Take No Prisoners

                          I wanna be black, I wanna be like Malcolm X

                          And cast a hex

                          Over President Kennedy’s tomb

                          And have a big prick too (have a big prick too).

                                                    Lou Reed, I Wanna Be Black

Ez da hau lekua literaturaren kontzepzioak eta hedadurak gurean izan duen scope gero eta murritzagoaren zabalera neurtu eta hura salatzen hasteko, ez eta literatur lanen oihartzuna eta funtzioa mikroskopioaren pean ipintzeko ere. Angela Carterren hitzetan esateko, “mundua botila barruan sartu, botila edan eta munduari ostera txiza egitea” bada idazlearen irrika behinena, urrun eta berant gabiltza, motz eta urri gabiltzanez, diziplina honen aukerak merezi bezala hurrup edan edo klik ustiatzetik. Mainstream hegemonikoaren indarrak —barka pleonasmoa— ez baitio soilik entertainment-aren industriari eragiten. Erraz irakurri eta errazago ahaztuz arrastorik utzi gabe igarotzen diren best seller horiez gain, badago korronte ezkutuko are arriskutsuago bat, literatura mota jakin bat prestigiatu eta beste oro zokoratzen duena eta idazle asko euren lanak, gaitegi eta estilo oso jakin batzuei lotuegi, molde estandarizatu batean planifikatu eta burutzera daramatzana, modu guztiz zikiratzailean.

      Branding eta rebranding etengabe batean bizi gara, pitching berberaren uztarripean landuak izan balira bezala argumentuak oro, uniformizazio erredukzionista bat eraginez, on demand, nola zineman hala literaturan. Eta ez dirudi hau epe laburrean aldatuko denik. Nork behar du zentsura, idazketa binarismo sintaktiko eta semantiko batera makurtu dutenean sortzaileek eurek? Antzeko zerbait gertatu zen xx. mendean, nahiz modu arkaikoago batean, writing workshop ospetsuen ugaritzearen karietara: denek idazten zuten berdin. Boladan dauden idazleei blurb batzuk eskatu eta aurrera bolie. Hotsa baino garrantzitsuagoa baita erresonantzia kaxa. Idazlea sistema literarioko zoko ilun batera konfinatua izan da: tertuliano bihurtu da, mirabe, atez ateko saltzaile. Loser bat.

      Egiari zor, gutxiengoen literaturan jarri den arreta politikoki zuzenak ere ez du panorama gehiegi aberastu. Gutxiengo hauetako kide highbrow akademikoek, minorien ahotsa bahitu ondoren, korronte nagusian sartzeko baldintzak detektatu eta erreproduzitu dituzte, arrakastaren formolera bidean laukitxo orotan check yes bat ezarriz. Haiek izango dute aurrerantzean gutxiengo hori ordezka lezaketen kide berriei membership estatusa emateko esklusibitatea, gainera. Enbutua tutu bihurtu da eta tutua orratz. Eta ez da tunelaren amaiera ikusten.

      Beste hainbeste esan genezake literatura feministaz ere, sentipena baitut Bechdelen testak eta bestek box-ticking feminism batera eraman gaituztela. Gorputzetik idaztearen aitzakian, idazkera gorputzetiko-uniboko-homologatu bat gailendu da, geroztik modu aski kalkagarrian galgarik gabe ugaldu dena, literatura maskulinistak hamarkada luzetan egin duen gisa berean, zertan uka. Philip Roth eta enparauen kanpai-jotzeekin nazkatu ginen, baina ez ote gabiltza kanpai berberekin hutsari kolpeka orain? Nekez lortuko dugu horrela oihartzun berririk: literatura trokelatua, esamolde eginak eta tropo maiztuak nagusitu zaizkigu. Saka replay.

      Apurtxo bat luzatu naiz gaian sartu aurretik, baina nago orain artekoak ulertu ezean nekeza dela Silueta bezalako liburu baten balioa neurtzea, akatsak akats, sistema barrutik desaktibatu nahi duen eleberria den heinean, bere pro eta con guztiekin. Bizi den garaiaren izpiritua —alemaniarrek Zeitgeist deitzen duten hori— harrapatu nahi du idazle orok, baina dreamcatcher bat eta bera erabiltzen badute guztiek beti, ez ote da ametsak ehizatzeko tranpa sagu-tranpa arrunt bilakatuko? Zein litzateke, orduan, azken emaitzak emango lukeen berritasuna, aurrerapauso indibiduala, reading community bezala jasoko dugun koskatxo gehigarriaren saria? Bide ezberdin bat hautatzen duenari eskertu egin behar genioke ahalegina.

      Nobelako bahitzaileetako bat, Josu, musikazalea da oso, eta hor aurkitzen du Roman bahituak heldulekua, ingelesa ikasteko erabiltzen duen irrati-kasetea Lou Reeden Take No Prisoners (1978) kasetea entzuteko baliatzen dutelarik. Bat baino gehiago dira bahitzaileen eta bahituaren arteko konplizitate uneak, eta hauxe da bat. Heroinaren urteez hitz egiteko aitzakia ematen die horrek, ia belaunaldi berekoak direnez biak. “Askok musika edo militantzia aukeratu genuen, zaldia aukeratu beharrean”, aitortzen dio Josuk. Ez dirudi Ibarbiak Lou Reeden disko guztien artean Take No Prisoners besterik gabe hautatu duenik, ez izenburuagatik bakarrik, baita bere garaian disko hau nahiko gaizki ulertua izan zelako ere. Eta nire buruari galdetzen diot: posible ote litzateke Lou Reed-en disko horretako I Wanna Be Black bezain kantu profanatzailerik egun? No way. Hitz lauz esateko eta Angela Carterren lorratzean segituz, ez ote dugu denok upel bereko sagardoa edaten? Kritika modu hotzepelean egiteko gurean nagusitu den molde odolgalduari ere aplika dakioke ideia hau, jakina, ez soilik sorkuntzari.

      Pentsa dezagun apur bat out of the box. Gardena da literaturak egiten digun galdera: noren lorategian egin txiza upel ezberdin bateko sagardoa dastatu dugularik? Eta nork dio lorategi batean egin behar dugunik? Ez al da oihan bezatu gabea literaturaren mandatua?

      Last but not least, ezin aipatu gabe laga liburuaren azaleko eskultura tipografiko bikaina, barruan topatuko duguna erakutsi gabe maisuki iradokitzen diguna.