Benetan bahituta dagoena

Errespetu guztiarekin esanda, patriarkatuaren habeak zurkaizten laguntzen duen enegarren adibidea da Silueta. Trama borgestarra dela irakurri dugu nonbait. Agian hala izango da, nik dakidala Borgesek sekula nobelarik idatzi ez bazuen ere. Garbi dagoena da presentzia femenino orbital minimoekin balizatzen dela hiru gizonezkoren erpinek osatutako triangelua: bi gizonezko ekintzailek bahitu dute enpresaria (gizonezkoa hau ere), eta ageri diren pisuzko emakumezko bakarrak ekintzaileen laguntzaile izatera kondenatutako Ane erdi mutua —izena ere laburrena berau— eta bahituaren emazte zein alaba biak dira, haien emaztetasunaren eta alabatasunaren konbentzioen langa inongo unetan gainditzen ez dutenak. Narritagarria egiten da kasik, bizi ditugun garaiotan, emakumezkoaren presentzia harreman sentimentalen trametara bideratzea beti (sasoi batean hain modu zabarrean “gudariaren atsedena” zeritzona: sari sexuala, negar egiteko sorbalda bat, memoriari eutsiko dion alargun adoretsua). Virginia Woolfek esan zuena ezin etor liteke harirago: “Gizonaren berezko neurria bikoizteko ahalmen magiko eta liluragarria duten ispiluak izan dira emakumeak menderik mende. Ahalmen hori gabe, (…) hortxe jarraituko genuke oreinen siluetak zirriborratzen ardi-hezurren kondarretan…”. Mozorrotu dira apur bat moduak eta moldeak —ez gehiegi, hala ere—, baina bere horretan diraute klixeek. Egia da gure herrian arrazoi politikoengatik bahituak izan diren guztiak (?) gizonezkoak izan direla (matxismoagatik, aitakeriagatik?), baina non dago metabertso berriak landu eta hipotesi-laborategi bezala jokatzeko literaturaren ahalmena? Nahi eta komeni zaienean ederki aipatzen dute gizonezko idazleek esperimentazio beharra eta hausturarako irrika, baina errazagoa zaie, itxuraz, formarekin berritzaile izatea generoarekin baino. Hasteko eta behin, onartezina da emakumezko pertsonaiak, buru-osasuna zein bizitza galtzear den Roman Garcia Briñasi —nobelako protagonista berau— kapital sinboliko emotibo-sentimentala eta soslai sentikorra emateko erabiltzea. Gizonezko idazleak sortu dituen emakumezko estereotipatuek preziatu eta maite dutelako soilik maitatu behar luke hezur eta haragizko irakurleak fikziozko enpresari hori, berak ere emakumezkoak maite eta haien falta sentitzen duelako? Ezta hurrik eman ere. Kontua aski ankerra eta bihurria da, ordea, Roman maitatu ezean bahitzaileen konplize bihurtzen garelako…

      Hamaikagarrenez, garbi geratzen da emakumezkoak munizioa besterik ez garela: pertsonaia maskulinoen adjektibaziorako txorimalo hutsak. Gizonezkoa sustantiboa da, emakumezkoa adjektiboa. Gizonezkoa izena da; izenlaguna emakumezkoa. Damatxo konpainiakoa. Femme fatale-a. Ilunpean erretzen duen silueta arketipikoa. Bahiketako adibide xume bat aski, lagin moduan: autoa gizonezkoak gidatzen du, birao eta agindu (“ostia, bilatu beste zerbait irratian”), eta Anek gidari-laguntzailearena egiten (“Polikiago”). Ekintza eta zuhurtzia kontrajartzen dira, lehena gizonezkoari dagokio eta bigarrena emakumezkoari. Eskerrak Aneri “antizipazio gaitasun itzela” aitortzen dion, bederen…

      Zer gaude, 50eko hamarkadan eta ez gara enteratu? Noiz gaindituko dute gure gizonezko idazleen pertsonaia femeninoek azafataren sindromea? Amabirjinaren eta prostitutaren arteko dikotomia hori, 80ko hamarkadan jada gori-gorian zegoena, ez da itxuraz birrindu. Liburuko salbuespen bakarra emakumezko epailearen figura da, nahiz bere deskribapen zurruna albokotasunaren sintoma izan (“Carmen Garay Vilafont epaileak bazekien toga janzten zuenean sentimenduak alboratzen. Berez zena baino lehorrago jokatzera eraman zuen horrek. Lanerako mozorroak ere ez zion asko laguntzen: zer da toga bat, finean, patrizioen mendetako inertzia likitsak biltzen dituen longaina ez bada?”). Epailearen hoztasuna azpimarratzea izan liteke haren alderdi sentimentalari garrantzia emateko modu bat: sentimendurik eza, sentimentalitatearen ifrentzu. Emakumeak sentimenduen ligan beti. Gizonezkoaren papera hartu behar emakumezkoak, biziraungo badu: aginte makilari eutsi, irmoki ebatzi, zigortu. Berdin pornografian zein literaturan, gizonezkoak dominatrix bat solizitatzen duenean, behin-behinean aginduak ematetik atseden hartu nahi duelako da soilik, ez agintea inoren esku uzteko asmorik ttipiena duelako.

      Genero-ariketa jostagarria litzateke eleberriko pertsonaia guztiak emakumezko bihurtzea. Eutsiko liokete elkarrizketek? Prest legoke Ibarbia aginte makilari uko egin eta bere idazketa halako muturreko ariketa baten aurrean jartzeko? Komikorantz lerratuko litzateke rol aldaketa horrekin drama? Kontzeptuetatik haragira? Legitimitatea legitimitate, zinez eskertuko genuke batek baino gehiagok, suplantazio arriskuak egon hortxe dauden arren.

      Liburu honetako gai nagusia genero auzia ez den arren, aspaldi ikasi genuen, patriarkatuaren laino likatsuak dena blaitzen duen heinean, denera hedatu behar dugula geure begirada kritikoa, baita gizonezkoek gatazka armatuan jokatu duten rolaren berrirakurketara ere, dominazio historia bat baitago minoria femeninoarekiko borroka horretan, oraindik ere oso doinu minorrean entzun duguna lekuko izan ziren emakumezko ekintzaileen ahotik. Aterako ahal dira testigantza horiek argitara. Monique Wittigek esan bezala, emakumezkooi dagokigulako orain gogoratzea. Eta horretan huts eginez gero, guri dagokigu halaber irudimen ariketa bat egitea ere.

      Autoreak badu zer pentsa eta non hausnartu bere hurrengo eleberrirako. Errespetu guztiarekin esanda.