Nobela eta antidotoa

Denok espero genuen nobela mardularen ordez, lan esperimental batekin harritu gaitu oraingoan Ibarbiak. Ez da, jakina, David Markson bezalako idazle baten mailara heltzen (urrun da This Is Not a Novel bezalako ariketa muturrekoetatik eta kontzesio asko egiten dizkio literatura komertzialari), baina thrillerra abiapuntutzat hartuta, orrialdez orrialde doa nobela beltzaren konbentzioetatik aldentzen, generoak bere dituen arauak banan-banan apurtu eta birziklatzeko edukiontzira bota arte. Metamorfonobela dei geniezaioke agian eleberri honi? Intriga baliatu beharrean, genero-aldaketaren mekanismoa erabili du Ibarbiak amu gisara, eta irakurlea horretaz jabetzen denetik, egileak hurrena helduko dion generoaren izaera aurresaten saiatzea bilakatzen da harentzat suspensearen ardatza. Ardatza eta jolasa: ez dezagun Ibarbiaren izaera ludikoa ahaztu.

      Ez dakit nork esaten zuen literatur kritika dela bibisekzioa zilegi den alor bakarra, benetako kritikariak obra biziak arakatu behar baititu; ezin, iruzkingile gehienek egin ohi duten moduan, lanak hilik aztertu. Sailkatze eta taxidermia ahalegin oro literatura enbaltsamatzeko moduak izaki, genero literarioa aldiro kuestionatzea fuga-puntutzat har liteke, beharbada? Mutazio hau gradualki emana dago eleberrian. Horregatik dezepzionatu ditu, ziur aski, irakurle asko, genero jakinei egindako traiziotzat, edo, are okerrago, autorearen nagikeriatzat hartu baitituzte ikuspuntu aldaketak, solte utzitako hariak eta zenbait trama narratiboren eraldatze, itxuraz, inkoherenteak. Nobela beltza zirudiena nobela sozial bilakatuko zaigu, soziala intimista, intimistak barne monologo zirraragarri bati egingo dio lekua eta nobela esperimentalaren kutsua hartuko du hurrengo pasarteak, harik eta ezusteko epilogo batean irakurleak nobelaren amaierarekin tupust egiten duen arte, oinak huts eginda amildegian behera bultza baliote legez. Eleberria eteten den unea ekintza performatibo bat da ia, zenbait irakurle narritatu baditu ere, bere lausotasuna dela kausa: narrazioa atmosfera bihurtzen da. Ibarbiak ez dio ezeri muzin egiten, ezta melodramari ere, hiru bahitzaileen arteko maitasun triangelua ikusi besterik ez dago.

      “Hautatu gai bat eta zukutu”, “Hartu bide bat eta ahitu”, “Ahalik eta ondoen esan, ezin zehaztasun gehiagoz izkiriatu”, hizkuntzaren utopiak dira ariketa espekulatibo horiek. Bigarren atalari dagokiona hori baita: ahitze ahalegin bat. Diskutigarria dena da, bizi ditugun garaiotan irakurleari hainbeste eska liezaiokeen idazleak.

      Silueta eraiste-nobelatzat har liteke, nahi bada, antinobela izatera heltzen ez den arren. Eraiste kontrolatua da? Hori ebazten, ez naiz ni gaur-gaurkoz ausartzen. Genero ezberdinak eta genero bakoitzaren konbentzioak eraisten dituela egia izan arren, istorioak eutsi egiten baitie fikzioaren gutxieneko koordenatu narratiboei, horretarako behin eta berriro zeharkako kontaera baliatzen badu ere. Pultsurik gabe ez baita nobelarik. Eta eleberri honetan zerbait badago, hori pultsua da. Gertaeren garapenean ematen den tonu, angelu zein ikuspuntu ezberdinen pilatzeak ez du inongo unetan narrazioa oztopatzen, guztiz kontrakoa: gertaeren ildoa lineala eta aratza da eta gezi bat bezala doa azken beltzeraino. Gauza da gertaeren ildo horren pausajea eta tempoa ez direla genero horietan ohikoak diren bitartekoekin lantzen, baliabide guztiz kontrajarriekin baizik. Deigarria da, halaber, nola dosifikatzen duen informazioa egileak, irakurlearekin tai gabe ezkutaketara jolastuz, nobelaren ulermenerako eta erresoluziorako arrasto ezinbestekoak diruditenak berba baso abartsu batean kamuflatuz.

      Silueta, zerbaitekin parekatzekotan, gaixotasun autoimmune batek erasan dion nobela konbentzional batekin parekatu beharko genuke. Birusaren eragina, askotan ohi denez, ez da hasieratik bortitza eta suntsitzailea; pixkana-pixkana doa nobelaren bizkarrezurraz jabetzen. Eta, azken osasun krisian zerbait ikasi bagenuen, izan zen birusak ez duela etxetzat hartu duen organismoa hil nahi izaten, hori egingo balu bizilekurik gabe geratuko litzatekeelako; apopilo dagoen gorputzari heriotza eragitea kalkulu akatsa da zomorroarentzat. Alderantziz, bertan erreproduzitu eta beretu nahi luke maizterrak. Gauza bera egiten du Ibarbiak nobela mutante honetan. Birusak bere habitata kontrolatzen duela dirudienean, ordea, egileak aurre egiten dio, normaltasun estilistiko berria arriskuan jarriko duen mikroorganismo berri bat txertatuz, behin eta berriro. Sendatu ala ahaleginean hil, liburua amaitu edo liburuak irakurlea gogaitu, dena da posible une jakin batetik aurrera nobela fraktal honetan.

      Amarrua burutu eta desagertzen den prestidigitadorea baino ez da narratzailea; bere gezurrak kontatu —“herren koitadu bat besterik ez naiz!”— eta herren egiteari utzi dion Keyser Söze bat.

      Eta zer utzi digu Ibarbiak esku artean, bada? Ahoan bilorik gabe esango dut: hamarkada honetako libururik onena. Antidotorik gabeko maisulan pozoitsua.

* Gustatuko zaizu…

nahiaren eta ezinaren inguruko

parabolak laket badituzu.

* Ez zaizu gustatuko…

narratiba petoa maite baduzu.