Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

1966an, Salbatore Mitxelena hil zela eta, honela gogoratzen dio Pedro Rocamorak Jose Artetxeri, hogei urte lehenago, 1947ko irailaren 9an, berak, Itxaropena argitaletxeko Patxi Unzurrunzagak eta hirurak izan zuten elkarrizketa. Entrebista horretantxe lortu zuten, hain zuzen ere, Salbatore Mitxelenaren Arantzazu poema eta Orixeren Euskaldunak poema publikatzeko baimena.

        Honela idazten dio Rocamorak Artetxeri Lisboako Espainiako enbaxadatik:

La evocación de esta entrevista que tuvimos con Icharopena en mi casa de Zarauz, me confirma lo generoso de su afecto, al que yo quiero corresponder manifestándole, en estos momentos, mi más profunda gratitud. Ciertamente que eran aquellos tiempos más difíciles que los actuales. Pero le aseguro que fue para mí una inmensa satisfacción romper aquellas trabas y mitigar aquel rigor con que el pueblo vasco veía limitada la proyección literaria de sus creaciones vernáculas. (Lisboa, 19-1-1966).

        Pedro Rocamora Propagandako burua zen Francoren hirugarren gobernuan, eta beraz, liburuen alorrean (eta zentsuran) arduradun nagusia. Delegatu nazionala deitzen zitzaion, delegatu probintzialari kontrajarriz.

        Zarautzen etxea omen zuen Pedro Rocamora honek, eta bertan igarotzen zituen udak. Dirudienez nahikoa harreman zuen hemen. Behin eta berriz ikus daiteke bere eskua. Bera izan omen zen Egan faszikulu gisa ateratzea proposatu zuena. Gauza bera egin zuen Aránzazu Arantzazuko aldizkariarekin.

        Zergatik? Non dago trikimailua? Prentsako burua Tomás Cerro da eta aldizkariak honen mende daude. Antza denez, oso itxia zen hau euskararekiko. Euskaraz argitaratu ahal izateko ez zuen inolako baimenik eman nahi. Ikusiko dugu aurrerago zer nolako mezuak igortzen zizkien aldizkariei.

        Honen aldean eskuzabal jokatu zuen Rocamorak. Tomas Cerrok ez du uzten euskaraz publikatzen; bidea erraztu egiten du, aldiz, Rocamorak, administrazio-eremuz aldatu eta berera pasatzeko aukera emanez. Tomas Cerro horrekin haserretu zen ala ez, hori ez dakit. Donostiako Prentsa eta Propagandako delegatuari ez ziola batere graziarik egin, hori badakigu. Luis Dotres da oso konforme ez dagoen delegatu hori.

        Badakigu jakin, autoreek eta Patxi Unzurrunzagak kontatuta, zenbait liburu Rocamoraren interbentzioari esker lortu zirela (eta horrelaxe bakarrik lor zitezkeela, uste dut nik). Adibidez, Orixeren Euskaldunak, Salbatore Mitxelenaren Arantzazu, euskal poema, Bera-Mendizabalen Hiztegia, Jon Etxaideren Alostorrea, Txomin Irigoienen Bizi, Aramiren liburuaren itzulpena. Erdaraz ere badira Rocamorak lagundutako batzuk.

        Nola jakin zergatik jokatu zuen horrela Rocamorak? Amigos del País-ekoen eraginez? Zarautzen oporrak pasatzen zituelako? Politika «irekitzailea» ezarri nahi zuelako?

        Azken hipotesi hau frogatu nahirik nenbilela, Josefa Gallofré ikerlari katalanari aipatu nion Rocamoraren espiritu irekiarena. Ezina zela, esan zidan, berak zentsura-paperetan aurkitu zuen Rocamora antikatalanista sutsua zela. Horregatik diot ez dakidala nola baloratu Rocamoraren jarrera. Erositako prezioan saltzen dut. «Borondate oneko gizona», deitzen dio Jose Artetxek.