Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
azala: Garbiņe Ubeda
Joan Mari Torrealdai
1942, Forua
 
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
aurkibidea

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Santi Onaindia, intsumisoa

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

 

 

Hiru Gizon Bakarka

 

Gandiaga zen, Arestirekin batera, «autore madarikatua» zentsurarentzat. Ez, noski, Elorri-rengatik, ezpada Hiru gizon bakarka liburua dela medio.

        Historia luzeenetakoa duen liburua da Hiru gizon bakarka: berau da euskal kantariek gehien abestu dutenetakoa, eta zentsurak gehien zigortuenetakoa ere berau da.

        Antonio Albizuk egin zion lehenengo irakurketa liburuari, lehor eta motz:

 

POESIA POLITICA: Quiere resaltar la condición del Pueblo Vasco que lucha entre la vida y la muerte; que quiere ser pueblo y no alcanza a ser: y hace consistir la esencia del Pueblo Vasco precisamente en ese querer y no poder.

Sobrepasa todos los límites razonables de un regionalismo sano y se convierte en un canto político al que puede aplicarse plenamente la Ley Orgánica. NO SE ACEPTA EL DEPOSITO.

Adjunto la traducción de una serie de párrafos, haciendo constar al mismo tiempo que todo el libro es del mismo tenor. Este autor, franciscano, ha tenido en otras ocasiones conflictos con la censura.

 

        Zentsoreak aipatzen duen itzulpena espedienteko dosierrean dago. Ez da hitzez hitz egindako itzulpena. Modu laburtuan biltzen ditu pasarte konfliktiboenak, baina hori ere 71. orrialderaino. Gainerakoa, erdia hain zuzen, «id.,id.» jarriz despatxatzen du.

        Beste itzulpen bat ere bada dosierrean, Ordena Publikoko magistratu-epaileak eskatua. Itzulpen hau bai, hau itzulpen osoa da. Osoa eta txarra. Osoki txarra. Bere momentuan ikusi ditugu nolakoak ziren itzulpenak; kasu honetan nahasten ditu «ibar» eta «ibai», «jasan» eta «jaso», «bait» eta «bai», «atsekabea» eta «asekabea». Itzulpen honek ez du zerikusi handirik Elorri-ren itzulpenarekin. Azkeneko hau bi poetek itzuli zuten, Gandiagak berak eta Pedro Anasagastik, eta publikatua dago. Oraingo hau, ordea, ez da argitaratzeko modukoa. Txarra da.

        Informatzaile berak, geroago, Gandiagaren fitxa pertsonal zabalago bat egin zuen, eta beste gauza batzuen artean zera dio:

  (...) El autor se ha pronunciado en diversas ocasiones con tintes nacionalistas y se le han hecho supresiones en varias de sus obras. Pertenece como miembro de la Real Academia Vasca y tiene en su haber varios premios literarios.

Extraña el hecho de que este libro no lo haya editado en la editorial ARANZAZU que poseen los mismos franciscanos junto con imprenta en el santuario. Parece prueba de que la superioridad no la ha querido editar en su propia editorial.

 

        Antonio Albizuk egindako lehen irakurketaz gainera, bigarren bat aurkitu dut, aurrekoa baino sakonagoa. Ez dakit nork egina den, baina bistan da obra ezagutzen duela eta txostenak idazten ere badakiela. «Ignacio» izena dakar orrialde buruan, eskuz idatzia, eta orriak ez du menbreterik.

        Txosten honek (ez dakit ofiziala den) soziologia politikoko testu bat epaitzen duela ematen du, ez olerki-liburua. Interes handiko balorazioak egiten ditu. Ez ateratzeko aholkua emanez bukatzen du, baina ez soilik obraren edukiagatik. Edukiaz gainera baloratu behar omen dira hitzaurrearen izaera seduzitzailea (Mikel Lasarena), lehen zatiaren antzerki-era (Txakolinaren ospakuntza) eta liburuaren bigarren zatiko hainbat olerki, euskal kantariek abesteko modukoak direlako.

        Hona «Ignacio» delakoaren irakurketa:

 

La obra podemos dividirla en dos partes:

A) Es una Parte Poética que se formaliza como obra teatral, es decir, que está escrita para ser representada.

Poéticamente la composición trae el recuerdo de las tragedias griegas.

El autor al comienzo de las escenas dispone la situación concreta de los actores en el escenario.

