Arte bisualen eta plastikoen amaraunean

Arte ederretan

Aurreko kapituluetan kontatu dut nola txikitatik margotzeko zaletasuna nuen. Berez nahiko ipurtarina izanda, margotzeak lasaitzen ninduen eta orduak pasatzen nituen folio baten aurrean. Gero lienzoak egitera pasatu nintzen. Markina-Xemeinen Blanca Gomez de Segurarekin ibili nintzen zeramika lantzen, buztinezko artisautza egiten, batez ere. Durangora ere joaten nintzen Fernando de Vicentek zeukan estudioan pinturako klaseak hartzera.

      Egia esateko, nire asmoa Arte Ederrak ikastea zen. Baina nahasia nenbilen. Nik pentsatzen nuen, Fame telesailean bezala, arte ederretan diziplina guztiak sartzen zirela: pintura, eskultura, dantza eta antzerkia. Oker nenbilen. Hala ere, nahiz eta nire bide profesionala aktore izatera bideratu, beti izan dut artista plastiko eta artista bisualenganako miresmena. Izan ere, espazioaren inguruan sortzen eta egiten den esperimentu oro oso erakargarria iruditu zait beti. Gorputzak espazioarekin duen harremana eta aukerak lantzea oso garrantzitsua izan da nire ibilbidean.

Augusto Cromlech

Madrilgo garaian, sasoi batean lientzoak eraiki eta hainbat koadro egin nituen. Batez ere olioz egiten nituen margoak. Lasaitzen ninduen eta barrura begiratzen laguntzen zidan.

      Bilboko garaian, Mina Espazion erakusketa bat egin nuen. Publiko zirriborroak titulua jarri nion lanari. Heteronimoen jolasarekin jarraituz, Augusto Cromlech sinatu nuen.

      Gero, Margarita philosophica instalazioa sortu nuen. Mis rarezas dirías tú ikuskizunaren aurretik publikoak instalazioa ikusteko beta izaten zuen. Eromenaren inguruko gogoeta artistiko bat plazaratzen nuen bertan. Gregor Reisch monje eta humanista alemaniarraren entziklopediaren izenburua hartu nuen erakusketaren oinarri, eta buruaren eta garunaren inguruan xvi. mende hasieran egin zituen ilustrazioak baliatu nituen instalazioan. Reischen irudiak paretetan jarriak, eta espazioaren erdian garun zuri handi bat eta sabaitik zintzilik eta garuna ia-ia ukitzen pertxa bat, “¡Estoy colgado!”.

Mina Espazio, dena esperimentu

Mina Espazio garaian hilero artista baten erakusketa edo instalazio bat jartzen genuen. Artista plastikoekin harremana estua zen eta eurengana jotzen genuen sarri; kartelak, esku programak, argazkiak, jantziak, espazio eszeniko eta eszenografiak egiteko. Sarritan eztabaida sutsuetan sartzen ginen. Teatroaren eta performancearen ezberdintasunen inguruko eztabaidak, adibidez. Performancearen aldekoek, antzerkia zaharkituta zegoela eta beste bide berri batzuk jorratu beharko genituzkeela esaten ziguten. Nahiz eta erabateko prekaritatean egon pasioz bizi genuen ofizioa, eta hori gure eztabaidetan argi ikusten zen.

      Norman McLaren kanadar zinemagileak 16 milimetrotan egindako film esperimentalen kopia batzuk zituen Jesus Pueyok. Bilboko Arenalean Espazio Mina deitu genion performance erraldoian baliatu genuen zeluloiderako prestatuta zegoen animazioko McLarenen lan hura. Ikus-entzunezkorako zuen kuriositateak horrelako harribitxiak edukitzera eraman zuen, eta gogoangarriak dira Mandragora taldearekin egiten zituen antzerki eta performanceak zein film laburrak (Playa, Sol negro). Diziplina anitzeko artista, 1990eko hamarkadaren hasieratik ari da bere lana garatzen, proposamenak formatu desberdinetan gauzatuz: bideo-sorkuntza, zinema, antzerki-ikuskizunak eta multimedia, performancea, instalazioa... Ibilbide ezberdinak hartu bagenituen ere, beti begiratu izan dut bere lana miresmenez.

