Mamutxak

Alcaláko Artxiboan izan dudan sorpresa handienetako bat hauxe izan da, Orixe idazlearen obra bat debekatua aurkitzea! Ezagutzen ez nuen liburu bat, gainera: Mamutxak / Insectos. Liburua bera ere espedientean zegoen. Euskaraz eta erdaraz idatzia. Irudi eta guzti apain moldatua.

        Bi hizkuntzatan argitara emateko idatzi ote zuen erdaraz Orixek? Ala zentsura pasatzeko soilki itzuli zuen gaztelaniara? Nik neuk ez dakit.

        1960ko data darama espedienteak. Gero ikusi dut 1961ean argitaratu zela euskarazko bertsioa. Baionan eman zen argitara, zentsuraren agintepetik kanpo.

        Liburua irakurri duenak ezin du ulertu debekua. Liburuaren funtsa Orixek berak honela esplikatzen du:

Liburu apain ontan mamutxa batzuen berri emango dizuegu. Nik esan gabe igarriko diozute zer diran, ikusi orduko; baña bakoitzak zer etekin edo protxu ematen dun eta zer ikaskizun, ez dakizute bear ba da, ta liburu honek erakutsi nai dizute.

        Zentsore-irakurleak ez zuen honela ulertu; baliogabea iruditu zitzaion honi:

Ejemplar bilingüe vasco y castellano en el que con imprecisiones y puerilidades se caracterizan a algunos insectos.

        Erabaki honek ez zituen haserretu Orixe eta bere lagunak bakarrik. Felipe Ugarte Donostiako delegatua sutan jarri zen. Eta ulertzen da. Izan ere, liburuxkak Euskaltzaindiaren onespena zuen, Informazio eta Turismoko Delegazioarena ere bai, eta orain hau? Eta, gainera, zeini eta Orixeren tamainako autore bati hori egin? Erabaki horrek eduki ditzakeen «repercusiones de tipo político» aipatzen ditu gutun batean Felipe Ugartek.