz ekin diezaioten. Ez gabiltz ondo, onela barreiaturik bakoitza bere bideak barna. Idazleak batu bearra dugu, eta sakon ikusi nola gure errietan euskeraren ondamendia betiko eragozteko bideak. Zerbait egin ditekeela nik uste ontan ere.

        Noni ta Maniz idatzi nuena ez dakit nola artu duen nere adiskide Muxikak. Egi garratzak jalki nituen noski. Bearrezko ta zorioneko lagundi orri noiztanka amarru-zapiak erauztea. Ez dezatela uste beatza aoan gaudenik, beaiek egin eta egiten ari diran kalteak, Euskalerri ta euskeraren aurka, ixiltzeko: ez Lagundiak eztare Eliz-estatuak edo Estatu elizak, orain ezbait dugu aski klarki ikusten zein-zein diran ain daude lizunki elkar itsatsirik. Politikaz diozuna konporme. Nere politika, aspaldi ontan, euskeraren berpizte eta burruka duzu, eta ez det besterik erabiliko ere gure euskal ametsak egi biurtu arte. Eta euskera aurrera ateratzeko eliz agintariak jo bear ba ditut ere, erruki gabe joko ditut. Ez gera bizi erdizka ibiltzeko garaietan, txepel eta ergel. Ez orixe.

        Zure «Euskera ta grinak» oraingoxe zenbakian argitaratuko ditut. Bete-beteko erantzuna, Xemein-en ergelkeriei. Zurearen gainera Miranderena ere argitaratuko dut. Onena ere idazlan ederra, ausartagoa eta gogorragoa zure baino. Ez dakit zer erantzun lezaieken gure arteko integrista ezin-etsi oiek. Or ikusiko dugu. Dana dala, pozik nago orain arte erdi ilik eta kolore gabe agertzen zan «euskal-orriya» pizkortzen ari dalako, zuei eskerrak.

        «Vanguardistak» ari dira edo ari gaituzu, ni ere aien taldeko naizelako. Lanarteka Ovidiusen Ars Amandi, ots, Maita-bidea euskerara itzuli dizut. Gerturik daukat irarkolarako, sarrera ta oarrez jantzia. Gordina, bainan ederra. Pozik bialiko nizuke irakurri dezazun eta orraztalditxo bat ere eman dezaiozun, zure ikutuz asko irabaziko bait du nere itzulpenak. Beldur naiz ordea bidean ez ote zaidan aldenduko, bada ez daukat bat ere gogorik berriz ere garbitan ezarteko. Dana dala, esaidazu ta pozik igorriko dizut, atzera itzultzekotan ordea, zure oar ta zuzenbidez apaindua. Jakina ez da baserritarrentzako egina, alare norbaitek irakurriko balie aixa ulertuko lukete, nik uste. Orrez gainera, Miranden olerkiak ere gerturik dauzkat argitaratzeko. Olerkari gazte onek euskera betiko lelotik atera ta maita-leloetan sartu du, gordinki ta ausarki. Olerkari bezala meritu andikoa dala, nik uste, filosofiz zerbait naasia izan arren. Euskera danerako gai dala erakutsi bear dugu, eta euskal idazle gazteak emen gertu daude gure izkerari indar berriak txertatzeko. Gutxi izan gu ordea... A! Ni ez naiz gero gaztea, gu ori jarri ba dut ere. Itzurri egin zait. Pozik jasoko ditut agintzen dizkidatzun olerki vanguardistok. Zaude trankil, ez ditut lau egaletara barreiatuko, eta ikaratu ere ez naute egingo. Emen gaindi, gordinkeririk ugari irakurria naukazu euskeraz. Boccacio-ren ipuiak euskeratzekotan gabiltz. Or bialtzen dizut batxo, Mirandek antolatua, irakur dezazun. Poliki dago.

        Zure argazkia oso jatorra da. Brijidetako Elizpeari antz eman diodala uste dut zure aldamenean ageri diran arri landuetan. Ez ote? Oraindik zintzilik al daukazute, elizdian lanpara zoragarri ua? Ez al dizkiotzute San Pazifikori prakatxoak aldatu? Egia esan mundua zear ikusi ditudan eliz guzietan liluragarriena Santa Kutzkoa ezpaigabe.

        Inka gorritan sartua naukazu oraintxe. Zaitegik Guatemalatik idazten dit bere ondora joateko ta joateko. Ba dakizu, Landibar Ikastetxearen jabe dala. Aurten beste etxe bi artu ditu akuran, ikastetxea zabaltzeko, ikasle ugari baiditu. Ikastola artan irakasle bezala nai nau, eta bidebatez Euzko-Gogoari indar berriak emango geniozkala ere esaten dit. Egiten didan proposizioa ez da bat ere zokoragarria. Bainan ez dakit zer egin ere. Nere adiskide mina duzu Zaitegi aspalditik eta lagundu nai nioke ikastetxean eta Euzko-Gogoan ere. Bainan ortarako Euskalerritik urrunagotu bear. Zer egin bear nuke? Zer derizkiozu adiskide? Salkeria ote litzake aberritik urruntzea? Ez diot oraindik erantzun eta emen naukazu pentsa-pentsari. Nere emango erbestaldia ez da urrezkoa, ezta gutxiago ere, bainan diru-leinuruak ez nau inoiz ere menperatu. Inka gogorrean nabilkizu.

        Nik ere zu ikusteko gogo aundia dizut, itz-aspertu bat egiteko. Ez arritu alakoen baten Santa Kutzen agertzen ba nazaizu. Len ere egin ditut orrelakoak eta aundiagoak ere.

        Artean ene agurrik beroenak artu itzatzu eta Gabon-urteberri opa onezkoenak.

        Agindu beti ere zure mirabe oni.