Urrezko armiarma

Arteak sentimendu tragikoa sendatzen du, sendatzen saiatzen da, gizakia naturara itzularaziz honen gaineko aginte espiritual batekin, eta baita heriotzaren gainekoa ere. Artearen xedea da gizakiaren izaera ahula gizaki izaera aske eta naturala bilakatzea.

Jorge Oteiza

Barkatuko didazue atrebentzia baina ni ez naiz idazlea. Nire ofizioa antzerkian dago eta hartatik bizi naiz. Gure herriak, hizkuntza, kultura zein pentsamendu aldetik, hutsune batzuk pairatzen ditu, eta horietako bat antzerkiarena da. Egungo egoera ikusita, —nahiz eta, esan bezala, nire ofizioa idaztearena ez izan—, ezinbestekoa iruditzen zait antzerkiaren irletatik gogoeta eta hausnarketarako bideak zabaltzea.

      2002. urtean, artearen sentsibilitate eta kontzientzia politiko berriak eraikitzeko asmoz, Drama Laborategia sortu genuen Bilbon. Bertan —metodologia hermeneutikoa eredu—, arte dramatikoen ikerketari ekin genion urtebetez. Egindako hainbat lanen artean, errituaren, kulturaren eta espektakuluaren berezitasun eta diferentziak aztertu genituen. Argi dago, arte dramatikoen esparruetan mugitzen garenok, espektakuluaren merkatuan harrapaturik gaudela. Nahi eta nahi ez, guztiok parte hartzen dugu sare honetan, ikusleak barne. Egia bezala har dezakegu orduan, bizitza antzerki handi bat dela, norbaitek esan zuen bezala. Eta komedianteak ez ezik, politikariak, kardenalak, kirolariak, kazetariak... guztiok osatzen dugula, egungo gizartean, espektakuluaren konpartsa. Tamalez! Boterearen aura horiek liluratzen gaituzte, tenteltzen gaituzte, eta ez gara konturatzen fartsa guztien ama hipokrisia dela, fundamentuz edota fundamenturik gabe sarri, esaten-ezartzen den gezurra.

      Sakratua zena, biluztua agertzen zaigu, komunitatean elkartu eta konpartitzen zena, orain modu indibidualean ematen da. Pertsonak Jainko bihurtu gara. Pentsamendu anitzen posibilitateak baztertuz, pertsonen erreminta ederrenak ezkutatuz, tabuak ezarriz, beldurra eraginez, sarean harrapaturik gaude. Oharkabean, noraezean, bide-sare bide-tranpan galdurik, inozenteen prozesioa osatuz. Eta sare honen guztiaren erdi-erdian, urrezko armiarmaren ikonoa: dirua. Telebista eta komunikabideen eraginez, espektakulua eguneroko kontua da. Ikuslegoa txorimalo bihurtzen da, konplize bai baina ez da inplikatzen. Eta distantziak, ahanzturara eramaten gaitu. Itsumandoka jolasten gara, errealitatearen imajinak distortsionatu eta fantasian murgilduz, idolo, ikono eta arketipo berrien bila. Egia bidean espiritualtasunik gabe, edota espiritualtasun indibidualetan. Nola liteke?

      Eta antzerkira joateko momentua iristen denean, gorputz biluziek ikaratu egiten gaituzte, pertsonaia grotesko eta patetikoak ez dira begi onez ikusten, ahotsaren ez ohiko erabilerak ezatseginak dira, ikuslegoari zuzen-zuzenean begiratzen zaionean lotsatu eta beldurtu egiten gara, entzun nahi ez ditugun istorioak kontatzen dizkigutenean marmarka ateratzen gara antzokitik. Baina bestalde, espektakulu “ponposo” bat plazaratzen denean, zutik eta grinatsu txalotzen dugu, artifiziozko suak bailiran. Baina zer da txalotzen dena? E. Ionescok esango lukeen bezala, jendeak ez du obra txalotzen, sarreran ordaindutako dirua txalotzen du. Txalotzerakoan gastatutako dirua justifikatzen da, gure kontzientzia etxera lasai joan dadin txalotzen dugu. Eta izan ere, espektakulua eta dirua beti elkarri eskua emanda dabiltza. Agian horregatik, antzerkira joatea eta zoologikora joateak gauza berdintsuak izatera irits daitezke.

      Eta panorama honen sareetan, zenbait antzerki talde arnasestuka dabil. Egora hauei aurre eginez, inkietute ezberdinekin, konpromiso eta printzipio sakonak landuz, militantziaz, ikerketa eta jolasa medio. Baina zein zaila bilakatzen den, sentitzen eta pentsatzen den bidea jorratzea, kolektibitate eta lantalde bat sortzea, sare berriak eraikitzea.

      Gaur, bizitzak itsutu gaituela eta antzokiak hutsik eta ilun daudela pentsatzen dut. Baina bueno, pentsamenduak baino ez dira. Barkatu atrebentzia baina... sarean harrapatuta, urrezko armiarmaren bufoiak bihurtu ote gara?

2005eko maiatza, Nabarra