Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Lehen ezabaketak
Frankismo garaiko aurreneko liburuak ez dira Francoren pean argitara eman. Ipar Euskal Herrian edo exilioko mundu zabalean ikusi dute argia. 1948 bitarteko euskal liburuen % 21 bat bakarrik da zentsuraren basamortu gorrian atera ahal izan dena.
Lehen bi liburuak argitaratzeko baimen-eskariek ezetza jaso zuten. Zergatik? Euskaraz idatzita zeudelako izan beharko. Apenas izan daitekeen edukiagatik, bat herri literaturakoa baita, eta bestea kristau-bidea.
Madrilgo Espasa Calpe argitaletxeak eskatu zuen Resurreccion Maria Azkueren Euskalerriaren Yakintza-ren bigarren liburukia ateratzeko baimena 1939an; eta ezezko borobila jaso zuen. Gerra aurretik aterea zuen argitaletxe berak lehenengoa.
1941ean berriro eskatu zuen, eta orduan bai, lortu zuen. Ez tatxadurarik gabe, hala ere. Ezabaketak ez dira, hala ere, testu baitakoak. Lau titulazio zituen Azkuek, eta horietatik bi kendu egiten dizkio zentsurak: «Sacerdote de la Unión Apostólica» eta «Director de la Academia de la Lengua Vasca». Beste bi utzi egin zizkion: «Doctor en Sagrada Escritura» eta «Miembro de número de la Real Academia Española». Azkue, jakina denez, karlista ezaguna zen.
Ezezkoa jaso zuen bigarren liburua ez dakit zuzen-zuzen zein zen. «Catecismo en vasco» jartzen du fitxak. Iruñeko Aramburu editorialak aurkeztu zuen. Espedientean ez dago txostenik, hauxe bakarrik: «Denegado».
1940an beste kristau-ikasbide bat publikatu zen, bai, euskaraz, baina ez arazorik gabe. Historia bitxia du honek.
Manuel Lekuonak 1921ean argitara eman zuen bere Bitoriako Eliz Barrutirako Kristau-Ikasbidea Gipuzkoako euskeraz. Argitaraldia agortua zegoela-eta, berrinprimatu egin nahi zen. Baina 1940an honela idatziko da titulua: Vitoriaco Eliz-Barrutirako Cristau Dotriña Guipuzcoaco eusqueraz. Administrazio frankistak «grafia espainolarekin» obra guztia berridaztera behartu zuen egilea.
Geroxeago ikusiko dugu zer den «grafía española» hori.
Zentsurak agindu zuen birmoldaketak goitik behera aldatzen du katezismoa, ez baita grafia bakarrik aldatu behar dena, hiztegia ere bai: latinetik datozen hitzak hartu behar dira eta Arana Goiriren eskolatik datozkeenak arbuiatu.
Hona zenbait aldaketa:
a) grafian: k = c, qu // ge, gi = gue, gui // l = ll // r = rr // tx = ch
b) hiztegian: ikasbidea = dotriña // gotzaia = obispoa // ezaugarria = señalea // eskerra = grazia // donea = santua // auzia = juizioa // obena = pecatua // asikiñak = primiciac // aitortza = penitentzia // azterketa = esamiña
Anekdota baino gehiago ere bada gertakari hau.
Pare-parean aurkitu dugu esplikazioa. Manuel Lekuonaren kristau-bidea argitaratu zen urte berean publikatu zuten frankistek beste liburu hau Madrilen: El clero y los católicos vascos separatistas y el movimiento nacional. Honek esplikatzen du hura, ikusi bestela:
Lo dicho de la predicación, entiéndase del Catecismo: hay textos en vascuence, hace siglos, entre otros, el del célebre Padre Cardaveraz, y corrían sin tropiezo y con fruto: la piedad vasca, en ellos se formó. Mas a la generación nueva, la vasca con exclusión del influjo extraño, la que pretendió ser única y sóla, no le satisficieron. Había palabras de origen o composición latina, como en todos los Catecismos de todas las lenguas: palabras de uso litúrgico, que, por exclusivas del lenguaje teológico, igual se ponen en alemán, que en inglés, que en los idiomas inga o trahumaro; verbigracia, Extremaunción, Eucaristía, Virgen. Pues por ahí no pasaron; y salieron Catecismos en que tales términos se sustituyeron por otros de raiz éuskara pura, con sus ribetes de inexactitudes teológicas, con las confusiones que trae el cambio de lo tradicional, usado y entendido por todos. El conde de Villafranca asegura: 'He oido decir a párrocos y arciprestes que a ellos mismos les costaba mucho entenderlo; cuánto más a los simples fieles, a los padres y a los niños'. Y es que, a fuerza de pretender el purismo, inventaron un vascuence ininteligible, como toda lengua que se quiere forjar a priori en los laboratorios, manipulando con las raices, como si fuesen sustancias químicas y no caudal vivo en boca del pueblo. 'Yo nací hablando el vascuence, y no entiendo éste de ahora', decía un Superior Religioso, en Pamplona.
Digámoslo todo: el Catecismo, aprobado por la autoridad eclesiástica, podiase enseñar legalmente; pero pasaron de ahí algunos sacerdotes: a exigirlo a los niños que gustaban de aprenderlo en castellano, cosa, naturalmente, permitida; al párroco de Elorrio acusan de no haber admitido a la primera Comunión a algún niño por no saber el texto vasco.
Siendo Obispo de Vitoria el Sr. Cadena y Eleta, se presentó a la Censura un Devocionario en este vascuence clásico; lo rechazaron por las razones expresadas en el texto. El autor reclamó nuevos censores: se nombraron tres, y los tres confirmaron la sentencia del primero. El autor escribió a Roma en apelación, y en Roma le ordenaron se atuviese a la Censura.