Bazen behin gizon bat

Denek horrela ulertu ez badute ere, feminismoaren itsasargirik ezean ezinezkoa zatekeen Silueta bezalako liburu bat. Uler dezaket bati baino gehiagori baieztapen honek harridura eragitea, baina ahalik eta ondoen azaltzen saiatuko naiz. Kritika bitan banatu da: thrillerzaleek lehen zatia eta hirugarrena estimatu dituzte, eta literatura barnerakoiaren aldekoek bigarrena goraipatu dute. Bigarren honetan, bahituak lehen pertsonan bizi (eta nozitzen) du bere maskulinitatea, eta deserosotasunez mintzo da bere gorputzarekin duen harreman ordura arte hausnartu gabeaz. Bahiketari “zor” dio nolabait gorputzaren “jabe” bihurtzeko aukera hori. Izatez, huraxe da bere jabetza bakarra, bere arrazoimenarekin batera. Jakina, badira modu osasungarriagoak haragizko ariketa edo haragiztatze hori burutzeko (“haragiketa”, Mari Luz Estebanen hitzetan), baina trikimailu literarioak balio izan du muturreko egoera batean gauza dadin gizonezko idazleetan oso bakanetan gertatzen den gorputz-jabetze zintzoa, ezen ez gorpuarena, autopsiaren horretan beti izan baitira gu baino artezagoak. Zergatik ote?

      “Erauzia izan zait askatasuna, jabe egin naiz nire gorputzaren”, dio Romanek sintaxi apur bat hanpatuaz. Horretarako, eskuko hatzei eta hanketako behatzei begiratzen die behin eta berriro (“Nire sexuak galdu duen zurruntasunaren jabe dira behatzok oraindik, beren ttipi eta ezdeusean, oinez ibiltzeko funtziotik mutilatuak izan diren arren”). Arretak emantzipazioa dakarrela ondorioztatzen du Roman Garcia Briñasek, eta eskuei begira bere hatzen biografia errepasatzen hasten da, haurtzarotik hasita, seinalatzetik miazkatzera, hatz mamiak laztandu ahala maite izan dituen haiek gogora ekarriz, fereka ukatuak ere gogoan, ohaideen gomuta altxor preziatu. Nina Simoneren kantu beregaina ekarri digu gogora jarrera horrek: Aint’t Got No, I Got Life. Horregatik bizi du umiliazio bezala, segurtasun arauak tarteko, inork azazkalak moztea, berak moztu nahi lizkiokeenean bere buruari (“Dena barka diezaieket, baina ez azazkalak mozten ez uztea”).

      Oso gutxi hitz egin izan da bahituen sexualitateaz. Baina ez dezagun ahaztu motibazio politikoa duten bahiketak hilabete askotan luzatu izan direla. Nobela honetan, emaztea agertu zaio sasoiko gizon helduari ametsetan, bahituak “bisita astral” izendatzen duena: “Ni orain baino gazteagoa nintzen, bera, berriz, zaharragoa. Konbinazioa lehergarria zen, eta bere usaina guztiz animala”). Boris Vianek esan bazuen ez dagoela lurpean larrua jotzerik, Romanek kontrakoa frogatu nahi duela dirudi. Emandako plazeraz jasotakoaz baino harroago dagoela aitortzen du (“Borges ez bezala, zeina harroago zegoen irakurritako liburuez idatzitakoez baino. Zer esaten du horrek nitaz?”). Bada, bai, asmatu duzue: bahitua irakurzalea da. Desioa, den bezain aurreikusezina, umorerantz lerratzen da batzuetan, beste batzuetan bidea alderantzizkoa den arren; umoreak lubrikatzen du desiorako trantzea. Non dagoen ez dakiela esnatzen denaren ilusio laburra darraio pasarte gogoangarri horri. Lipar bat baino ez du irauten, bahituta dagoela jabetzen den arte. Eman lezake egoera horretan libidoak lekuz kanpo behar lukeela, baina asteek aurrera egin ahala hori horrela ez dela jabetzen da Roman. Ezusteko desio horren pizkundeak, bada, bere buruari joaten utziko balio zer gertatuko litzatekeen pentsatzera darama, bere gorputz erkinarekiko arroztasun sentipena areagotzen doan heinean (“Plazer eta min hartu duen gorputz hau ez da jada lehengoa, beste bat da: ez dut psoriasirik izan gaurdaino, eta eskertzen dut berritasuna, giltzape honetan aldaketa oro eskertzen dudalako, baita gorritasun eta azkura itxuran badator ere, konpainia egiten didalako”).

