Trauma ardatz denean

Agian ikuspegi deterministegia da nortasuna gertaera traumatiko bakar bati lotuta dagoela uste izatea. Markatuta gaudeneko susmo hori. Inor ez dago libre, hilkorrak eta sexualak garen heinean. Nahi ala ez nahi, kontziente ala inkontzienteki, gure hautuak eta gure oinordekoenak gidatuko lituzkeen trauma bakar hori ardatz gisa hartzea, bidezkoa al da, ordea? Terapia molde zenbait baiezkoan daude, eta ez dira gutti beren ustezko trauma horren jatorriaren bila urteak ematen dituztenak, terapeutaz terapeuta, gertaera-abiarazle hori kausitu arte bakerik aurkitu gabe. Topikoa da erratea bizitzan geure borondatez egin dugun gauzarik onenak ez gaituela ordezkatzen, eta ezta gaitzenak ere. Bertsu esan liteke geure borondateak zuzenki parte hartzen ez duen jazoerei buruz. Erlatibismoa? Baliteke. Baina zein da alternatiba? Gertaera baldintzatzaile bakar hori onartzea? Guk nozitu edo inork guri noziarazitako zerbait, demagun? Hertsiegia ez ote hala pentsatzea? Etekin literarioa atera dakiokeenik ezin uka, aunitz baitira haurtzaroan bizi izandako trauma inkontziente bati egozten diotenak psikopaten jokabidea. Sinplifikazio horren gainean eraikitako hamaika erdipurdiko film eta bertze hainbertze liburu otutzen zaigu. Horregatik da funtsezkoa Silueta nobelan Ane eta Josuren arteko harremana eten eta Mikelek Josuren lekua hartzen duen unea ongi aztertzea.

      Erabakimen askeaz, horretaz ari gara gutti gotti betti. Gure esku dago erabat hurrengo trena hartu eta pantaila aldatzea, “zerotik hastearen” kimera? Edonork esango luke hori dela Anek eta Mikelek egiten dutena: herriz aldatu, seme bat izan, sasian bizitzearen antipodetan legokeen bizimolde bat besarkatu. Bizitza arrunta, gehiengoaren hautuak arrunt jo daitezkeen neurrian; heteronormatiboa, azken berrehun urteotako konbentzioetatik gutti aldentzen diren heinean, gertaera are adierazgarriagoa dena —konbentzional izatearena, diot— ustez mundua hankaz gora paratu eta hura aldatu nahi izan zuten “iraultzaile” batzuen kasuan.

      Jung eta Freud hona ekarri beharrik gabe ere, aise ondoriozta liteke beldurrez antizipatzen dutela gurasoek ume ttipia den horrek haiek iraganean egindakoa leporatu eta kargu hartuko dien eguna. Nola azaldu semeari beraien garaia, borroka eta idealak? Ulertuko ditu? Jasoko ditu oinordetzan haien erruak? Une/ekintza trauma-pizle bat izango du? Energia aunitz kentzen die horrek gurasoei eta jokabide obsesibo-neurotiko aurresalatzaileak itomenera daramatza, haien hipersentiberatasuna eta ikuspuntu autokontzienteegia tarteko.

      Obsesioaren mimetizazioa arrunt ongi ekarria da: guttitan ikusi dugu hain modu sinesgarrian islatua neurosi baten kutsagarritasuna eta alde biek buklea atzeraelikatzeko duten modua. Zabaltasun halako bat eman nahi diote semeari: mendira irteten dira sarri, leihoak irekita lo egiten dute uda zein negu eta logelako atea beti uzten dute zabalik. Erritual pagano ttipiak gauzatzen dituzte, modu inkontzientean ziurrenik, semea erabateko askatasunean heziz. Haiek askatasunaz duten ideiaren arabera, erran gabe doa, ohartu gabe norbere askatasunaren ideia kartzela bat izan litekeela hurrengo belaunaldiarentzat. Batzuetan, haien semea bahitua zaintzen zuten modu bertsuan zaintzen ari diren irudipena izango dute, azazkalak mozten dizkiotenean, kasu. Edota, are inkietagarriagoa, begitantzen zaie ez ote zuten bere garaian bahitua oraindik izan ez zuten umearen gisa berean zaindu…

      Erredentzio bilaketa garbi bat dago Mikel eta Aneren aldetik, egindako bahiketa desegin eta partaide izan ziren ekintza hura desagerrarazi nahi balute bezala. Baina hori ez da posible. Bertze horrenbertze gertatzen da Josurekin, komandoko lagun ohiak salatu ez eta babestu dituen kidearekin: askatasuna zor diote Mikelek eta Anek azken honen mutil-lagun ohiari, baina eskertzeko modurik ez dute, Josuk ez dituelako kartzelan hartu nahi. Hiruen zigorra bere gain hartu eta berak bakarrik betetzea da bere buruari erredimitzeko jarri dion prezioa? Bada kide ohiekiko zigorrik erredentzio horretan? Ez ote dio zigor horrek kartzelaldiak baino erredentziorako indar handiagoa ematen?

      Anek eta Mikelek itomen berbera partekatu izana bihur zitekeen ihes beterako aukera, baina horren ordez, gelako elefante arrosa bilakatzen zaie iragana. Hartara, bikote moduan frakasatu dutela onartu eta harremana apurtu bertze aukerarik ez dutela ikasten dute, abortu baten ostean elkarrekin jarraitu ezin duten bikote zenbaiten gisaz (haurra galtzearen izua ere euren gain dute haurdunaldi osoan zehar, azkenik gauzatzen ez den arren. Bizitzako lezioa: deitzen diegun ertzetik ez, bertze ertz batetik agertzen zaizkigu beti beldurrak, ezusteko leku eta mementoetan).

      Gatibuak, bere bahitzaileekin duen harremana estutzen ari dela dirudien gau horietako batean, Isaak Babelen Gatza narrazioa kontatzen die. Gainetik kendu ahalko ez duten maldizio bilakatuko da Romanen ipuina geroztik, baita handik denbora aunitzera ere, Anek eta Mikelek kozinatzen duten garaian (“Eta gatzik gabe sukaldatuko bagenu?”; “Nigatik ondo”). Erabaki soil horren pean dagoenak oilo-ipurdia jartzen dio irakurleari, jabetzen baita gertaera lazgarri batek zein neurritaraino eragin lezakeen egunerokotasunik inuzenteenean, kontzientzia morala eta erru sentipena azaleratuz. Trauma Isaak Babelen ipuineko gatzak ordezkatzen duenez, jasanezina zaie bahitzaileei ipuin hori akordura ekartzen dien xehetasunik ttipiena. Baina nola egin gatzari ihes? Ez al dago gatza leku guztietan? Izerdiari eta malkoei izkin, nola? Itsasoan igeri egiteari utzi beharko diote, sukaldean gatza debekatzeaz gain? Kirola egin eta izerditzeari utzi? Paroxismoraino murgilduko dira obsesioan, erremediorik gabe: ez dute haiengan marka utzi duten hitz horietatik desitsatsi eta desidentifikazio prozesua aitzinera eramatea lortzen.

      Lacandarren modura erranik, bizitza mugagabea nahi duten izaki mugadunak gara. Barne mugarik ez dagoenean, gardentasun bat ematen da, lengoaia da gure azala. Mikel eta Anerentzat, banandu eta ahanztura indibiduala xerkatzea da aukera bakarra. Erdietsiko ote dute nork bere kasa elkarrekin lortu ez zutena?