Zentsura ez du frankismoak asmatu

Aurretiazko zentsura ez da frankismoaren asmakizuna. Ez. Eliz jatorria du aurretiazko zentsurak. Inprimategia asmatu eta berehala ezarri zen, prebentziozko neurri gisa. Alejandro VI.a aita santuak liburuentzako aurretiazko zentsura zabaldu zuen, herrialde katoliko guztietan ezartzekoa, 1501eko ekainaren 1eko data daroan inprentako dekretuaren bidez. XVIII. mendera arte estatu gehienek indarrean izan zuten.

        1502ko uztailaren 8ko arau baten bidez ezarri zuten Espainian Errege-erregina Katolikoek. Liburua egin edo beste erresumetatik ekarritakoa zabaldu aurretik lizentzia eskatzera behartzen zituen inprimatzaile guztiak. 1812ko Cadizko Gorteek deuseztatu arte indarrean izan zen. Fernando VII.ak berriz ezarri zuen, eta Sagastaren alderdi liberalak proposatuta ezabatu zen 1883an.

        Ley de Policía de Imprenta izena du 1883ko lege honek. Eta orain bitxikeria bat: lege hauxe da frankismo garaian, 1966 arte, inprenta-lege gisa indarrean izan dena. Prentsari buruzko lege bat izan du frankismoak, 1938koa, baina ez du izan liburuari buruzko legerik oso berandu arte. Paradoxa dirudi, frankismoa lege liberal batetaz baliatzeak, baina disposizio gehien-gehienak derogaturik zeuden hasieratik, 1958ko Ministerio de Información y Turismoko (MIT) ohar batek dioenez.

        Francisco Franco agintera heldu aurretik ere, XX. mendean, zentsurak izan ditu bere gorabeherak Espainian. Primo de Riveraren diktaduran zentsurak agindu zuen; eta 1931ko Konstituzioak 34. artikuluan adierazpen eta zabalpen askatasunak bermatzen zituen arren, Errepublikak ere neurri asko hartu zituen adierazpen askatasuna mugatzeko, aldi batean edo zati batean.

        Esana dugu eliz jatorria duela aurretiazko zentsurak, eta frankismoak Elizari asko kopiatu dio kontuotan. Elizak bazuen liburu on eta gaiztoak bereizteko sistema bat: Index zuen izena. Zentsura frankistak ere antolatu zituen bere zerrendak: fitxa gorriak eta urdinak. Fitxa gorrietan zeharo debekatzen zituen liburuak zeuden. Fitxa urdinetan, aldiz, baimen berezi batez irakur zitezkeenak.

        Elizaren Index-ak badu bere bertsio espainola, nolabait esan. Bi liburu, bi jesuitek idatziak, eta biak euskaldunak: Pablo Ladrón de Guevara eta Antonio Garmendia de Otaola. Eta hauen liburuak: Novelistas malos y buenos (holaxe, «malos» aurretik), Ladrón de Guevararena; eta Garmendia de Otaolaren Lecturas buenas y malas a la luz del dogma y de la moral. Liburu hauek inkisitore modernoen, zentsoreen, eskuliburu ziren.

        Antonio Albizuk kontatu zidan, bera zentsurara sartu zenean, 1963an, erreferentzi liburuak-edo eskatu zituela, gida moduan erabiltzeko. Administrazioak berak egindako normatibarik ez omen zioten eman. Baina, bai, esan zioten jesuita baten liburua zegoela horretarako. Garmendia de Otaolaren liburua nonbait. Handik gutxira hiru ale erosi zituzten zentsoreentzat, zentsurako barne ohar batean ikusi dudanez.

        Ladrón de Guevararen hirugarren edizioa dut eskuetan, 1928koa. 2.115 eleberrigile epaitzen ditu, beti ere ikusmolde moralaren arabera. Alderdi estetiko edo literarioa ez du sekula santan abonatzen. Fedegabeko edo moralkontrako nobelisten alabantzarik ez du egiten —dio berak— helburu apostolikoen kontra legokeelako hori, tentaldian erortzera bultza dezakeelako norbait.

        Abiapuntu berean hasi eta ondorio bertsuetara iristen da bere jarraitzailea ere, Antonio Garmendia de Otaola. Honen ustez, Espainiako gaitzak oro liburuaren bidez iritsi dira. Inkisizioa deuseztatzean puskatu omen zen dikea eta europar uholdeak Pirinioetako mugak gainditu omen zituen, espirituentzat kaltegarri diren printzipioak Espainiaratuz: hots, liberalismoa, sozialismoa, sindikalismoa, komunismoa, entziklopedismoa, modernismoa. Eta, esandakoak esan ondoren, honela justifikatzen du zentsura, edo inkisizioa edo gerra zibila, auskalo zer:

¡Cuánto mal han hecho a la Humanidad los escritores sin conciencia y los libreros perversos! La maldad que ellos propinaron con alevosía a los incautos lectores forzó a los patriotas a la dura tarea de restablecer cruentamente el reinado de la verdad, de la libertad y de la ley.

No creamos que el peligro se alejó definitivamente. Siempre hay moros en la costa. El enemigo acecha el momento de volver a su faena predilecta de envenenar las inteligencias y trastocar las ideas.

        Titulu eta autore mordo bat agertzen da Garmendiaren liburukote honetan ere. Titulu bakoitzak bere balorazio morala edo erlijiosoa du. Autore askok ere bai. Miguel Unamuno eta Pío Baroja, kasu, bete betean jotzen ditu autoreak. Euskarazko libururik ez dakar.