Azkatasunaren Yarrai

1978an argitaratutako Azkatasunaren yarrai erdarazko titulupean oso ezaguna den De Guernica a Nueva York pasando por Berlín Jose Antonio Agirre Lekube lehendakariaren liburuaren itzulpena da. Agirre edo bere liburuak ezagutzen dituenak badaki zer nolako kontzeptu politikoak maneiatzen dituen: askatasuna edo autonomia galtzea, Estatu espainiarrak foruak indarrez kentzea, adibidez, liburu honetan espreski ageri dira. Baina —dio zentsoreak— ez da ari Euskal Herriko independentziaz, hots, Espainiatik bereiz.

        Bestalde, aski ezaguna da zer dioen Agirrek liburu honetan gerra zibilaz, Francoz, Gernikako bonbardaketaz, eta abar. Hemen ezin du aitzakiarik aurkitu zentsoreak. Egia da, bai, —aitortzen du— gerra zibilaz ari delarik gogorki erasotzen duela Franco, euskaldunen aurkako ustezko basakeriak egozten dizkiola, Gernikako bonbardaketa, fusilatzeak... eta diktadore izatea salatzen diola eta erregimen totalitarioa mantentzea.

        Eta hori guzti hori aitortuta ere, liburua ez inpugnatzeko aitzakia bila dirudi zentsoreak:

No se puede decir que es un libro 'conveniente', puesto que podría exacerbar el espíritu autodeterminativo de algunos vascos, que, por otra parte, es de presumir que éstos ya lo hayan leído desde que se hizo la edición, hace ya algunos años, en Francia, pero la realidad es que tampoco se encuentra en él, hoy día, una base fundamental para su impugnación.

        Jarrera bigun honi aurki diezaiokedan esplikazio bakarra 1977ko apirilaren bateko Dekretu-Legea da, adierazpen askatasuna onartzen duena. Hemen legoke aldaketaren marra. 1976 edo 1977ko hasieran ezin zena, apiriletik aurrera bai. Liburu bera, erdarazko bertsioan, Axularrek egindako edizioan inportatu nahi izan zuen Geu Inportazio-Etxeak bai 1976ko bukaera eta baita 1977ko martxoan ere, eta ez zuen baimenik eskuratu.

        1978 ez da 1938. Gerraostean, protofrankismoan, Agirre lehendakaria ezin zitekeen izenez aipatu ere, iraintzeko ez bazen. Agirreren izenari, ondoan, kalifikazioren bat jarri behar zitzaion beti, hala nola, «Napoleonchu», «chocolatero», «cobarde», «traidor», «criminal», «delincuente».

        Agirre lehendakariaren testuek ere ez zuten lekurik. Ez alde eta ez kontra. Historiografia frankistan, gerra zibilaren inguruko liburuetan, zentsurak ez du onartzen Agirreren testurik, ezta beroni kontra egiteko ere. Hobe profilaxia, deus ez jakitea, argumentuak osoki ezkutatzea; euskal abertzaletasuna existitu ez bailitzan jokatu nahi da. Cardenal Gomá eta biek izan zuten halako tirabira dialektiko bat. Rafael García y García de Castroren La tragedia espiritual de Vizcaya liburuak horren berri ematen du bi solaskideen testuak ekarriz. Zentsurak ezabatu egiten du testua, eta kitto.

        Eta orain, zer da eta, Agirreren obra bat onartu, gerra eta ondorioak bete-betean aipatzen dituena, gainera. Ez dira alferrik 40 urte pasa.