Manex Bergara

1936ko gerra hastean eta ondorenean Hego Euskal Herritik Iparraldera ihes egin bazuen hainbatek, 1939tik 1945era bitartean alderantziz egin zuten beste batzuek.

        1943an Alemaniara bidali nahi izan zuten Manex Bergara saratarra, 26 urteko gaztea, Lan Behartuen Zerbitzuetara (STO: Service du Travail Obligatoire). Hegoaldera ihes egin zuen, bada, eta Hegoaldean atxilotu eta Miranda de Ebroko kontzentrazio barrutian sartu. Bost hilabetez eduki zuten han.

        Hilabete horietan bertsoak idatzi zituen, Miranda goiburudun hamarreko sorta hau besteak beste:

                                  1

                Burua pisu eta estomaka arin

                Kantuz hastera noa nire lagunekin

                Euskaldunek dezaten berri onak jakin

                Zein ongi bizi garen gu españolekin

                Herrian kantatzeko noizbait elkarrekin

                                  2

                Alemanei ihesi mendiari gora

                Pasatu ginen beraz Españakora

                Afrikara gateko behar zen denbora

                Galdetzera gan ginen bereri agora

                Baina bota gintuzten presondei zokora

                                  3

                Erresuma guzitaik bagara gizonak

                Español kartzeletan nonahi egonak

                Orai kanpo batean gaituzte emanak

                Atxikiko ditugu oroitzapen onak

                Españan baditu Hitlerrek lagunak

                                  4

                Memento hontan baga bizpahiru lau mila

                Egun guziz handitzen ari baita pila

                Arma eskutan dago soldadu bipila

                Alturan pausatua iduri okila

                Erresalbuko hor da Guardia Zibila

                                  5

                Delako kanpo hau da Miranda hiria

                Nola den emanen dut orai agerian

                Hemen jendea bizi da zinez miserian

                Bertso hauk hasi ditut manera berian

                Arrantxoa jan eta goseak errabian

                                  6

                Ikus dezagun orai zer janari fina

                Izaten dugun hemen bizitzeko dina

                Hura traste batzuek nolazbaitka ina

                Alde batetik guti bertzetik zikina

                Hemen ausarki dena da tripako mina

                                  7

                Itzuli bat dezagun egin barraketan

                Nola gain ikusteko gure ganbaretan

                Bi andana badira alde bakotxetan

                Lehen biak lurrean bertze bi airetan

                Hola lo iten dugu lastarria txarretan

                                  8

                Garbitasunak aldiz hasi nau izitzen

                Urik gabe oraino ez dakit bizitzen

                Pentsa hemen direnek ez duten sufritzen

                Española beltza da ez naiz harritzen

                Oinore belztuko da ez da ta garbitzen

                                  9

                Uraren eskasian bi arraza onak

                Zimitza ta zorria nagusi emanak

                Zangotaik hasi eta bururaino janak

                Gau eta egun hazka hartzen gara denak

                Bietarik badiren milaka dozenak

                                  10

                Azkeneko pertsuan hitz batzu ixilka

                Ezin txarrago dela Francon politika

                Hiru urtez eman du populua hilka

                Orai ezin xutituz goseak dabilka

                Fuera faxisma eta biba Errepublika

        «Kantuz hastera noa nire lagunekin» dio lehen bertsoan. 1936-1937 urteak atzera geratuak ziren ordurako; auskalo zenbat euskaldun igaro zen Mirandako zotinzulo hartatik 1943 bitartean: egonaldia eginda etxera bidaliak edo beste penategiren batera eramanak izango ziren batzuk; sekulako eremuetara betirako joanak beste batzuk. Baina bistan da kantu eta kontu lagunak eta herrikideak aurkitu zituela Manexek. Zerbaiten beharra izango zuten gau-egunen mikatzari gozo apurra emate aldera.