Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
azala: Garbiņe Ubeda
Joan Mari Torrealdai
1942, Forua
 
Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura
2000, saiakera
264 orrialde
84-86766-98-2
aurkibidea

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

Erosi: 14,28
Ebook: 3,12

Aurkibidea

Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre

Zentsuraren sistema

Liburuaren aurretiazko zentsura

Aurretiazko zentsuraren aurretik

Zentsura ez du frankismoak asmatu

Ortega y Gasset-en herentzia?

Etxeko tradizioa

Dirigismotik permissio negativa-ra

Zentsura bere burua zuritzen

Legeria

Fragaren Legea

Antilibelo Legea

Usaimena

Liburu eta autore debekatuak

Zentsura mekanismoak

Zentsore / Irakurlearen lana

Ebazpenak

Zentsuraren morroiak

Zeregina

Izen gordeak

Konposaketa

Euskal "irakurleak"

Kontrol soziokulturala

Probintzietako Ordezkaritzak

Euskal Herriko delegatuak

Langileak

Zentsura euskal liburuei (1936-1983)

Motiboak errenkadan

Dokumentuen peskizan

Emaitzekin pozik

LEHEN ALDIA: 1936-55

1936-48

Politika berria?

Katalunia ez dago horren urruti

"Francotar euskaltzaleak?"

Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia

Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea

Euskaltzaleen jarrerak

Lehen ezabaketak

"Grafía española"

Rocamoragatik izan ez balitz...

Prentsan euskararik ez

1949-55

Jon Etxaideren desgiroa

Bitartekariak

Itxaropena argitaletxea

Amabost egun Urgain'en

BIGARREN ALDIA: 1956-75

1956-63

Urte giltzarria

"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"

Garoa-ri zentsura bikoitza

Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak

Zazpiak bat auzitan

Izen separatistak

Frankismoa "bertsolaritzaren" alde

Luis Madariagaren zubilana

Ziririk ez zentsurari!

Mamutxak

Elorri

Zentsura Peru Leartzako-ren alde

Orixe Peru Leartzako-ren kontra

Goazen Lourdes'a

Itzulpenik ez du nahi frankismoak

1964-68

Fraga legegile

Tranpa saduzeoa

Aldizkarietan ere gaia da arazo

Ez omen dago zentsurarik

Txosten politiko-sozialak

Europara Espainiatik barrena

Zentsura txaloka!

Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez

Beste izakia: hiru arrazoi aurka

Zentsoreak itzultzaile

Dinamika dinamita bihurtu zuten

Itzulpenen antologia

Euskal Harria

Harrizko Herri Hau

Arestiren literatur lanak osorik

Zarzalejos eta Aresti

Politika editorialaren lehen urratsak

Hiru kolpe antzerkiari

1969-75

Saiakera gehienak onartuak

Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu

Nekezari euskalduna

Dialektikaz eta kulturaz

Lur argitaletxearen kalbarioa

Afrikar iraultzaren alde

Marxen itzulpen bikoitza

Utopiatik errealitatera

Claveríaren sorgin-ihizia

Gordailu gurutzadaren biktima

Zentsura morala

Elsa Scheelen ez dago osorik

Ukronia: sorpresa eta haserrea

Amets luzeegia

Olerkiaren arriskua

Isturitze-tik Tolosan barru

Laino eta sasi artean

Euskadi eta Euskal Herria: bi herri

Gramatika gorrituena

Autodefentsa lotsagarria

Hitz berdeak

Hiru gizon bakarka

Antonio Albizu Salegi

Salbuespen egoeran

Batasun totalitarioa

HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI

"Zentsura" kakotxen artean

Bonbak eta sekuestroak

Istiluak, euskal liburutik erdarazkora

Altuegi doan usoari tirorik ez

Historikoki zuzena

Unibertsitatea gora eta behera

Euskaldunak

Maite dedana

Zera

100 metro

Independentzia ekonomikoa?

Askatasunaren yarrai

Euskadi 1984

Zentsuraren ondorioak

Hizkuntzaren alorrean

Politikaren alorrean

Historiaren alorrean

Azken gogoetak

 

 

Santi Onaindia, intsumisoa

 

Poliziak liburu-dendaz liburu-denda dihardu Santi Onaindiak publikaturiko Milla euskal olerki eder liburua biltzen, 1955eko martxoan. Jose Artetxek bere memorietan kontatzen duenez, erosleen izenak eskatzen dizkie liburu-saltzaileei. Eta hala ere, Poliziak bahitu gabe salbatu omen zen argitaraldiaren zati bat.

Milla euskal olerki eder 1954an eman zuen argitara Itxaropenak, udagoiena baino lehen. Eta poliziak hurrengo urteko martxoan dabiltza liburua sekuestratzen. Bitarte honetan ez da, ordea, inor geldi egon: ez Santi Onaindia, ez Polizia eta ez Ugarte, Donostiako delegatua. Santik berak kontatzen du historia, xehetasun guztiz Oroi-txinpartak liburuan.