      1998an sortutako Espacio Abisal diziplina anitzeko kultur elkarteak Bilboko leku ezberdinetan izan zuen egoitza (Mazarredo Zumarkalean, Bilbo Zaharreko Urazurrutia kalean eta San Franciscoko Hernani kalean). ^[84] Elkarlanean hainbat ekintza egin genituen: performanceak, erakusketak, instalazioak… Bilboko sorkuntzari aire berria emanez. Ohiko sorkuntzetatik haratago joaten ginen eta zirkuitu komertzialetan apenas lekurik zeukaten proiektuak gauzatzen genituen. Gorputza, irudia, objektua, audioa, bideoa, errealitatea/irrealitatea, egia/gezurra… dena ertzeko begirada batetik.

      Mina Espazion gure sorkuntza eta adierazteko beharra borborrean zegoen. Edozein aitzakia zen ona zerbait berria aurkezteko publikoari. Sarah Saghik idatzitako bi testu eder plazaratu genituen: Angel gulag eta Parada 33. Azken hau zinema estatiko bezala aurkeztu genuen. Aitor Agirianok zuzeneko musika jotzen zuen bitartean, nik, publikoaren ondoan eserita, Sarah Saghiren testu dramatikoa irakurtzen nuen mikrofonoa lagun. Eszenatokian, pantaila erraldoi batean, Sonia Aoujilen argazkiak proiektatzen genituen eta publikoak istorioaren ibilbidea argazkien bitartez jarraitzen zuen. Ahotsa, musika eta irudia. Dena zen esperimentazio, dena zen jolas.

Caja xxi Kutxa

Donostiako Jazzle musika eskolako Sorkunde Idigoras eta Alberto Lizarralde proposamen batekin etorri ziren nigana. Donostiako Kursaalean, sorkuntza munduan zebiltzan konbentzionalismoetatik at, Plaza 99 deituko zioten arte diziplina orori irekitako eremu bat sortzea: ezohiko ikuskizunak ikusteko aukera. Jazzleko kideek zenbait artistari proposatu zieten egitasmoa eta fokua puntu amankomun batean jarri zuten. Gai nagusia Basoa izango zen. Niri bakarrizketa bat egitea proposatu zidaten, baina nik, bakarrizketa bat egin ordez, Mina Espazioren inguruan genbiltzan talde ezberdinekin zerbait handia egingo genuela esan nien. Horrela sortu zen Caja xxi Kutxa ikuskizuna: antzerki instalazio erraldoia.

      Peru C. Saban eta Jon Gerediaga izan ziren testuaren egileak eta ni zuzendaritzaz arduratu nintzen. Ehun pertsonatik gora biltzen zituen muntaketak. ^[85] Igande batez egin zen Kursaal azpian dagoen gune batean, eta hiru emanaldi eman genituen.

      Bidaia iniziatikoa zen, hogeita bat kutxa-egoera zituen baso batean zehar. Basoa hiri bat zen, hiri moderno bat. Gizakia (publikoa) hiri hartan hogeita bat kutxatako ibilbidean zehar noraezean ibiliko zen, egoera eta ekintza ezberdinak aurkituz. Bi metroko kutxak ziren, eta kutxa bakoitzak istorio bat kontatzen zuen. Kutxen barruan batzuetan aktore bat zegoen, beste batzuetan artista plastiko baten proposamena, beste kutxa bitan bi musikarik zeharkako flauta jotzen zuten, eta koruarekin komunikatzen ziren. Kutxen inguruan eta baso-hiriko kaleetan zehar pertsonaia ezberdinak jokatzen zituzten aktoreak zebiltzan, hiritarrekin nahasian. Hiriaren atzealdean, aldamio handi batzuetan eta ziklorama batek estaltzen zuela, korua zegoen. Hildakoen korua. Khaibit, itzalen korua. Euren itzalak ikusten eta kantuak entzuten ziren XXI. mendeko hiri hartatik. Koruak herriari kantatzen zion bere tragedia. Izkina batean ez-lekua deitu genion espazio huts eta zabal bat zegoen, eta zabortegia. Antzerkia, musika, dantza, arte plastikoak... adierazpen guztiak bat eginik. Artea, bizitzaren handitasunaren eta edertasunaren aurrean.