CONSIDERACIONES

1) El «Leiv-motiv» que se repite sin cesar es la idea de que el Pueblo vasco quiere y no puede ser Pueblo. Este sentimiento de querer y no poder, constituye la vida y la esencia del Pueblo Vasco.

2) A través de la actuación de los «Profetas del pueblo» (Representantes del centralismo) se critica el desconocimiento intencionado de la esencia del Pueblo Vasco representado en el chacolí.

3) Se describe el nacimiento del hombre vasco dentro de un entorno natural vasco y su posterior crecimiento dentro de un ámbito castellano. Es decir, se expresa la consecución de un desarraigo originado intencionalmente.

4) Se escribe la situación de mucha gente que por ocupar diversos puestos olvidan al pueblo y que merecen la vergüenza de ese pueblo.

5) Se canta la esencia del Pueblo Vasco que no se olvida a pesar de Gernica. Los obstáculos no hacen otra cosa que reverdecer con más fuerza este sentimiento.

B) La segunda parte es un conjunto de poesias

Sustancialmente se repiten las mismas ideas:

Los castellanos se han aprovechado económicamente del Pueblo Vasco, pero no se han adaptado a él.

Aparecen los «Profetas del pueblo» que como en la parte anterior no quieren saber nada del Pueblo Vasco

Se ataca a la prensa que no recoge la verdad de los vascos.

CRITICA

1) EL PROLOGO: sea quizá la parte más criticable, es muy seductor, exponiendo que en libro se encuentra el genio rebosante del Pueblo Vasco y todos los elementos que lo pisotean.

2) LA PRIMERA PARTE al poder ser representada, puede tener una gran difusión, en escuelas, colegios, centros, etc... y lógicamente el poso que queda en definitiva no es otro que la fatalidad del Pueblo Vasco perseguido, orgulloso de su persecución, con el consiguiente sentimiento de rencor a todo lo no vasco.

3) Al contemplar las consideraciones anteriores, ideológicamente afloran las ideas tópicas actuantes hoy día en el Pueblo Vasco respecto de su situación española:

        — Desconocimiento intencional del Pueblo Vasco.

        — Labor de desarraigo de las esencias del Pueblo Vasco.

        — Aprovechamiento material por parte del Centro.

        — Traición de los vascos que para ocupar puestos se unen al Centro.

4) Lo mismo puede ser dicho de la segunda parte.

También ha de notarse de los versos que se prestan magnificamente para ser tomados como letra de canciones.

5) La nota del lector, de que el autor es franciscano y parece extraño que no publique su obra en la imprenta de los Padres Franciscanos de Aranzazu, no creo que deba ser tenida en consideración:

        — Porque la obra publicada por el Mensajero tendría una difusión mucho mayor que publicada en Aranzazu.

        — Porque no sería extraño (por los autores que componen la colección en que la obra va inserta) que fuese una obra de encargo, es decir, que haya sido la misma editorial la que haya pedido esta aportación al autor.

DECISION

Aunque en el fondo existe una realidad, como es el desconocimiento del Pueblo Vasco y de su problemática, en la situación actual es desaconsejable la edición por la repercusión que las ideas de la obra contienen, exacerbando el antagonismo entre Pueblo Vasco y Centro sin contenido positivo al respecto.

Ha de tenerse en cuenta la situación actual (Caso Añoveros) que agudizaría aún más esta situación.

 

        Erregimen Editorialeko Sailak prestatu zuen txostena, delitua zehazteko erabili zena, aurreko irakurketan oinarritua da, azken batean:

 

Todo lo anterior constituye a nuestro entender figura delictiva por atentarse contra la integridad del territorio nacional y de la nación española, lo que supone infracción de nuestras Leyes Fundamentales y, consecuentemente, de los artículos 164 bis a) y 165 bis B) del Código Penal, por lo que, de acuerdo con el art. 64 de la vigente Ley de Prensa e Imprenta, el presente depósito no debe ser aceptado, siendo puesto a disposición de la autoridad judicial correspondiente.

 

        Esan eta egin. 1974ko martxoaren 18an Ricardo de la Ciervak, Cultura Popularreko zuzendari nagusi gisa, Ordena Publikoko magistratu-epailearen eskuetan utzi zuen liburuaren auzia.

        Zentsurako artxiboetan liburu honi buruz ez da besterik ageri.