        Arretaz irakurtzea merezi duen testua da Santik idatzitakoa. Euskal edizioak urte hauetan dituen baldintzez jabetzeko pasarte aproposa da benetan. Ez du deus kentzekoa: editorearen abisua, egilearen prekauzioak, Poliziaren lana, emakume garbitzailearen jokaera, egilea eta delegatuaren arteko elkarrizketa:

 

Azken batean udagoiena baiño leen, Zarautz'tik dei urrutizkiñez: 'Amaitu degu liburua'. Nire poza! Baiña bertatik Itxaropena'k: 'Kontuz, Aita Onaindia!, polizia ibilli da galdezka; gure liburuaz galdezka, bai!'. Eta nik, gaiñ etorren euri-erasoz oarturik, buru-muiñean zer asko irauliz, urrengo egunean Patxi Unzurrunzaga'ri: 'Egin, mesedez, onela liburuaren banaketa: batzuk Bilbo-ra, beste batzuk Donosti'ra, ona (Eibar) ta Markiña'ra besteak'. Patxi'k, guztiz esaneko, orrela egin eban, eta bizkor egin be. Izterbegiak, beraz, etziran errez egingo liburuen jabe. Erdiak ale batean eta besteak bitan atera nitun; erdiak azal gogor dotorez eta beste erdiak dotore baiña azal zingillaz. Olan itzartuak gengozan irar-etxea ta ni.

Mairuak mugaz muga dabiltzanean zuur jokatu bearra dago-ta, nik neukazan eman banaka batzuk, eun bat, baiña beste guztiak, bada-ezpadan be, bat-batera zabalduak izan ziran kutxa aundietan. Laster asi zan polizikoen lana, lenengo Zarautz'en eta gero emen. Eguerdi auretxoan etorri jatazan bi txispa ta guzti, liburu billa; neukazan olerki liburuak kuartelera eroateko agindua ekarren. Emen neukan nik pillo bat, ale bikoak geienak, lurrean zabal. Bazkaltzeko ordua gendula-ta, ezingo neutsen nik lagundu, arratsaldean lauretan etorri zitezela eta bertatik atonduko neutsezala nai ebezan liburuak. Joan ziran, eta lauretan emen neukazan ostera be. Neuk pillotu nebazanetik larogebost eroan eustiezan. Pozik joan ziran egindako uzta bikaiña zala-ta. Eurotatik, alan be, ogeitasei bat berriro eskuratu nebazan. Zelan? Polizikoen etxe-bazterrak garbitzen zituan emakumea nire ezaguna zan, eta onek goiz batean: 'Zure liburuak an dagoz'. Eta egunero bi bat ekarri oi eustazan bere ixil-zakutoan.

Andik illabetera edo, Donosti'tik deia. 'Información y Turismo'-ko ordezkaria zan, Ugalde (sic) jauna. Adeitsu artu ninduan eta neuk bera, ainbat guzur alkarri sakaturik: 'Etzaitut deitu liburua atera dezulako, baimen gabe salgei jarri duzulako baizik'. Egia ote? 'Zenbat ale atera dituzu?'. Nik erantzun: 'Berreun, euskal liburua oso gutxi saltzen baita'. Egia ete? 'Eta nun dituzu berreun oiek?'. Nik ari: 'Salgei jarri nitun liburutegietan'. Ak niri: 'Nun, mesedez'. Nik ordezkariari: 'Esango dizut, banaka batzuk Bizkaiko liburu-dendetan, beste batzuk Gipuzkoetakoetan'. Ak azkenez: 'Bilduko zenituzke, mesedez?'. Nik seriotasun gurenez: 'Bai, jauna, eskuratuko ditut'. Eskuak estutuz bukatu gendun alkar-izketa. Ak ba-ekian ni guzurretan nenbillela, eta nik be bai a guzur-ontzi zana. Or amaitu zan liburuaren auzia.

 

        Zergatik ari zen Polizia Milla euskal olerki eder liburua biltzen? Baimenik gabe atera zelako. Edo gauza bera: baimenik gabe ezin zuelako saldu, Ugarte delegatuak esan bezala. Santi Onaindiak ez zuen liburu honen zentsurako tramiterik egin. Eta jakina, tramiterik gabe baimenik ez, eta baimenik gabe liburua banatzerik ez.

Milla euskal olerki eder liburuarena ez da kasu bakana Santi Onaindiaren jardunbidean; behin baino gehiagotan hartu zuen honek intsumisioaren bidea. Autore editore gisa jokatu ohi zuen horretarako. Lege-tramitaziorik gabe ateratako liburu horiek, legearen arabera, klandestinoak ziren. Bekatu larria zen hori frankismoan, baina bost axola Onaindiari. Honela idatzi zidan berak 1985ean: «Liburu asko daukadaz idatzita, argitaratuta. 'Euskal Literatura'rako neure fitxa egiterakoan, 45'tik gora agertu jataz. Guzti orreik irarkolara emotean iñoiz bai eskatu det baimena, baiña geienetan ez. (...) Orrela jokatu ez ba neu, ez neban egundo libururik azalduko».

Karmel eta Olerti aldizkarien arduradun bezala ere makina bat arazo izan zuen zentsurarekin, edo/eta poliziarekin. Olerti bera ez zen legal-legala. Gerora berak aitortu zuenez, «ziur nekian baimenik ez eustala gobernuak emongo eta 'Suplemento poético de KARMEL' jarri neutson kaparra sartu gurarik». Sei-zazpi aldiz joan omen zitzaizkion poliziak, «salatzaileak igorrita, nik uste, aldizkariotan etozen lanak zigorgarri eritxirik».