      Obra bukatuta kritika gogorrak izan genituen. Ez zegoela eskubiderik horrelako gauzak eskaintzeko. Probokazio bat zela. Lotsagarria zela horrelako lanak diruz laguntzea. Esan behar dut oso-oso diru gutxirekin egin genuela proiektua eta inork ez zuela bere lanagatik kobratu. Ni Caja xxi Kutxa (edo tragediaren berpizkundea) sorkuntza bukatu eta Indiara joan nintzen kathakalia ikastera, beraz, jende puritanoaren kritika askorik ez zitzaidan iritsi. Eta ez nindoan ihesean, ez! Ikasten jarraitzeko gogoz, besterik ez. Antzerkian gehiago sakondu eta aberasteko asmoz.

      Caja xxi Kutxa emanaldi egunean, ondo gogoratzen dudana, zera da: amak gonbidatuta, nire herriko abadea infernu hartatik atera nahian, larrialdietako irteera bilatzen. Amen!

Infernuratu, hirian sartu

Infernuratu, hirian galdu

Infernuratu, garretan sartu

Ziutateratu, deriban galdu,

Dantzatu katabuten ondoan!

Basoan sartu, deriban galdu,

oparitu akerraren odola!

Oier Ituarte

Bizitzi, marabilli re! esaten omen zion Aitzol lagunak. Nerabezaroan Ibon Egiguren, Kirmen Uribe eta Aitzol Aramaio ziren bere kolegak. Mina Espazioko festa gau baten ezagutu genuen elkar Oier Ituartek eta biok. Bilbon ondarroar batekin topo egitea eta berarekin euskaraz aritzea beti zen pozgarria eta pizgarria. Gainera, gau hartan, seguruenik mundua ere konponduko genuen, ez dakit!

      Gazte joan zen Bilbora argazkigintza ikastera eta harrezkero bertan geratu eta egin du bizitza. Elkar ezagutu eta gutxira PCes de colores enpresa sortu zuen, Andoni Garaizar eta David Rodriguezekin batera. Aurrerago Javi Andraka ere parte izango zen. Eurekin egingo genituen Antzerkiola Imaginarioaren lan guztiak.

      Antzerkiola Imaginarioko garaian beti ondoan izan nuen, eta antzezlan guztien argi diseinuak berak egin zituen. Argiaz aparte, bere ekarpen kritikoa eta sortzailea ezinbestekoa izan zen prozesu artistiko guztietan. Koloreen bitartez eta argi ilunen bitartez sortzen zituen munduak ederrak ziren. Espazioan edertasun bat sortzen zen. Giroa, tenperatura, koloreak, tonuak, intentsitateak… dena zegoen ondo neurtua, denak zuen zentzu bat, ikuskizunaren espiritua argiarekin harrapatu nahian.

      Guggenheim museoan erakusketen argien arduraduna izateaz gain, argi diseinatzaile bikaina da Oier, gustu handikoa eta perfekzionista. Beste hainbat antzerki talderen obren diseinuak egin izan ditu, hala nola: Traspasos, Khea Ziater… Zenbait argazki erakusketa ere egin ditu, ambrotypes teknika erabiliz egindako argazkiak eta esperimentuak dira aipagarrienak. Argiaren eta argazkigintzaren munduan pauso bat haratago joan da beti. Bere begirada, bere lana, bere ekarpena, bere argiak… marabilli ri!

Ixone Sadaba eta Azegiñe Urigoitia

Madrilgo terraza batean geunden. Bat-batean, tabernako jabea xanpain botila bat eskuan bertan ginen guztiok topa egin eta edatera gonbidatu gintuen. Zer zen bada ospatzen genuena? 2001eko irailaren 11 zen. New Yorkeko World Trade Centerko dorre bikiak sutan zeuden.

      Terrazan nirekin jarrita zegoen laguna Ixone Sadaba bilbotarra zen. Xanpaina edan genuen gure begi harrituekin, munduaren geopolitika eta ikuskera aldatuko zuen gertaera haren aurrean mutu.

