Ura bere bidean

Mila urte igaro eta ura bere bidean. Behiala bolo-bolo ibilitako gaietara gakartza txiri-txiri Ibarbiak eleberri honetan. Berriz ere eleberriz, belarriz baino areago arrazoimenaren iparrorratz beti norteratua gidari eta Oteizaren hutsari hutsik egin gabe oles eginez —zulo bat zer da, munduaren adierazpen ifrentzatua ez bada?—. Hozkatu ondoren geratzen den sagarraren zuztarretik azaltzen zuen Oteizak, haurrekin ari zelarik, bere hutsaren definizioa: hura jan ondoren ere, berdin ikusten duzu parean balizko sagarra, jan gabe geratu den zatiaren siluetatik abiatuz. Horra bere eskulturan bilatzen zuena, sagar osoaren irudikapen irudimenezkoa, ezen ez irudizkoa, huts oteizarra (huts ote izarra?). Eta haurrekin funtzionatzen bazuen, zelan ez gurekin, barren? Nor ez da, bada, haur, jainkoarren? Haur hau gara. Haurkor eta hauskor. Huts eta hauts. Huts zirkularra. Hots, zirkuluaren hutsmina. Perimetrora, taldera, tribura, hutsera eta funtsera, barrura sartu nahi eta ezina. Euskal cromlecha, beti.

      Giotto handiak pultsua beste trepetaren laguntzarik gabe marraztu ei zuen zirkulu perfektua, konpasarekin egina zirudiena, arkatza orritik eta begia arkatzetik altxatu gabe: “Hau da nire maisulana!”, oihukatu bide zuen bere ikasleen durduzadurarako. Eta arrazoi izan, aparejuak! Zorionez, menderik mende, Giottok ez du galdu jarraitzaile eta ikertzailerik, eta bere misterioaren zirkulua agortu ez beste egin da: multiplikatu.

      Eleberri hau bi eleberri baita: idatzita dagoena eta idatzi gabea. Kanpoa eta barrua. Zirkuluaren koadratura eta koadraturaren zirkulua. Parez pare zabalik dagoen artefaktua. Lientzorik gabeko markoa.

      Noiz pausatuki eta noiz antxintxiketan, pauso sendoz edo hanka puntetan, ortozik edo espartin dantzariekin, batuketan ez bada kenketan —eta aritmetikaren etikari tiraka ere bai—, emaitza biderkaria bezain bidekaria du egiten, oinez egiten baita bidea, Gaztelako poetak ongi erran zuenez. Eta guk erantsiko dugu: ez da biderik etena ez denik, ez eta etenik, eztena ez denik. Zizt eta zazt! Ez batari eta ez besteari uko egin gabe, eta fermuki helduz ezpatari, ibar biak dakartza irakurlearen eskuetara Ibarbiak, ez baita gurean teilaturik bi aldeetara erortzen ez denik, ez eta erpina isuri bikoa ez duen baserririk. Erpinean —aiztoaren aho horretan— zaila delako zaila denez orekari eustea, en pin. Hi bahabil orekari, Ibarbia, biba!

      Har argumentuak eta tegumentuak, irakurle: hiri dagokink puzzlea osatzea, sagarrari hozka egin eta matrioxkaren barruko matrioxkatxoari hoska deitzea. Narrazioaren lerroak narrasti egiten baitink aurrera eta ez narrazki, ez nahi bezain fite zenbaiten aburuz. Hala egiten dute aurrerantz ondoen guri gustatzen zaizkigun liburuek: sigi-sagatsu. Ahaztu zuria beltzaren gainean. Musker berdea da nobela hau karezko horman: hilik balego bezain geldi, komeni denean; ezin harrapatzeko moduan ihesi, nahi duenean. Eta nola ez Alfred Hitchcock pottolo ingelesarekin akordatu? Suspensearen aztiarena izan zen xx. mendeko siluetarik ezagunena eta! Hemen beste omenaldi bat!

      Frist eta Frost, Robert! Harrapazank! Hartu gabeko bidea baita esanguratsu eta ez hartu genuen hura. Herri bezala, literatura bezala, irakurle bezala, ez ote digu interpelazio hori egin gura idazle maltzurrak, ez diogula sekula zezenari adarretatik heltzen? Aitor ditzagun hemen gure mugak: kritikoa bera ere hartu ez dituen bideek dute erretratatzen. Ni ere bai. Mea culparik ez, hala ere.

      Eta hartu gabeko bideez ari garelarik, arkeriaz eta emetasunaz beharko genuke aritu, edo, zertan ez, emekeriaz eta artasunaz. Baiki, literaturak gaituelako artatzen! Arraren riparografia bat ere badelako liburu hau. Riparografia: eskuarki mundu piktorikoan erabili ohi den kontzeptua, guk literaturara ekarria orain. Riparografia litzateke txikitasuna marraztea, Brueghelen ildotik, laiotza eta desatsegina, ustela dena azpimarratu asmoz. Hagiografiaren kontrakoa, zelanbait? Behin behar eta, zure honako hau ez ote zeure buruari egindako riparografiaren adibide, Ibarbia jauna?

      Kabotaje deritzo kostaldea laztanduz hura bistatik galdu gabe egindako nabigazio koldarrari. Guztiz bestelakoa da eleberri honen proposamena: urrundu eta galdu, hartu ez itzultzeko arriskua zure bizkar! Zertarako idatzi ur handitan sartzeko ez bada? Ur basak ditugu maite. Bi mila urte igaro eta ura bere bidean.

      Hau nobela uher hau!