        Geroko berri badugu, hala ere. Autoreak berak kontatuta. Luze kontatuta dago pasadizoa, baina merezi du:

 

Hiru Gizon Bakarka zela eta Bilboko Palacio de Justicia-ra deitu ninduten. Baina deia Bizkaiko Arantzazura joan zen lehenengo eta hona heldu zenerako berandu zen. Zapatu arratsalde bat zen eta astelehenean behar nuen delako Palazio hortara joan. Nik ez nekien zer egin behar nuen. Joan behar nuena bai, zemaia edo amenazua zetorren esandako egun eta ordutarako heltzen ez banintzen eta. Eusebio [Unzurrunzaga] genuen erretore eta hari erakutsi nion dei hori. Lasaitu nahi izan ninduen: Nik ez nuela hitz egin beharrik izango, berak hitz-egingo zuela eta abar aginduz. Habituz jantzita joan ginen Eusebio eta biok. Han geunden ezarritako ordurako. Deitu genuen eta barrura eraman ginduzten sala handi bateko ateaurrean ea nor zen akusatua galdetu ziguten eta nik, neu nintzela. Orduan barrura sartzeko. Eusebiok ea bera ezin ote zitekeen sartu bera zela nire erretore eta arduradun, eta ezetz: Sólo el acusado. Salan bi gizonezko eta emakumezko bat zeuden —horiek dira gogoratzen ditudanak— mahai luze batetan.

Beste gizon bat fitxero edo holako kaja batzu zabaldu, begiratu eta itxi ari zen. Han nengoen ni. «A usted se le acusa de política», esan zidaten. Eta kausaren izenburua irakurri zuten: Por su libro «Hiru Gizon Bakarka». Nik poesiari buruz nekizkian guztiak kontatu nizkien, poesia moetak, moeta bakoitzaren barruan figurak, metaforak eta. Esturak gogoratu arazten dituen guztiak. «Pero a usted se le acusa de política» zioen emakumezkoak. Nik poesiari buruzko iharduna berriz ere. Hirugarren aldian ere «a usted se le acusa de política» esan zidan andrazkoak. «Mire usted, señorita, esan nion, soy como un árbol. Yo soy un árbol. Eta besoak zabaldu nituen —zutik nengoen, jakina— eta nekizkian arbolari buruzko guztiak esaten hasi nintzaion, baina ondo garbi aitzera eman nion, arbola neu nintzela. «Mis raíces se meten y se meten en una tierra concreta y yo amo a la tierra que me sostiene y sustenta. Mi copa levanta hacia un trozo de cielo concreto y yo amo al cielo que se extiende sobre mi. Y yo hablo de la tierra sobre la que me levanto y del cielo que permanece sobre mi. Yo soy un arbol». Señorita ¿de qué política es el árbol? Déjese de todo lo que tiene contra mí y dígame de qué política es el árbol. Lo que pasa es que ustedes han sido informados. ¿Con qué objetividad? Yo les invito a que lean ustedes mismos lo que he escrito y después me juzguen». Orduan euskara ez jakitearen pena —plantak egiten— eta hasi ziren. Ni ostera, euskara irakastera eskaini nintzaien.

Baina begira, gauzok haserretu egiten naute. Gauzok aztu egin nahi ditut, desegin, ezabatu. Eta pratikan bertan halaxe jokatu dut. Elorri-ren goraberetan ibili zen originala erre egin nuen depresio edo halako batetan. Joxe Azurmendiren Hitz Berdeak liburuari buruzko korrespondentzia ere errea edo galdua dut. Hiru Gizon Bakarka-koari buruzko deia ere edo galduta daukat edo ez dakit zer egin nion. Eta hola hobe. Zertarako gorde behar dituzu tormentuaren akordua besterik gogoratu arazten ez dizuen ageri edo dokumenturik? Niri arrabia, ezinaren sentsazioa ta nazka besterik ez didate ematen horrelako oroitzapenen akorduak.

 

        Jarrera hau, tormentuaren akordua deuseztatzearren paperak erretzea, ulergarria da. Gandiagak baino gehiagok ere aipatu didate, informazio bila joan izan naizenean. Ez da axolagabekeria edo utzikeria, badakit. Ahazteko beharra da, ahaztu beharra, ondo esan du Gandiagak. Pena da, hala ere, galera handia baitakar.