      Ixone Sadaba Bilboko Mina Espazion ezagutu nuen. EHUn Arte Ederrak ikasten zebilen eta lehen pintura erakusketa Minan egin zuen, ¡000002 murciélagos! titulupean. Handik aurrera Labayru kalera etortzen hasi eta proposamen artistiko berriak eskaini zituen. Azegiñe Urigoitiarekin batera Unitate bikoitza (Doble unidad) deitu zioten performancea egin zuen, adibidez. Musika elektroniko gogor eta errepikakor batek sonatzen zuen bitartean, Ixone eta Azegiñe, beste bi kideren laguntzaz, suturako hariekin elkar josi ziren. Baten azaletik bestearen azalera hainbat harirekin lotuak zeuden. Bukaeran, harizko panpinak bailiran, gorputz-azalak tiraka hasi eta gutxika-gutxika askatu ziren. Bazterrak urratu zituen performance hark, ez zuen inor epel utzi.

      Ixonek, beste lan batzuetan ere parte hartu zuen gurekin. Yuri Sam antzezlanaren kartela egin zigun, Caja xxi Kutxa instalazioko kutxetako batean lan artistiko bat egin zuen. Gurekin ibiltzen zen, hainbat ekintza eta solasaldietan parte hartuz. Gaur egun, bere adierazpide nagusia argazkia da, performance eta instalazio artistikoekin batera, eta museo eta galeria askotan erakusketak izan ditu.

      Azegiñe Urigoitiarekin ere lan asko partekatu genituen. Antzerkiola Imaginarioan jantzien diseinu gehienak berak egin zizkigun. Jantzi diseinatzailea, argazkilaria eta arte zuzendari egiten du lan. Arrakasta handiko ekoizpenetan parte hartu izan du, bai teatroan, bai zineman eta baita publizitatean ere.

Mikel Lertxundi

Aulestira hurbiltzearekin batera, Lea-Artibai eskualdeko errealitate artistikoarekin harremantzen hastea ere normala izan zen niretzat. Horrela ezagutu nuen Mikel Lertxundi eskultore berriatuarra.

      Maribel Aiertza idazlearekin duen etxera gonbidatu ninduen bere obra ezagutzera. Bere asmoak, bere estetika, bere gogoeten inguruan luze hitz egin genuen. Bere eskulturen inguruan antzerki edo performance zerbait egiteko ideiarekin zebilen. Bere ibilbidea, estetika, politika, bere etika eta mundua begiratzeko sena oso interesgarriak iruditu zitzaizkidan. Pertsona moduan eskuzabala, handik aurrera gure laguntasunak bidea egingo zuen.

      Lea ibilbidearen baitan, Land-Art erako arte interbentzioa egin zuen Mikelek. Bere obran murgiltzeko aukera bat izan zen hura. Horrela, Aulestiko Urregarai eskolako umeekin Aisureta deitu zion espazio eskultorikoaren inaugurazioan parte hartu genuen antzerkitxo bat eginez.

Bizitza biribila da, okertzen ez den bitartean. Eta biribila den heinean, zikloak zabaltzen eta zarratzen doaz. Nire nerabezaroan Ziortza-Bolibarren antolatzen zen III. Simon Bolibar margo lehiaketan lehen saria eraman nuen. 1990ean izan zen hori. Etxean daukat gordeta eskultura trofeo hori. Eta hara! Beranduago konturatu nintzen Mikel Lertxundik egindakoa zela. Bere eskultura ia guztietan bezala, hiru elementuak biltzen ditu: harria, burdina eta zura. Ura, airea eta sua, naturaren hiru elementu horiekin jolasten du eta interpretatzen du bizitza Mikelek.

      Lekeitiorako bidean, Oleta auzoan, bazen ostatu bat eta igandero bertara joan eta prentsa irakurtzen zuen bitartean, kafea hartu eta zigarro bat erretzen zuen. Astean erretzen zuen bakarra hori omen zen. Beti imajinatu izan dut ostatu hartan bere zigarroa erretzen. Ostatua itxi egin zuten, baina aurkituko zuen beste leku eta uneren bat erritualari eusteko. Berak esango lukeen moduan: “Gure bizitza balantza bat da, oreka beharrekoa”.

Jose Pablo Arriaga

Markina-Xemeingo txikitako oroitzapenetan Jose Pablo Arriaga laguna dago. Berak nire arreba Irunerekin ikasi zuen Berakruz ikastolan. Bere artearekiko sentsibilitateak elkartu gintuen. Behin Juanjo Elordi, Jose Pablo eta hirurok pailazo kuadrilla bat osatu genuen eta Karmengo jaietan atera ginen pieza txiki batekin. Hiru kanpin denda muntatu genituen herriko “prauan” eta handik sortu genuen hiru pailazoen istorioa. Txalo, Pintxalo eta Pun pailazoak. Nerabezaroan jada imajinazioa eta gauzak egiteko gogoa ez zitzaigun falta!

