—139—

NEMESIO ETXANIZi

Guatemala, 1954-XI-3

        Adiskide maite:

        Bai noski, minbera ta errerik gaude euskalzaleak, gure lanak bear luken arrerarik ez duelako lenik, eta urrenik, euskalzaleen artean darabilzkigun eztabaida antzu ta banaketa ilgarriak dirala bide. Guzi ori ain biotz ertsia izatetik datorkigu. Erri kaxkarra benetan gurea, ertsikeriz ta inbiriz ustelduta dagoen erria. Kopetok zabaltzen ez ditugun bitartean, ez dugu onik izango inoiz ere. Beste zerbait ere esan nai nizuke, izugarrizko kaltea gure literaturari egiten diona. Bakoitzak gere bideetatik ibili-azi nai ditugu euskal idazleak, eta ori ezinezkoa da bai gure artean, bai beste munduko literatura guzietan. Idazle oro tenperamentu berdinekoak ote dira? Ez noski. Bakoitzak bere idazkera, bere burukera ditugu, eta bat bederaren bideak barna ibiltzen utzi bear diegu. Nik, esate baterako, ez nuke olerki bat ere egingo. Zertako beartuko naute bertso-berriak egitera? Ez nuke ipui bat idatziko; zertako ipuiak eragingo dizkidate? Auxe dugu gaur egunean gure makurrik aundiena, eta idazle guziak bide bakarretik sartu naia. Eta betiko erri euskera ori, atergabeko leloa. Badira idazleak erri euskeraz idazteko jaioak; bioaz beren bidetik. Ondo baino obeto derizkiot. Euskera jasoagorako sortu diranak, aldiz, ez ditzatela makur erazi eta irainez bete. Bakoitzak Jainkoak eman dizkion doaiez landu beza gure izkera eta derizkion elerti sailak. Auxe da bidea.

        Nere iritxietan gorapen geiegi egiten dizkiedala euskal idazleei diostazu. Bai euskeraz idazten dute guziak nerekiko gorapenak baizik ez ditute jasoko. Neonek dakit euskeraz idaztea zer dan, eta ortaratzen diren idazle guziak goragarri dira, noski. Ez gaude ain aberats gure literatura arloan, artara urbiltzen zaizkigunak errukigabe makilka ta arrika artzeko. Ez, eta orainarte bezela, txalorik beroenak joko dizkiet gure sorora urbiltzen diran idazle guziei. Neregatik beintzat, ez dedila bat ere euskera idaz-lanetan erabiltzetik baztertu. Ez dut uste nere gorapenak dirala-ta inortxok euskera astanduko duenik. Ezagutzen ditut bat baino geiago, nork goraipa ta jaso ukan ez dutelako, euskera betiko bertan bera utzi dutenak. Gainera edonun arkitu ditezke goragarriak eta obe da oiek aizatzea, ez beragarriak maizegi gure arteko euskera errikoaren erdel maisuak egiten duten bezela. Nik euskal idazle guziak biotzik onenaz artzen ditut, errikoiak eta besteak. Auxe da bidea.

        Zure gutuna iritxi zanean Orixe gure artean arkitzen zan agur esatera etorrita. Idazki guzia irakurri nion ipi-apa; aurrarena, arroxkoarena ta alare etzan bat ere sumindu. Lazkaon etsiko ote zuelazkoa ere entzun zun. Par pixkat ere egin genun au irakurtzerakoan, bada El Salvadorren komentuan baino bakarrago ta lotuago egon baita. Bost egun atseginak pasa ditugu elkarrekin, eta jakina, zu ere gure artean izan zera. Nemesio, Comillasen ezagutu zun mutikoa, oraindik gogoan daduka eta idazle bikaintzat dauka, bai orixe. Joan zakioz ikustaldi bat egitera Lazkaora poztuko baita. Asmo bikainak ditu, oraindik gordin, sendo xamar arkitzen baita. Onenak eman bear omen ditu Lazkaon. Irureun orrialdeko liburu bikain bat onduko du, mistika eta orrelako gaietaz; ekaiak bilduta dauzka. Il onen lenbizikoan ontziratu zan, beaz ogei egun barru or izango da zuen artean. Arrera on bat egingo al diozue! Zenbaki berri bat antolatzen ari gara. Emen bialtzen dizut arkibidea. Ezin dut inolare burutu emengo irarle alperrekin. Oiekin burrukan jardutzea askoz ere nekegarriago zait patxaran exerita euskaraz idazten baino. Zuek ezin dezakezute asmotu ere zer nolako buru austeak ditugun aldizkaria irarri ta ateratzeko. Orixek zerbait esango dizu ortaz. Idatzi dit Labaienek eta pozik nago. Ikusi ditut Eganen zure olerkiak; aurreak artu dizkiguzu. Eta bukatzera noa nere iz-jarioa. Beste bat arte.

        Biotzon, adiskide maite.

        («Mitxelena Ameriketara datorrela entzun dut. Orrek ere nunbait euskal arloa laster galduko du. Gutxi dira lurralde auetan euskalzale dirauten praileak. Agur).

        (Zure azkeneko olerkiak oso bikainak «Katu eztaiak» batez ere. «Arantzazukoari poz-jarioak» ez dira aurkeztekoak; derriorrekuak dirudite; erria ukan zinun begipean eta irudimena ta biotza ere legortu zitzaizkizula. Lazkaoko Birjinarena askoz ederragoa).