Berrogeita hamar urte eguraldiaz hizketan

Silueta liburuko klima limurtzailea da, itsaskorra, ia likidoa. Aire zabalean gertatzen diren une bakan horietan, sintaxia arina da eta elkarrizketa isuri errazekoa. Ekintza barrualdean gauzatzen denean, aldiz (ia beti), gramatika klaustrofobikoa eta korapilatsua da. Paragrafoak luzeak dira, apenas dagoen komarik eta irakurlea ez dago asfixiatik urrun. Gutxitan islatu du gure literaturak itomenaren larria horren modu eraginkorrean. Pertsonaiek airea bilatzen dute, baina atmosferak ez die laguntzen, iragarritako galerna erabat lehertzen ez den udako arratsalde sargori horietan bezala. Irakurleak, arnasa hartuko badu, ez du liburua itxi beste erremediorik izango.

      Ez da kasualitatea bahiketa ia urtebetez luzatzea, lau urtaroak eta aro bakoitzaren berezitasun klimatikoak zeharkatuz. Ez dut uste ausazkoa denik, halaber, istorioa neguan amaitzea. Eta zer diostazue bahituaren izena Roman —“eleberria”, frantsesez— izateari? Ezin du kointzidentzia izan.

      Liburuaren estiloak apurka-apurka blaitzen gaitu, ia oharkabean. Malutaz maluta —elurra bera geruza bat gehiago da— hezurretaraino izozten gaitu, isiltasunaren zergatia deskribatzen duen bahituaren hausnarketa garratzeraino: “Elurrak hotsak moteltzen ditu. Elurte baten erdian norbaiti oihu egiten diozunean, nahiz eta gertu egon, hitzek denbora behar izaten dute entzulearen belarrietara heltzeko, tartean dauden maluta orok eta bakoitzak, den-denek entzun nahi dutelako zure deiadarra”. Bahituak idazle errusiarrei lapurtutako esaldiak botatzen ditu eta Isaak Babelen Gatza ipuin zoragarria ekartzen du hizpidera kanpoan elurra ari duela esaten diotenean: senarrarekin elkartu behar duela eta, besoko haurra aldean dakarren emakume desanparatu bati trenera igotzen uzten diote ipuinean soldadu kosakoek. Bidaiak aurrera egin ahala, haurrak negarrik egiten ez duela ikusita, soldaduetako batek besoetatik indarrez kendu eta han umerik ez dela konturatzen da, lapurtutako gatz zakuto bat estutzen duela soilik emakumeak bularraren kontra, merkatu beltzean urrearen prezioan saldu asmo duena premia gorriko garaiotan. Azpijokoa agerian geratzean, emakumea trenetik botatzen du. Hori aski ez eta, hura lurretik zutitu eta oinez urruntzen hasi orduko gupidarik gabe tirokatuta hilko du soldaduak.

      Konta ezazu ipuin bat hil ez zaitzaten. Edo are hobeto: konta ezazu norbait hiltzen duten ipuin bat, zu hil ez zaitzaten.

      Elurrak solemnitatea eransten dio uneari, isiltasunez janzten du, hotsak moteldu eta mantsotzen ditu. Elurrak hustu egiten du paisaia. Esandako hitzak ez dira bestaldera helduko baldin eta maluta bakoitzak ez baditu aurrez lehenago entzun eta xuxurlatu. Elurra kontzientzia kolektiboaren marmarra da, konfidentzia eta esamesen txirikorda. Hasiera berri bat.

      Ibarbiak ez du inoiz isiltasunarekiko eta elurrarekiko bere debilidadea ezkutatu, eta ez da lehen aldia fenomeno klimatiko bat erabiltzen duena kolofoi edo metafora efektista moduan bere nobela bukatzeko, James Joyceren Dublindarrak liburuko Hildakoak ipuinari edo John Hustonen izenburu bereko egokitzapen zinematografikoari egindako omenaldi moduan. Behin baino gehiagotan irakurri diogu are, hotza pasatzen duten pertsonaiek txorakeria gutxiago esaten dutela.

      Geruza asko ditu Silueta-k, hainbat ahots eta azken puntuaz harago hedatzen den oihartzun sakona. Nobela konplexua da, sofistikatua eta bere baitara kiribildua, nahasgarria zenbaitetan. Silueta erremediorik gabe erortzen zaren bitartean zure ondoan erortzen diren beste batzuk nola amiltzen diren entzuteko gonbita da. Norbaitek jaurti du harri bat putzura —zulora? — eta oraindik ez dakigu hondora ailegatu den… “Baina bada hondorik?”, galdetzen dugu. Helduko da harri hori hondoraino? Silueta-k galdera berriak dakartza erantzun zaharrentzat. Nobelaren izenburuak berak ilunbistara garamatza: silueta orok, hazpegiak ezkutatzearen truk, trazuaren marrak sendotu eta finkatzen dizkigu. Pertsonak zahartzen dira, siluetak ez. Siluetak iradoki egiten du, ez esan. Lerro zuzenaren falazia gezurtatzen du eleberriak: badoa eta badator. Poetizatu egiten du, ez narratibizatu. Mugitzen direlako argazkian ongi ateratzen ez diren pertsonaiaz beteta dago. Argazki desenfokatuak, esan nahi liguke itxuraz Ibarbiak, horiek dira behin eta berriro begiratzea merezi duten bakarrak.

      Baina nobela bat al da Silueta egiaz? Saiakera bat? Nobela saiakera bat? Axola du? Silueta, ezer izatekotan, salbuespen bat da. Eta salbuespenek ez dute irauten.

      Esan izan da nobela zatikatu edo fragmentarioen adibide ote den. Agian izango da, baina fragmentuak osotasun bati dei egiten dio normalean eta nago nobela honetan ez dela osotasun asmorik. Esan dezagun, hobe, nobela amaigabe bat dela, guztiz itxi ezin delako zabalik eta bukatu gabe geratu dena.

      Aitor dezagun gure kontraesana: Silueta ez zaigu sobera gustatu, baina dezente interesatu zaigu, edonor identifika daitekeelako bere protagonistekin.

      “Eta orain zer?”, dio pertsonaietako batek.

      “Orain aske zara. Orain etxera itzuli besterik ez duzu”, erantzuten du besteak.

      Erants genezake guk: “Eta otoitz egin zure etxeak iraun dezan zutik”.

      Ulises? Bai zera, utikan fedea eta otoitzak. Hobe, aukeran, esakune biribil horiek baztertu eta beste bahitu hark etxera iristean egin zuen lehen gauza zein izan zen galdetu ziotenean kazetariei erantzun ziena oroitzea: “Garbigailua jarri”.