      Hirurok jardun dugu arte munduan. Juanjo Elordi Somuga ekoizpen etxeko zuzendaria izan zen eta zinema munduan da ezaguna, batez ere zuzendu dituen animazio filmengatik: Gartxot (Asisko Urmenetarekin batera), edo Olentzero, gabonetako ipuina filmak, besteak beste. Juanjorekin hainbat talde eta ekintzetan parte hartu genuen nerabezaroan eta Taupada taldeko bateria-jolea ere izan zen. Txikitan bere aita Jose Mari Elordi Elorrixarekin igo genituen mendi asko, erritmo bizian, arnasari ia ezin helduz, berak “Potentzia Euskadi!” oihukatuz animatzen gintuen bitartean.

      Jose Pablorekin ostera, urteetan zehar, harreman artistiko handia eta emankorra izan dut. Bere lana nahiko gertutik jarraitu izan dut, eta gure lanen eszenografiak berak sortu ditu: Yuri Sam, Babiloniako loreak, Errautsak, Etxekoak, Bertsotranpak, Erregea eta Bufoia, Hala mintzatu zen Zappatrusta.

      Markina-Xemeingo bere tailerrean proiektu pertsonalak bideratu ditu gure herrira eta mundu osora. Euskal kutxa tradizionalak egiten zituen artisau familia batetik dator Jose Pablo. Aitona Markina-Xemeingo tailerrean hasi zen tradiziozko tailak eta Euskal Herriko altzariak egiten. Aitonaren eta aitaren tradizioa bildu eta altzarigintza, eskultura, instalazioen bitartez nortasun propioa duten arte lanak gauzatu ditu. Tradiziotik abangoardiara. Sentsibilitate handiko pertsona izanda, bere irudimena goraipatuko nuke. Bizitzako zauri eta ezinegonei artearen bitartez galderak planteatzeko eta erantzunak bilatzeko duen kapazitatea da Jose Pablok duen gauzarik ederrenetakoa. Laguna, eta artista itzela. Herritik mundura zabaltzen beti, eta mundutik herrira.

Zinema: Altuna, Esnal eta Almandoz

Nire harremana zinema munduarekin eskasa izan da. Zineman lan egiteko ez dut aukera askorik izan, eta ezta bilatu ere. Antzerkian beti sentitu izan naiz erosoago.

      Agujeros en el cielo 2004. urtean Pedro Mari Santos bilbotarrak zuzendutako filma izan zen. Zuzendariaren opera prima hau lau astetan grabatu genuen; Bilbo, Plentzia, Gorliz, Mundaka, Getxo eta Sopela artean. Pelikulako pertsonaia nagusia jokatzen nuen. ^[86] Zineman ez nintzen batere iaioa, nire lehen aldia zen eta gainera paper protagonista bat jokatzen nuen. Zinemaren mekanika hurbilagotik ulertzeko ikasketa handia izan zen niretzako.

      Bertsolari dokumentalean parte hartzeko gonbita luzatu zidan Asier Altuna bergararrak, horrela ezagutu genuen elkar. Errekalde auzoan Antzerkiola Imaginarioak zeukan lokalean egin genuen grabaketa, eta hainbat kontu gurutzatu genituen. Bertsogintzaren adarrak, plazak eta espazioak, artea, ikusleak, euskara, hitza, jolasa eta jokoa… gogoetatzeko abagune atsegina izan zen. Handik urte batzuetara Amama pelikula etorriko zen. ^[87] Talde osoak lan bikaina egin zuen, ederra izan zen euskal zinemaren giroan murgiltzea eta bertatik ikastea.

