Behar genuen?

Behar genuen benetan bertsio ofizialaren enegarren kalko errepikatua? Gure gatazka madarikatuari buruzko beste liburuño bat?

      Ibarbiaren azken nobela iraganera egindako bidaia bat da, liburuak jorratzen duen gaiagatik beragatik, baina baita garaiok kontatzeko molde antzinakoak erabili dituelako ere. Esan ohi da bere historia oroitzen ez duen herria kondenatuta dagoela hura errepikatzera, literaturak iragan hori bizirik mantentzeko aukera edo obligazioa duela eta enparauak… Baina utz dezagun topikosfera albo batera eta izan gaitezen serioak. Ibarbiaren azken liburua iraganerako bidaia da, bai, baina tripi txar baten biajea. Nola ulertu osterantzean Ane, Mikel eta Josu ekintzaileen bilakaera operistiko hori, klandestinitatearen barruko harreman klandestinoa?

      Eta bai. Silueta-k ere izango du bere ikus-entzunezko ordaina, ziur nago. Eta ez, ezagun da dirulaguntza publikorik gabe ez dagoela ikus-entzunezko industriarik. Fikzio lan garesti eta laño horiek burutzeko derrigorrezkoa da filtro eta uztai askotatik pasatzea, diskurtso hegemonikoarekin bat datozen narraziotxo herren eta besamotzak aurkeztea. Horien fruitu pozoituak parrastadan datozkigu burura gehiegi pentsatu gabe, ez diet hemen zerrendatuak izateko ohorea berriz emango. Zorionez, gure literatura aske egon da baldintza hauetatik, eta ez da kasualitatea gertuko historiari dagozkion narrazioen kolore-paleta zabalagoa izatea ipuingintzan eta nobeletan zineman eta telesailetan baino. Kuestioa da zein den boterearen eta sortzaileen arteko harremana sortzaile horien historiak masarengana iristen direnean… Edo, bestela esanda, boterearekin konpontxo egin gabe iritsiko ote liratekeen masa limurtzera iritzi-bateratzaile izatera deitutako sortzaile mozolo eta mozola horiek. Non dago aniztasuna?

      Barne minixtro ohi batek zinema ekoizle bati egindako galdera litzateke honen eredurik behinena, hura “gatazkari” buruzko liburu arrakastatsu bat egokitzeko asmotan zela jakin zuenean. Bilera informal batera deitu zuen minixtroak ekoizlea: “Asko dugu jokoan egokitzapen honekin, badakizu errelato puta horrekin gabiltzala. Zer pentsatzen duzu kontatzea?”. “Bada, liburuak kontatzen duen horixe bera…”, erantzun bide zion enbidoari xortzaile harrituak, eta honi minixtro ohiak ihardetsi: “Jakina…, baina nork irakurtzen du liburu bat? Zure telesaila, aldiz, milioika pertsonak ikusiko dute”. Xortzaile eta xuxendariak berak aitortu digu solasaldiño hau, hemen hitzez hitz jaso duguna, minixtroaren hizketako zabarkeria barne (“el puto relato” —sic— erran bide zion guk “errelato puta” jarri dugun lekuan, hitzez hitz). Parlamentuko hizlarien tribunatik ez zuen ez Barne minixtro ohi honek horren bragetoso hitz egiten. Alderantziz, pertsona leituaren eta hizlari planttakoaren oxpea zuen, aipu literarioak ere barne, orain jabetzen garen arren zinikoen graduan egiten zituela (“Nork irakurtzen du liburu bat?”. Egia! Nola ez ote gara lehenago jabetu?). Hara zer bixar ezkutatzen den ustez ahobixarrik ez duten gure agintari polittiko gorenen eztarriño politezia handikoetan.

      Gauzak horrela, dardarka gaude nork egokituko duen Silueta zinemara. Egokitu, ez hainbeste ikus-entzunezkoen arauetara, baizik eta diskurtso ofizialaren Prokustoren Atikako ohantzera. Ezagutzen duzue Atikan ostatua zuen Prokustoren mitoa: loleku bila etortzen zitzaizkionak bere ohean sartzen ez baziren, gorputz-adarrak edo burua mozten zizkien riki-raka ostatariak bidaiariei; ohea baino txikiagoak zirenei, aldiz, mailukadaka torturatuz luzarazten zizkien zango eta beso, ohearekin bat etorri arte. Prokustoren ohearen tamaina errespetatzea baita kontua, egokitu ala hil.

      Prokustok badakigu zer kontatzea nahi duen: poliziak eta epaileak dira helduak, haien familia-inguruabarrak enpatia sortzeko daude; aldiz, ttanttoa falta zaion jendea dira ekintzaileak eta borroka armatua sostengatzen duten politikari nahiz sinpatizanteak; asko jota, erru aitortza berantiar batek soilik erredimitu dezakeen jende motza eta basa. 60ko hamarkadako mugimendu iraultzaileak “sukarraldi gaizki ulertua” izan zirela dio Ibarbiak. Benetan? Eta bere idazteko tankera? Ez al da bere prosa maiztua sasoi bereko boom latinoamerikarra imitatzen saiatu eta frakasatu ondoren haren eraginetatik ihes nouvelle vague-a besarkatu zuen idaxle hala moduzko baten prosaño herdoilduaren emaitza? Bahiketa bati buruz idatzi duzula diozu, Ibarbia, baina zerori zauzka diskurtso hegemonikoak bahituta.

      Azken hamarkada bietan memoriaren industria bat garatu eta galkatu digute. Memoriaren erakundetze arriskutsua eman da horrekin batera, haren inguruan ardaztutako batzorde, fundazio eta aholkulari taldeak gizentzera etorri diren kontseju-emaile, funtzionario infuntzional eta efemeride-antolatxaile sarda ez aipatzearren. Memoria ariketa konpartitu zabal bat egin beharrean, sasi-istoritxo ofizial bakar eta uniboko bat ari da eraikitzen: ikuspuntu zenbait aldeztu eta ikusezintasun erabatekora kondenatzen dira beste begirada batzuk. Artea eta politika bateraezinak dira, biek nahi dutelako bizitza zer den definitu eta errealitatea ordezkatu. Memoria sistematikoki lantzen den zerbait bihurtu da; berdin ahanztura. Eta gure unibertsitate publikoak ere paper plakoa jokatu du honetan.

      Etsaiaren gai-zerrenda, ikuspegiak eta dialektika besarkatzen dituen liburuño pattala da Silueta. Etsaia nor den? Entzuten ez duen estatu bat. Egunkariak ixten dituena. Kataluniako erreferenduma debekatu zuena. Eskuin muturraren dogmei oles eta toles egiten diena. Batasun uniformizatzailearen entelekia arrazoi guztien kontra itsu-itsuan besarkatzen duen estatu-uztarria, estatu-idia, idi oro bezala lokatza lokatzago eginez bidea lohitzen duena, historiako gaizki-ulertuak eta interpretazio okerrak lokatz horrekin zuritu arau. Estatu-idiak bere du azpiratzaile gorenaren bertutea: bere diskurtso faltsuaren eraman handia.

      Zatoz, arren, Teseo, eta aska gaitzazu lehenbailehen Prokustoren ohetik.