Anderground trilogia

Rattle big black bones in the danger zone

There’s a rumblin’ groan down below

There’s a big dark town, it’s a place I’ve found

There’s a world going on underground

They’re alive, they’re awake

While the rest of the world is asleep

Below the mine shaft roads, it will all unfold

There’s a world going on underground

All the roots hang down, swing from town to town

They are marching around down under your boots

All the trucks unload beyond the gopher holes

There’s a world going on underground

Tom Waits, Swordfishtrombones, “Underground”

Anderground trilogia gogoeta batetik jaio zen proiektua da: egiarik handienak undergroundean ezkutaturik daude. Obra hiru pertsonaiatan gorpuzten da: haurra, mozkorra eta eroa. Egia handi horien esatarietan, alegia.

      Anderground trilogia lau euskal idazle garaikideren testuetan oinarritutako hiru bakarrizketa dira: Sarah Saghiren Un minuto, aurrerago Aitor Zuberogoitiak euskarara itzuli zuena Minutu bakarra tituluarekin, haurraren pertsonaiarentzat; Josu Lartategiren Ardoaz, mozkorrarentzat; eta Mis rarezas dirías tú, Pedro Blanco eta Peru C. Sabanena, eroarentzat. Horrela sortu nuen nire lehen antzerki konpainia, “Ander Lipus Antzerkixe” deitu zena.

      Anton Txekhoven Tabakoak dakarren kalteaz bakarrizketa egiteko asmoarekin nenbilela Bestalde kolektiboko idazleak eta haien idatziak ezagutu nituen. Bertan, Sarah Saghik sinatzen zuen Un minuto idatzia zegoen. Irakurri eta, nahiz eta antzerki testu bat ez izan, autoreari proposatu nion antzerkira eramatea. Horrela sortu zen lehenengo partea, ezer ez zen aurrez pentsatua izan.

      Josu Lartategi ueun ezagutu nuen. Berak Charles Bukowskiren poema antologia bat euskaratua zeukan eta galdegin nion ea niretzat bakarrizketa bat idatziko lukeen. Bukowski, Burroughs, Kerouac… literatura mota hori interesatzen zitzaidan. Ildo hori hartuta, handik gutxira trilogiaren bigarren partea izango zen Ardoaz lana idatzi zidan. Kostatu zitzaidan muntaketa osatzea. Testuaren aldetik istorioari zerbait falta zitzaion —trabesa, esango nuke— eta Bernard-Marie Koltesen La nuit juste avant les forêts irakurtzeko gomendioa egin nion Lartategiri. John Kennedy Toole idazle estatubatuarraren A confederacy of dunces (Ergelen batzarra) eleberriko Ignatius J. Reillyren pertsonaiatik edan nuen nire pertsonaia eraikitzeko orduan, baita Becketten teatrotik eta, nola ez, Leopoldo Maria Panero poetaren izaera pertsonal eta profesionaletik ere asko xurgatu nuen. Azkenean, Ignatius pertsonaia deprabatua gorpuztea lortu nuen eta Euskal Herriko hamaika plazatan emango nuen antzerkia.

      Hirugarren partea Bestalde kolektibokoak ziren Peru C. Saban eta Pedro Blancoren eskutik etorri zen. Elkarri eskutitzak bidaliz idatzi zuten testua. Erdia euskaraz, eta erdia gaztelaniaz. Mis rarezas dirías tú deitu zioten testuari eta pertsonaiaren eraikuntza zoragarrian murgildu nintzen. Beste bi aktore sartu nituen lanean, Victor Palacio eta Alex Gerediaga, hauek Famus eta Kronopius pertsonaiak antzezten zituzten. Zirkuko pertsonaiak bailiran, antzerkiaren aurkezpena egiten zuten eta emanaldian zehar Enriren laguntzaileak bilakatzen ziren. Enri pertsonaiak bere look eta jarrerarekin publikoa txundituta uzten zuen. Geldiezina zen haren imajinazioa, eta keinuaren eta posearen aldarrikapen etengabeak eromenaren mugetara eramaten zuen ikusleria. Iñigo Zabalaren eszenografiak ondo irudikatzen zuen Enriren mundu eroa, eta Aitor Agirianoren zuzeneko musikak giro zoragarriak sortzen zituen.

      Hiru bakarrizketak Tom Waitsen Swordfishtrombones diskoko Underground abestiarekin hasten ziren. Berrehundik gora emanaldi egin nituen Euskal Herriko hainbat taberna, elkarte, gaztetxe, kultur-etxe eta imajinaezinezko espazio undergroundetan. Ander Lipusen Anderground trilogiak bide bat irekitzen lagundu zidan antzerkigintzan. Jada ez zegoen atzera bueltarik! Undergroundean bazen ere, outsider baten moduan bazen ere, antzerkia nahi nuen ogibide. ^[15]