Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
azala: Garbiņe Ubeda
Joan Mari Torrealdai
1942, Forua
 
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
aurkibidea

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

 

 

Batasun totalitarioa

 

Francok badu, bere agintealdiaren hasieran, batasun absolutua eskatzen duen pasarte bat. Bai. Batasuna, eta absolutua, politikan, ideologian, lurretan eta hizkuntzan eskatzen du Francok. Honela dio:

 

España se organiza en un amplio concepto totalitario, por medio de instituciones nacionales que aseguren su totalidad, su unidad y continuidad. El carácter de cada región será respetado, pero sin perjuicio para la unidad nacional, que la queremos absoluta, con una sola lengua, el castellano y una sola personalidad, la española.

 

        Batasun-hauslearen peskizan ikusiko dugu geroztik zentsorea, hots, ortodoxiaren zaintzailea.

        Zentsoreek arkatz gorriz eta urdinez markaturiko testuetan ageri da Francok hitzaldi honetan diseinatu zuen harmonia zoragarria noiz eta nola hausten den. Batasun hori nola ulertu duen zentsurak ikusteko, han-hemenka bildutako zentsoreen iritziak jasoko ditut sorta batean.

        Francoren batasuna, totalitarioa da, lurrak, hizkuntza, ideiak bere baitan hartzen dituena.

 

        BATASUN LINGUISTIKOA

        Hizkuntza kontuan zentsoreak ez du enfrentamenturik onartzen euskara eta gaztelaniaren artean. Zer den enfrentamentua eta zer ez, hori ere bere esku dago. Elebitasuna onartzera frankismoa iritsi denean ere, (oso berandu), elebitasun horrek anaikorra izan behar du. Gaztelaniari ezin zaio begirunea galdu sekula, eta ezin da auzitan jarri hizkuntza bakoitzaren zeregina edo rola. Hizkuntz zanpaketa ezin da aipatu ere egin. Gabriel Celayari ez zaio hori onartzen Canto en lo mío liburuan (1973), eta Martin Ugalderi ere ez Las Brujas de Sorjin (1974) obran.

        Ez da komeni ahaztea 1975eko Liburuaren Legea bitartean Estatuko liburuen munduan gaztelania beste hizkuntzarik ez dagoela. 1975eko Liburuaren Legean agertzen da lehen aldiz badirela «expresiones lingüísticas», gaztelaniaz kanpokoak, noski.

        Ez dakit legezko errekonozimendu ezaren ondorio zen ala ez, baina edozein inprimategitan (Hego Euskal Herrikoak barne) linotipistak gehiago kobratzen zuen euskara jotzea. Atzerriko hizkuntzen kostu erantsi bera zuen euskarak. Inprimategiko lana euskarazko liburuetan gaztelaniazkoetan baino garestiagoa zen, alegia. Hizkuntza bat modu askotara kondena daiteke.

        Hizkuntz tratamendua zentsurak nola ulertzen duen erakusteko, hona adibide bat edo beste:

— (euskara «gehiegi» azpimarratzea) «evoca resabio a lo castellano» (Euskal izkera eta elertia, 1969).

— (Elebitasunaren ulerkera) «dentro de lo patriótico y hermano» (1969).

        — «lo hace (euskararen garapena bultzatzea) dentro de una línea respetuosa y sin enfrentamientos con el castellano ni preocupaciones políticas» (Euskera eta Nafarroa, 1973).

        — «no se mete en cuestiones políticas y se muestra sumamente respetuosa con la Diputación de Navarra a la que agradece la protección que presta al vascuence» (Nafarroa euskal arrobia, 1973).

        — «el fin principal de la obra consiste en despertar el amor al vascuence y estímulo a su estudio... se realiza de manera prudente, sin enfrentamiento con el castellano» (Euskaldun berriekin euskaraz, 1973)

        — «el autor utiliza el castellano para marcar aún más la diferencia entre Vasconia y el resto de España» (100 metro, 1976).

 

        BATASUN POLITIKOA

        Euskal Herriak, geografian eta politikan, Espainian integratua agertu behar du beti. Francoren batasuna integrala da, ez integratzailea.

        Euskal Herriaren edo euskaldunen ezaugarri propioen nabarmentzea, erraz bihur daiteke susmagarri zentsorearentzat.

Hablan los maestros (1969) liburuan diferentziak gehiegi markatzen direla irizten dio zentsoreak: «preocupación por señalar diferencias entre lo vasco y lo español... énfasis en destacar las particularidades del 'país vasco' frente al resto de la nación».

        W. F. Humboldt-en Los Vascos-en ere aurrekoaren akats bera aurkitu du zentsoreak: «excesiva diferenciación entre los vascos y el resto de los españoles».

        Gandiagaren Hiru Gizon Bakarka (1974) lanean gauza bera: «exacerbación del antagonismo País Vasco y Centro».

        Jose Lasaren La Universidad Vasca (1976) liburuaren helburua ere hori omen da: «más que difundir una cultura, servir exclusivamente para diferenciar al pueblo vasco de los del 'sur del Ebro'«.

        Alferrik da «separatismo» hori autoreak ezkutatu nahi izatea. Zentsoreak beti harrapatuko du. Non? Non ez? Adibidez, koadro estatistikoetan. Baleren Bakaikoaren Euskadiko dependentzia ekonomikoa (1977) eta Luis Nuñezen bietan (Clases sociales en Euskadi, La Sociedad vasca actual, biak 1977koak) Euskadi Espainiatik aparte ageri den estatistika taula guzti-guztiak arkatzez banan-banan seinalatu ditu zentsoreak.

        Euskarazko liburuak ez dira, baina aipa daitezke, frogatu nahian gabiltzana ederki argitzen dute-eta. Gabriel Celayari 1961etik 1977 bitartean behintzat zentsurak maiz kritikatu dio euskaldunak eta espainolak gehiegi bereiztea.

 

RAPSODIA EUSKARA (1961): Resulta exagerado lo de la indolencia y versatilidad de lo andaluz, en su natural alegría, frente a la virtuosa y heróica laboriosidad de los vascos.

BALADAS Y DECIRES VASCOS (1965): En la página 41 'UN BUEN DIA', contrapone Castilla y Andalucía a las Vascongadas y además usa el término despectivo de maqueto que los nacionalistas vascos aplican a los castellanos.

CANTO EN LO MÍO (1973): Serie de 'baladas y decires' como lo califica el autor, que en general constituyen una apología (perfectamente legítima por otra parte) de todo lo vasco. Comprendemos que un vasco esté orgulloso de serlo, como el que suscribe está de ser andaluz, 'tartesso' como le llama el autor en un verso. (...) Todo gira sobre que los únicos que saben trabajar y trabajan son los vascos. Muy bien. Si quieren presumir de mulas de carga, allá ello (sic). El que suscribe prefiere la suave filosofía tartesia.

EL HILO ROJO» (1977): He doblado por medio poemas que injurian a Andalucía. (Y ahora el que se rie de la nota donde se disculpa él, soy yo) o donde ensalza por instinto racista a Vascongadas (justamente a continuación). Respeto mucho a las Vascongadas, pero no puedo menos de reirme por lo bajito cuando —tras denostar de Andalucía— vemos que el gran aporte en vasco es la frase 'sardiña (un castellanismo) freskua' (otro castellanismo).