      Bat-batean zahartua eta bere buruarengandik bereizia sentituko da bahitua. Ahuspez egindako plazer-hartze isilak bere nerabezaroko lehen aldia ekarriko dio gogora, hatzen laguntzarik gabeko igurtzi jarraitua aski zenekoa (“Gorroto nuke, ahalkez hilko nintzateke zertan nabilen eta zer egin dudan jakingo balute… Hala ere, nahiago dut pentsatu Josu eta Mikel zeldakideak direla, eta, ezkutatzearena, ziegako lagunei zor diedan pudoreagatik egiten dudala”). Diziplina zorrotzez, lo aurreko uneak bere gorputzarekin duen harremana berrikusteari emango dizkio, barne bakarrizketan. Berak “denbora esparru” izendatzen dituen horietako bat eskaintzen die, beraz, fantasiei egunero, desio izan zituenen izenak esan gabe ahapeka dastatuz. Maitale ohiei entzundako berbetak (“ona omen da azalarentzat”) ekarriko dizkiote gogora bere hatz-mami likatsuek. Eta segidan, larritasuna: “Anek arraro begiratu dit goizean. Horregatik ote? Ez, ezin du jakin. Badaki zerbait ezkutatzen dudala, baina ezin asmatu zer. Haiek bakarrik ez: nik ere baditut nire sekretuak”. Sekretu-lehia inplizitua, bahituaren buruan baino gauzatzen ez dena, biziraupenerako ahalduntze mekanismo bilakatzen da.

      Muturreko egoera honek, eros eta tanatos txanpon beraren bi aldeak direla bete-betean onartzera darama bahitua, ulertzen duelarik bata erabil dezakeela besteari izkin egin edo, bederen, saiheste-ilusio bat sortzeko. Bahitua bere azalaren kodea hackeatzen saiatzen da.

      Aztertzeko modukoa da tonu muskularra galdu ahala bere eskuin bizepsarekin garatzen duen harreman delirantea. Ezinbesteko bilakatuko zaio ezpainekin laztanduko duen azal zati hori (“Noiz bular tente, noiz izter trinko, noiz maitalearen sabel leuna. Ezpainak josita dituen aho bat ez al da izango besoko gihar hori?”). Finezia handiz deskribatzen du Ibarbiak trastornoaren atariko erotika minimal horren fantasia. Ze izen eman? Ihesbide autoerotikoa? Oroitzapenen gordailuari ateratako errenta? Autoestimulazio nartzisista? Bere burua milikatu eta jan nahi duela lirudike. Romanek ez du nahi berari buruz esan dezaten “bazen behin gizon bat”. Gero, etsipen uneak gailentzen dira: “Errudun sentitzen naiz zulo honetan neure burua amarru barregarriz josi dudalako, zerbaitek esaten baitit ez naizela sekula hemendik aterako iltzez jositako kutxa batean ez bada, eta hobe genukeela hau lehenbailehen amaitu”). Segidan dator xake-partida eta Roman peoi bat irentsiz bere burua asfixiatzen saiatzen den pasarte lazgarria, Josu Heimlichen maniobra egitera eramango duen autolisi saiakera.

      Adibide batzuk baino ez dira, baina bahituaren isolamendu sentipena aberastera datoz “denbora esparru” sentsual horretatik kontatutako beste zenbait pasarte ere. Ez dira asko agian, baina bai aski adierazkorrak. Auzia ez baita soilik eros-aren eta tanatos-aren artekoa, eros-aren eta auctoritas-aren artekoa ere bada. Eta auctoritas horren deseraikuntzan, feminismoa da eredu bakarra edo ez dago eredurik.