Itzulpenik ez du nahi frankismoak

Kataluniako literaturan, 40ko eta 50eko hamarkadetako debekuetan, maiz ukatzen da argitaratzea itzulpena dela argudiatuz. 60ko hamarkadako lehen aldian ere gauza bera.

        Politika beraren aztarna batzuk baditugu guk ere. Bat, ageri-agerikoa, 1960an Brabante'ko Genoveva-rekin gertatua. Bi alditan segidan debekatu zuten obratxo honen argitarapena, nahiz eta gaztelaniaz jada 1943an onartua izana zen. Editorialaren izenean Luis Madariagak berrikuspen-helegitea egin zuenean, honela erantzun zion zentsurako sekzioburuak:

Esta obra fue denegada por tratarse de una versión al vascuence por lo mismo que se vienen denegando las versiones al catalán. Salvo nuevo y distinto criterio de la superioridad, se vuelve a proponer la denegación.

        Hala ere, Luis Madariagak lortu zuen publikatzea, bi «argumentu» erabiliz: bata, «gomendio indartsu» bat; eta bestea, bitxikeria hau: «dicha obra se destina casi exclusivamente a servir de suscripciones de vascos residentes en el extranjero y su tirada es corta». Argitaletxeari nola jokatuko zuen abisatu zion gutun batean. Eta bertan, zentsuraren hizkuntz politikaren berri ere ematen du, hitz hauekin: «La censura no quiere autorizar nada que no sea castellano, y mucho menos el vasco y el catalán. No dicen motivos ni dan ninguna explicación, ni tampoco lo quieren dar a la publicidad, pues si lo hicieran sabríamos a qué carta quedarnos, pero no».

Brabante'ko Genoveva liburua atera egin zen, hala ere. Eta ez bera bakarrik, itzulpen gehiago ere bai. Hala eta guztiz ere, itzulitako lanak euskaraz ematea ez dago begi onez ikusia. Jon Gotzon Etxebarriak kontatu zidan Bizkaiko delegatuak nola esan zion itzulpenak egiteari utzi eta idatz zezala bere literatura propioa. Autore greziar klasikoak itzultzen ari zen orduan Jon Gotzon Etxebarria.

        1960ko testu txiki bat aurkitu nuen paperen artean galduta Alcalá de Henaresko artxiboan. 1960ko martxoaren 15ean zentsore-irakurleen zerbitzuburu zen José Rumeu de Armas jaunak bere nagusiari bi galdera egiten dizkio, ea euskaraz publika daitekeen eta ea onartu ote daitezkeen itzulpenak:

Yo rogaría a esa Jefatura de la Sección consulte al Ilmo. Sr. Director General:

1º Si pueden ser autorizadas las obras de escritores indígenas presentadas en su lengua natal catalán, mallorquín, vascuence etc.

2º Si las traducciones en general a lenguas dialectales, de autores no indígenas pueden ser autorizadas.

Es decir si por ejemplo HAMLET o el QUIJOTE o cualquier novela de un Unamuno o un Cela pueda ser vertidos al catalán, mallorquín, valenciano, vascuence etc..

        Galdera horrek adierazten duen hizkuntz politika itogarria zein den asmatzea ez da horren zaila. Harrigarria gertatzen da konprobatzea euskararen aurkako jarrera hori ez dela gerraosteko lehen urteetakoa bakarrik. Hogei urtetik gora iraun du. Euskararen normalizazio editoriala, hau da, euskaraz normal-normal publikatu ahal izatea, euskara bera zentsuraren begietan traba ez izatea, 1975 arte ez da gertatzen.

        Zergatik dago frankismoa hizkuntza minorizatuetara egiten den itzulpenaren aurka?

        Frankismoak ezarri nahi duen hizkuntz politikan, hizkuntza hauek (euskara, katalana, galegoa) ez dira lengoaia kultuak, ez dira kulturaren tresna baliagarriak. Beste maila batekoak dira, beste kultur giro batekoak, nekazaritzari lotuak (historikoki eta estrukturalki), ahozko tradiziokoak, familia barrutikoak. Altuenean ere, maila apal horretantxe mantendu behar dira. Hazkunde begetatiboan mantendu behar dira, gehienez ere. Zer besterik da, gerra bukatu eta 25 urtera, Gobernazioko Ministerioak proposatzen duen «berezko garapena»?

La posición del Estado nacional ante diversidad de costumbres, dialectos o lenguas y demás características particulares de las regiones, no ha de ser otra que la de velar por un desarrollo natural de las mismas.

        Itzulpenak, ordea, hemen proposatzen den «berezko garapen» hori puskatu egingo luke. Frankismoarentzat bi bekatu, eta guretzat bi bertute, ditu itzulpenak: batetik, hizkuntza guztiak balio berekoak direla frogatzen du, edozein eduki batetik bestera alda daitekeenez; eta bestetik, itzulpenaren bidez hizkuntza bat trebatu eta landu egiten da.