Zaindu herren duzun hori

Lehen lerrotik baldintzarik gabe maitatu edo barru-barrutik gorrotatzen duzun liburu horietakoa da Silueta. Badira zenbait liburu erretrospekzio ariketa bat egin eta zure bizitzako pasarte zenbait errepasatzera eramaten zaituztenak, zeure biografiarekin duten loturagatik, edo zure belaunaldi berekoa delako idazlea, edo auskalo, lur bat ematen diotelako zure minari. Garai baten atmosfera, gaitegia eta izpiritua bertan daudela sentitzen duzu. Eta zu zeu ere bai, aldez edo moldez. Horregatik bakarrik, liburuak zentzu berezi bat hartzen du, hura epaitzeko tresna objektiboak lausotzen dizkizuna. Bihoa, beraz, aldez aurretik desenkusa, halakotzat sentitu dituelako irakurle honek nobela honetako pasarteetako asko. Nola, bada, eta zergatik? Hori argitzea zailagoa da. Hutsean egindako irakurketa objektiborik ez dagoela onartzetik has gaitezke. Denok gara gure gustu eta usteen gatibu, eta gatibutza hori modu zintzo batez onartzea da irakurlearekin dugun itunari egin diezaiokegun mesederik onena. Gakoa norbere gutiziekin leial jokatzea da, irakurleak, zeure herrenen jakitun, izan dezan bere iritzia argi-ilunetan kontrastez eraikitzeko aukera. Zilegi ez dena norbere herrena iruzkintzen dugun liburu bakoitzeko aldatzea da, noiz disimulatuz noiz lar jokatuz, gaur ezkerrekoarekin herren eta bihar eskuinekoarekin. Norbere herrena zaintzea da kritikariaren lanik behinena, bere izate arrazoia.

      Hau argiturik, utziko didazue hertsiki literarioa ez den aipamen batekin hasten: aitor dezadan Silueta nobelaren irakurketak ospitale batean harrapatu nauela, ez zehazki bahituta (gustu txarrekoa litzateke analogia), baina bai askatasuna egun batzuez murriztuta, hernia-ebakuntza ttipi baten atarian, literaturarekin zerikusirik ez duten kezkekin enpo burua. Egonaldi honek eta Ibarbiaren liburuak balio izan didate, lehenik eta behin, osasungintza publikoko langileen abegi ona, profesionaltasuna eta arta balore gorenak ezagutzeko, bai eta haien artean zenbat irakurzale dauden deskubritzeko ere. Ezagun da asko direla gaueko txandatan irakurtzen duten erizain, erizain-laguntzaile eta medikuak, eta gaixo bat irakurketan murgilduta ikusteak —niri gertatu zait— elkarrizketarako gaia ematen du sarri. Irakurketa eta ospitaleak, hortxe, noizbait idatzi beharko dugun erreportaje baterako gaia. Irakurle taldeak erruz ugaritu diren sasoian, zertan ez liburutegi eta kultur etxeetatik kanpo ere halakoak antolatu, demagun, eguneko zentroetan, ospitale edo zahar-egoitzetan?

      Liburuak paseatzera ateratze hutsak —kapelu bat edo galtzerdi deigarri batzuk janzteak bezala— eragin txit onuragarria zabaltzen du inguruan: elkarrekintzarako gonbita da liburua. Janzkeraz sobera arduratzen diren horiek arropak tentuz aukeratzen dituzten moduan, armairurako hamaika joan-etorri eginik, tiradera bat herts eta beste bat zabal, literaturzaleak ere badaki egun bakoitzari legokiokeen liburu paseagarria ongi hautatzen, eta liburuaren arabera, gero, zer janzkerak ematen dion liburu hautatuari ongien. Gaitasun itzela da, demagun, bidaia baterako liburuak aukeratzen jakitea; erabakigarria da bidaiatuko dugun garraiobidean pasa beharreko denbora kalkulatzea, baina baita bakarrik goazen ala ez, gustu txarrekoa delako, etsenplu bat jartzeagatik, liburu lodiak hautatzea maite dugun jendearekin bidaiatzen dugunean, bidaidearekin izan genezakeen elkarrizketari arbuio prebentibo bat egingo bagenio bezala… Oporretara joan baino aste batzuk lehenago liburu zerrendak egiten hasten direnetakoa nauzue nerau, batzuk hauta eta beste batzuk bazter, ahalik eta irakurketa-menu orekatuena eta elikagarriena osatu arte. Halaxe egin nuen Silueta liburuarekin ere. Liburua hasi eta buka irakurtzea nuen asmo, baina aitortu behar dut post-operatorioan amaitu behar izan dudala azkenean, eta intrigak jota joan behar izan nuela kirofanora (eta bai, estimatzen da galdetu izana: primeran atera zen ebakuntza. Kuku bat bidaltzen diet hemendik Ortueta Oronoz doktoreari eta bere talde paregabeari).

      Intriga ez dela garrantzitsuena Ibarbiaren liburuan esango du batek baino gehiagok. Agian ez. Baina intriga horrek eragindako tentsioari esker ez balitz, ezin albaindu ahal izango zituzkeen egileak ez bere intereseko diren gaiak ez eta gai horien inguruko hausnarketak ere. Gutxi axola zaio Ibarbiari, demagun, Ane-Mikel-Josu triangelua eta hirugarrenaren sakrifizioak beste biei egiten dien opari eskuzabala, eleberria, beretzat, ezer baino gehiago, gizarte hausnarketarako eta etorkizunerako balore ideario bat lantzeko aitzakia delako, lehen ere bagenekiena, bestalde, Enrique Vila-Matasen hitzak bere eginez esan berri baitu egileak elkarrizketa batean “trama aztura burges gaiztoa baino ez dela”. Aipua, dena esaten hasita, ez da Vila-Matasena, Jordi Assins Florit^[4] filosofoari lapurtua baizik.

      Horixe opa dizuet denoi: inoiz edo behin nire atakan suertatzen bazarete, ataka horri dagokion liburua topatzea, zuen salbagerrikoa, naufrago-ohola. Isolatuarentzat konpainiarik onena baita Silueta, edozelangoa delarik ere norberak nozitzen duen atzitze maila eta zeinahi delarik ere paparretik harrapatuta zauzkan gaitza, erakundea edo zirkunstantzia.     

      Nobela terapeutiko bat.

[4] Ez dugu filosofo honen arrastorik topatu. Pentsa genezake, beraz, Vila-Matasena dela aipua, baldin eta Ibarbiarena berarena ez bada.