      Gerora, Asier Altunak eta Telmo Esnalek Aupa Etxebesteren bigarren partea egiteko proposatu zidaten. Agur Etxebeste filmak ez zuen Aupa Etxebeste-k adinako arrakasta izan. Nik paper txiki bat jokatu nuen bertan. Ez nuen oso gustuko, baina Telmo eta Kixiri ezin ezetz esan. Euren lan egiteko modua eta euren arteko konplizitatea hain zen polita, proiektuan parte hartzeari baiezkoa eman niola. ^[88]

      Nire zinemarekiko bide xumearekin bukatzeko, ezin aipatu gabe utzi Koldo Almandoz donostiar zinemagilea. Bere pentsaera eta mundu estetikoa interesgarria iruditu zait beti. Oreina filmak liluratu ninduen, eta are interesgarriagoa egin zitzaidan filmari buruz idatzi zuen bitakora koadernoa: “Gurea baino ederragoa da Urdaibaiko lokalizazioa (...) Baina ez dut filmatu nahi. Edertasunaren lilurak ezin du hasiera-hasieratik guda hau irabazi”. Ederra iruditu zitzaidan sorkuntza prozesuari buruz idatzi zuena.

      Hondar ahoak telesailean parte hartzeko deitu zidanean ez nuen duda egin. Baiezko biribila eman nion. Ondarroan lokalizatuko zen gidoia irakurri ahala ohartu nintzen ederra izango zela bere proposamena. Estetika landu bat, irudien poetika handiz kontatua. Txintxua Films ekoiztetxeak etbrentzat sortutako thriller telesaila. Nagore Aranburu eta Eneko Sagardoy izan ziren aktore nagusiak, itsasontzi bateko patroiaren desagerpena ikertzen duten polizien paperean.

      Euskal zinemak, euskal antzerkiak bezala, bere bidea egin behar du. Guk ez baditugu gure istorioak euskaraz eta euskaratik kontatzen, nork kontatuko ditu ba?

Josu Martinez

Deitu zidanean eta hitz egiten hasi zenean, bere tonua eta hitz-jarioa entzunda argi ikusi nuen proposatzen zidan proiektuari baiezkoa emango niola. galek bahitutako Segundo Mareyren istoriotik abiatuta fikziozko film labur bat egitea zen bere asmoa. Beste ikaskide batzuekin batera unibertsitateko karrerarako lan bezala aurkeztu behar zuen, eta gidoia berea eta Txaber Larreategirena zen. Josu Martinez bilbotarra zen telefonoaren bestaldean nuena, eta Looking for mister x film laburra egitea proposatu zidan. Nirekin batera, Asier Hormaza, Joxe Mari Agirretxe Porrotx eta Isidoro Fernandez izan ziren, besteak beste, aktoreak.

Handik aurrera gure harremana estutu zen eta bere proiektuak hurbiletik jarraitu nituen. ^[89] 2010eko udan, adibidez, Habanan kointziditu genuen, eta berak aurkeztu zidan bere lagun Iasone Parada, garai hartan San Antonio de los Baños Nazioarteko Zinema Eskolan ikasketak egiten zegoela.

      Dokumentalgile bezala lan ugari egin baditu ere, Bizkarsoro fikziozko herrian kokatu zituen istorioak ere aipatu nahi ditut: bost film laburrekin Bizkarsoro film luzea sortu berri du, eta haietako batean, Subandila-n (2020), parte hartu ahal izan nuen. Eñaut Castagnet, Katti Pochelu eta Fuchs anaiekin batera, Gastibeltza Filmak taldeko partaide da. Hudaltzainak taldean ere parte hartu zuen, musika eta bertso saio “ganberroak” eta gogoangarriak eginez.

      Bilbo hiriaren grisa eta zarata utzi eta Baigorrin hartu zuen aterpe. Bertan bizi da, bizitzak beste denbora bat hartzen duen lekuan.

Ainhoa Resano

Itziar Ziga idazlearekin batera ezagutu nuen Ainhoa Resano iruindarra, Bilboko Alde Zaharrean, parranda egun batez. Gero Somerako etxera bizitzera joan nintzenean, auzokideak izatea tokatu zitzaigun. Hor hasi zen gure laguntasun eta konplizitatea. Gaueko ordu txikiak arte egoten ginen mundua konpontzen. Bere begi handiekin begiratzen zidan, eta nik itsaso koloreko arrain begiak zituela ihardesten nion. Begi haiek jarraitu dute nire ibilbide artistikoa. Klik!

      Egin ditudan antzezlan guztien jarraipena egin du argazkien bidez, bai Antzerkiolako garaian, baita Artedramakoan ere. Egun, pertsonaien arimak ehizatuz, aktore bizitza erretratatuz eta gure bihotzei ukenduak emanez, nire lagun eta bidaide izaten jarraitzen du.