Nobela ez den nobela

Susmagarria ez al da Ibarbiaren lanak arte garaikidearen munduko teorikoen artean literaturzaleen baitan baino interes handiagoa piztu izana? Arte garaikidea kutsatzen duen kontzeptualizazioak, teorizazio beharrak (“Kontestua da testu berria”) eta obraren exegesiaren premiak nebulosa baten gisan inguratu eta ito dute Silueta. Gehiago hitz egin da haren formaz, mamiaz baino. Ezagutzen dut apur bat Ibarbia, eta ez zait arrotza literaturak performantzarekin izan lezakeen loturarekiko bere debilidadea. Utziko didazue, beraz, zerbait intimoa aitortzen, Ibarbiarekin dudan harremana garai batean molde horretakoa izan zelako: estua. Badakit ortodoxiak kritikariaren eta egilearen artean laugarren horma gisako bat ezartzea galdatzen duela, baina hori ez da beti posible, eta batzuetan, ezta desiragarria ere. Bada iruzur gisako bat triangelu horretan, irakurleak jakin ez dakienean zein den zehazki idazleak kritikariarekin duen harremana eta bien arteko interes gatazkarik ba ote den. Sarritan gertatu izan da kritikaria aldi berean idazle izatea eta kritikatzen duen idazlearen argitaletxe bereko kide, edo editore ohi, zer dakit bada nik, edo gai bera jorratu duen arerio zuzen edo ikastetxeko pupitrekide… Kategoria horiek, gainera, ez dira elkar-ukatzaileak, litekeena delako pertsona bakarrak bat baino gehiago betetzea. Gauza horiek jakitea komeni delakoan nago. Gure mundutxoa txikia da eta kritikari honek bizikide izan zuen luzaro Ibarbia. Esana geratu da eta ohartarazita dago irakurlea. Atera bitza bere ondorioak.

      Bere saiakera kamuflatua irakurri ondoren (itzuliko gara beranduago horretara, baina nik ez nuke esango fikziozko lana denik) ausartuko naiz esatera gurari aitorrezin bat duela liburu honekin Ibarbiak. Gurari aitorrezin bezain inpudikoa. Inpudiko bezain ausarkeriazkoa. Eta ausarkeriazkoa bezain sadikoa. Gurari horrexek baino ezingo luke liburua azaldu eta hark baino ezingo lioke azken puntua jarri, istorioaren potentziala agortuko lukeen aukera bakar eta konfesatu ezinezko horrek. Aukera kuasi-performatibo bat da, Ibarbiak bere subkontzientean barru-barruan sarturik duena. Eta puntu honetara ailegaturik, harritu egiten nau artearen mundutik etorri diren iruzkingileetako bakar batek ere oraindik hipotesi hau ez plazaratu izanak. Haiei buruz mintzatu bai baina osorik ez irakurtzeko asmoarekin idatziak diruditen liburuak badauden gisan (James Joyceren Ulises litzateke adibiderik ezagunena), badaude beste batzuk haien benetako zentzua zirkunstantzia jakin bati lotzean soilik azaleratu eta beregaintzen dutenak, egilearen atzaparretatik askatu eta irakurlearen baitan txertatuz. Guy Debordek eta situazionistek bazekiten zerbait horretaz.

      Zertarako idatzia izan da Silueta, orduan? Noiz eta noren eskuetan erdietsi eta agortuko luke arestian aipatu dugun erabatekotasun bipila? Bota dezadan lehenbailehen nire hipotesia. Silueta liburuaren zentzua hauxe da ene ustez: benetan bahituta dagoen pertsona batek bere bahialdiaren baitan irakurtzea. Ez da doako krudelkeria makurra, ez eta boutade bat edo matrioxka errusiarren joko hutsala ere. Silueta liburuan, bahiketa bati buruz izan daitezkeenik eta motibazio, inguruabar moral, legal zein faktiko ia guztien aldagaiak aurkituko ditugu, sotilki emanak. Honenbestez, bahiketa batean bahiketa bati buruzko liburu bat irakurtzea (zehazki, Silueta bera irakurtzea) dekonstrukzio performatibo formal bat izateaz gain, dekonstrukzio ideologiko baten hasiera ere balitzateke, bahiketa bera barrutik desegituratzeko —deslegitimatzeko?— modua. Ikea-ko piezen gisara emana zaigu altzaria eta irakurleok behar ditugu piezak elkartu; zenbat irakurle, hainbat altzari. Ibarbiaren nahikaria litzateke halako zirkunstantzia batean liburua irakurrita bahitzaileak bahituekin liburuari buruzko eztabaida batean lotzea.

      Silueta saiakera kamuflatu bat dela esan dut gorago, ez-fikzioa beraz, eta ez nobela bat. Liburuaren baitan irudimenak duen pisu urriak garbi uzten du baieztapen horren zergatia. Hasiera batean trama zirriborro bat eta tropoiloan emandako ekintza trauskil batzuk izan badiren arren, motibazio-lehia bat dago batez ere atzean: ukitu noir batekin ematen den bahitzaileen (auto)justifikazioa legoke, batetik, eta bahituaren biziraupenerako “borroka-eskuliburu” baten idazketa, bestetik. Liburu hau, beraz, pentimento bilduma bat da. Pentimento deritzo, pinturan, artista margotzen ari denaz damutu ondoren lientzoan egiten duen funtsezko aldaketari, hasierako asmoa ezkutatzera daramana.

      Ibarbia beti izan da ez diren gauzen zalea: poema ez diren poemak, testu apokrifoak edo lapurtuak, sasifikzio bastartak, diziplina ezberdinen arteko misturak, atalase lausoak… Baita harreman sentimental ez diren harreman sentimentalak ere. Baina ez da gaurko gaia hori. Nobela bezala sailkatua izateak apalategi ikusgarriago batera eramango duen jakitun, fikzio minimo batekin apaindu du maltzurki egileak saiakera. Ez da amarru hau egin duen lehenengoa izan eta ez da azkenekoa izango, baina beki liburu honetako orrialdeetan muturra sartzen duen orok, zerbaitetan abila bada, ezkutaketan dela abila egilea, informazioa eta bere burua ostentzen.

      Eta ez. Liburua biltzen duen zintak eta egilearen inguruko kilker-batza lausengariak kontrakoa dioten arren, hau ez da nobela bat.