Konpasaren orratza

Hic et nunc, idazle batek galdekatu behar dio bere buruari, garden eta gordin, zoin diren bere obsesioneak. Entseatu behar du obsesione horiek bere garaiari (zertan) egokitzen zaizkion atxematen. Zedarritu behar du, onest eta baratxe, bere lan eremua. Onartu behar ditu, zintzo eta egiazki, bere mugak. Hausnartu, sakon eta luze, idatzi duen hori publiko egitearen komenigarritasunari. “Zerbait berria dakart gure literaturarentzat ala idées reçues sorta bat baizik ez?”; hara, biziki bakanek pausatzen duten galdera. Horren ordez, delakoa galdekatzen dutela iduri du: “Zerbait berria desira ahal diot ene buruari?”. Gaitzesgarriena da, galdera horri ezezko biribila arraposturik ere, berdinki dutela liburua argitara ematen. Bakoitza bere kuskuan. Halaxe doakigu.

      Idazle batek behar ditu kideak leitu eta aurrekariak ezagutu. Sustut, uko egin behar dio idazleen gauzak baino mintzagai ez izateari. Idazle batek behar ditu segurtamenak kulunkarazi. Idazle batek behar ditu landu indusketa eta esplorazionea, elkarrizketa alderik aldekoa, nola bere haurrideekin hala hilak diren belaunaldiekin. Behar ditu erakutsi norbere buruaren ezagutza eta hurbilekoen interesekiko belarria. Erakutsi bakarrik ez: miatu eta baliatu. Eta gero, il va de soi, zehaztasuna behar du xerkatu: Proustek aipatu le mot juste. Hori guzia ez bada tenorez zaintzen, ezin lerro bikainik erdiets. Alta, gutizia itxura har lezake bere literatur lanak. Idazleak bere buruari eginiko opariarena. Irakurle zonbiendako bazka zonbiea. Bazka, bai. Barka.

      Bulta onik ez du liburu honek: nola ukabila ahurra laxatzean, halaxe desagertzen da nobela. Izan ere, Ibarbiak mise en abyme bat egin nahi ukan badu ere, abiapuntuan berean da nobelaren gabeziarik bistakoena. Nobelaren zero gunean. Lurrikara eragiteko paradarik ttipiena ere ez duen epizentro faltsuan. Konpasaren muturra nun ezarri ez du egileak asmatu. Nekez trazatu ahalko du manera honetan nobela biribilik. Horrek, biziki penatzen gaitu errateak, lehen erranalditik beretik naufragatzen duen fikzio baten aitzinean kokatzen gaitu. Hutsaren gainean sostengatzen delako, barka errepika, huts egiten duen roman-à-clef hau. Perpaus ederrik bada tartean, bai, Ibarbia maisua da-eta perpaus biribilen, baina eleberriak ez du ez bizkarrezur narratiborik ez pertsonaia ahanztezinik. Kuka bat eta hiru ihiztari baizik ez, marra lodiz marraztuak eta ñabardura eta xehetasunik batere gabeak. Harrigarria zaigu nola diren pertsonaiak hain lauak, halako moldez nun heltzen baita memento bat bost axola zaiguna bahituaren halabeharra. Porrot handia da hori, egileak bigarren atalean egiten duen gisan, lehen pertsonan kiskun-kaskun mintzatzen den bahitu baten larruan sartzeko parioa egiten duelarik. Egilea aurkezpenean entzunik, baginuen ustea bahitu guziei eginiko omenaldi bat izanen ote zen. Alta, Stockholmgo sindromea ez, Stanislavskirena atzeman genion, bi urtez bere burua “enklaustratuta” egon zela baitzuen jakinarazi, “eleberri hau idazten eta orrazten”. Dolu dut hala erratea: debaldetan izan da.

      Bada zerbait aurkezpenean aitortu ez zigunik? Zergatik da horren hotza eta poxeluz betea Ibarbiaren idazteko manera? Adimen artifizialaren fruitu ote dira eleberriko pasarte zenbait? aa-ren estiloa nahi izan du ziminokatu? Ala efektu hori berbera erdietsi nahi ukan du idazleak, maleziatsu, narratzailea bera teknologiak bahitu dezan utziz? Badago abiapuntu kontzeptual bat eskapatu zaidana? Hori da egileak mahukan kukuturik zekarren karta? Ibarbiarekin ezin sekulan jakin.

      Arrazoin biziki ezberdinengatik, Auschwitzen ondotik galdezkatzen zutena gogoan, anitzek galdetzen dute posible den fikzioa idaztea aa-ren sasoian. Estiloaz haratago, morala izan baita preseski literaturaren dnaren osagai nagusiena, eta ardatz etikoen desagertzeak berarekin ekarri du lehenagotik ere zokoratua zen fikzio literarioa bere higatzetik hurbil egon daitekeen ustea. Bai, arrazoin duzue: usu lurperatu ditugu nola liburua hala literatura, eta nobela beti jalgi da zilotik bizirik eta garaile, Houdini aztia bezala. Alta, ez ote da desberdina gure sasoi honetako krisi egiturazkoa eta globala? “Lider bat behar dugula dio liderra izan nahi duenak” dio kantuak, eta apokalipsia hurbil dela dio apokalipsiaren gozaita izan nahi duenak… Ez du, bada, goresmenik esperoko, la fête est finie beste mezurik ez dakarrenak, ala? Morceau de bravoure poxi bat erakutsi izan balu, bederen!

      Badakigu jakin idazle bati denbora eman behar zaiola, denbora anitz. Denbora, denbora, denbora… Hiruztatua eta diruztatua. Egungo sasoi hiperkonektatu eta zaluetan ukatua zaigun luxu hori. Eta idazle bati, denbora bakarrik ez, konfiantza ere eman behar zaio jorratzen duen alorrak eman ditzan aleak. Eta ez. Ez, bada. Ibarbiak oraingoan ez du asmatu je ne sais quoi horrekin. Baina halarik ere segur gira idazle on bat baduela bere baitan, argi-itzaletan lausoki baizik agertu ez zaiguna oraino, eta goiz ala berant, jada hain gaztea ez den arren, kuskua arraildu eta bere zinezko izatea azaleraturen duela, kalipuz eta kuraiaz. Horren esperoan beha egon besterik ez genuke.

      Onena desiratzen diogu, bizkitartean, irakurle garen heinean geure buruari ere onena desiratzen diogunez.