Aldizkarietan ere gaia da arazo

Argitaratzera zer eman eta zer ez eman, hori Administrazioaren esku dago. Bai liburuetan, bai aldizkarietan, eta berdin irratigintzan. Zentsurako aparatuaren bidez kontrolatzen du aginteak produktua. Baina zentsura azken orduko kontrol-mekanismoa da, testua moldatu ostean edo produktua fabrikatu ondoren exekutatzen dena.

        Administrazioaren kontrola lehenago hasten da, ordea.

        Produktu hori, liburu hori, aldizkari hori fabrikatzeko baldintzak ere Administrazioak jartzen ditu, argitaletxeen kasuan ikusi dugunez, enpresa-erregistroaren bidez, eta honen barruan «plan editoriala»ren bidez.

        Aldizkarietan ez dago edizio-planik. Hemen, «objeto» eta «finalidad» deitzen zaie; funtsean gauza bera da. Oso pasabide estua izaten baitzen hor Administrazioak jarri ohi zuena. Gizarte bizitzako hainbat alorretako gaiak erabiltzea debekatu egin ohi zitzaien aldizkariei. Edo hobeto (okerrago!): eremu jakin batzuk bakarrik aipa zitezkeen.

        Euskal aldizkariekin, gainera, politika are mugatzaileagoa izan du Administrazio frankistak. Baimena lortu nahi bazenuen ez idatzi politikaz, arazo sozialez, informazio orokorraz, goi-kulturako gai modernoez. Horien lekuan beste hauek jarri behar ziren: etnologia, folklorea, erlijioa, eta nahi adina sinonimo eta antzeko.

        Muga estuegiak ziren gaztearentzat, ezkerrarentzat, abertzalearentzat. Jakin aldizkaria da lekuko. Kultura, filosofia eta teologia tratatuko zituela deklaratu zuen Jakin-ek. Landu, ordea, 60ko hamarkadan gizarteak bizi zituen arazoak lantzen hasi zen, ausart xamar, eta bai zentsura jasan ere. Arazo berezirik gabe gai horiek paso librea zutela uste eta, gu animatuta aurrera. Eta halako batean, 1969ko abuztuan, erregistroko inskripzioa kendu egin zioten aldizkariari, baimendu gabeko gai-eremutan muturra sartzearren. Alcalá de Henaresko artxiboan, aldizkarien sailean ikertzen nenbilela, paper-mutur bat aurkitu nuen, 1968koa, Jakin-i zegokion dosierrean: «darles cuerda para que ellos mismos se ahorquen». Zer zen «soka» hori? Jakin urkamendira eraman zuena geure gai-esparrutik ateratzea izan zen. Lasai ez, baina libre xamar ari ginen gu sozialismoaz, marxismoaz, nazio-arazoaz, arazo sozialez. Arriskatu egin ginen, eta erori. Frankismoan, azken ordura arte, gaiak jorratzeko baimena kontrolpean zuen aginteak, batez ere zenbait gai librean jorratzea. Nork lor zezakeen gai hauek tratatzeko aldizkari-baimenik? Euskal aldizkariok ez, behinik behin.

        Neuk zuzenean bizi izan dudalako, aldizkariaren zuzendari gisa eta AGAn inbestigatzaile gisa, kontatu dut horren luze anekdota. Baina aldizkari guztiek nabigatu behar izan dute Eszila eta Karibdis hauen arteko pasabide estuen artean. Hona kasu pare bat:

        1962an, Zeruko Argia-k berrabiatu nahi duenean, Iruñeko delegatuak, Jaime del Burgok, espreski debekatzen dizkio gai politikoak:

...comprometerse a no mezclarse en asuntos y aspectos de orden meramente temporal, y, sobre todo en asuntos políticos que pudieran afectar a la unidad nacional.

        Franco hil eta gero ere lepo beretik du burua Administrazioak. Goiz Argi-ri gai politikoak sartzea debeka diezaiola eskatzen dio Donostiako delegatuak Prentsako asesoria juridikoari:

Esta Delegación Provincial considera que, teniendo en cuenta el objeto y la finalidad de la publicación y el carácter conflictivo que últimamente presenta, no debe autorizarse la inserción de temas políticos.

        Gai murriztapenarekin «jokatu» behar izan dute aldizkariek frankismo osoan. Euskal Herrikoak, eta besteak. Euskal aldizkariek, gainera, badute beste oztopo bat: frankismoak ez diola estatus kulturalik onartzen euskarari, alegia. Gauza bat da euskara gai apaletan erabiltzea, gai erlijiosoetan, gai etnikoetan, eta beste bat goi-kultura, zientzia, filosofia euskaraz idatzi nahia.

        Jesuiten Mensajero del Corazón de Jesús aldizkariak Deya izeneko gehigarri bat atera nahi du euskaraz. 1960an gaude, eta oso atzean gelditu dira (ustez) protofrankismoko urteak. Aldizkariaren zuzendari izango denari MITeko goi-kargu den Adolfo Muñoz Alonsok idazten dio euskararen erabilera gai erlijioso herritarretara espreski mugatu beharra azalduz. Alturako gaietarako alturako hizkuntza behar da, espainola:

No le oculto que entra en mi propósito estudiar la fórmula que lleve a la conclusión de una autorización en lengua vasca, siempre que los temas tratados en este Suplemento sean exclusivamente religiosos populares y que en lo que pudieran considerarse temas de más alto alcance teológico vayan acompañados en la lengua nacional.