Horixe behar genuela

Ez da literatura nire arloa, baina bai memoriaren lanketa. Horregatik, harri eta zur utzi nau G.E. jaunak joan zen asteburuan egunkari honetan Ibarbiaren Silueta eleberriari buruz idatzitako kritikak, zeinak marra gorri guztiak zeharkatzen dituen. Nire durduzadura azaltzeaz bat, G.E. jaunak aipatzen dituen hainbat aspekturekin desadostasun erabatekoa adierazi nahi nuke.

      G.E. jaunak juzgu politiko (edo hobeto esan, politizatu) arinez ekartzen ditu bere iritziak iruzkinera, eleberria aztertzeko baino konbentzituak supizteko egokiagoa dirudien hitz parrastada puztuaren bitartez. Iritzia ematea gauza bat da, konklusioetara iristea beste bat, eta konklusioak argumentu bakar bat ere gabe plazaratzea, onartezina. Aniztasuna non dagoen galdetzen du G.E. jaunak, gure azken urteotako historiako errelatoen “kolore-paleta” urria salatuz, berak atzo goizera arte sostengua ematen zion talde terroristak kolore-paleta hori ezabatu eta ahotsak isilarazteko enpeinuan herri honi min mugagabea eragin eta 768 hildako ekarri dizkigula ahaztuta. Zein kolore-paleta defendatzen duzu, G.E. jauna? Gorriaren koloreak gura dituzu, odolbildutik odol lehorrera doazenak, izan politikari baten lokian edo postaz igorritako liburu-tranpa baten hatz porroskatuetan? Ez gara horren gazteak, urte batzuk baditugu honezkero, gure herriko kaleetan odol putzuak zerrautsez estaltzen ziren garaiko argazkiak gogoratzeko adina. Barrena bakarrik ez, gustu txarra ere behar da, txikigarri eta guzti, “narraziotxo herren eta besamotzak” aipatzeko testuinguru honetan. Prokustoren ohea, diozu? Uniformizazioa? Prokustoren bortxa badakigu gure artean nork erabiltzen zuen eta noren kontra.

      Argi geratu zaigu zinemazalea dela G.E. jauna, hain zinemazalea ze, lapsus calami batean, nouvelle vague korronte zinematografikoa aipatzen baitu boom latinoamerikarraren kontrako erreakzio gisa sortu zen nouveau roman literarioa aipatu ordez (bata bestearen erreakzioz sortu zela baieztatzea ere bada aski eztabaidagarria, baina tira, indarrak neurtu behar ditut hemen). Beragatik balitz, iraultza sozialista goratzeko lanak filmatuko lirateke gurean, kasurik onenean, edota molotov koktelak egiteko argibideak dakartzatenak, kumeek gazte-gaztetatik ikas dezaten aberriaren alde zer egin, hiri-gerrillak nola osatu, nola eraiki huts egingo ez duen lehergailu bat burdindegi batean erositako sulfatoekin. Zinikoa ni? G.E. bera da zinismoa aipatu duena. Baina, G.E.-ren artikuluan benetan arbuiagarria iruditu zaidana izan da, bere historia ezagutzen ez duen herri bat hura errepikatzera kondenatua dagoela dioen aipua, Churchilli egotzia, erdeinuz ematea (“enparauak”, “topikosfera”… en fin, nahikoa da).

      G.E. ez badago prest bere koalizioak ere, teorian behintzat, onartzen duen “egia, justizia, erreparazioa” hirukoarekin adostasuna azaltzeko, oso zaila izango da berarekin eztabaida eraikitzaile bat izatea. 90eko hamarkadan mehatxatuta bizi izan zen unibertsitateko katedradun naizen aldetik, inork ez dit horri buruzko leziorik emango. Unibertsitate publikoari egiten dion destainaren aurrean ere ezin dut isilik geratu. Gure lanik behinena, G.E. jaunak kontrakoa uste badu ere, entzutea baita, zaratatik eta sestra politikotik kanpoko esparru anitzeko ikerketa isila. Zertaz ari da “memoriaren industriaz” ari denean, zehazki? Epe luzera begira lan egiten dute gure ikerketa taldeek, nazioarteko ibilbidea duten adituen eskarmentuarekin eta belaunaldi berriengan arreta ipinita, atsedenik gabe baina presarik gabe. G.E. jaunak horri “memoriaren industria” deitu nahi badio, ados, baina egiaren eta ezagutzaren transmisioaren berme izatea da gure zeregina, eta gogor saiatzen gara horretan.

      G.E.-k gogoratuko du, agian, eta bestela neronek gogoraraziko diot, ez direla bi edo hiru izan gure erkidegoan ni bezalaxe eskolak eman ezinda kanpora alde egin behar izan zuten irakasleak. Horretan, zoritxarrez, komunitate unibertsitarioa ez da salbuespena, eta arroztasuna, bakartzea, jazarpena eta mehatxuak jasan ondoren ez zuen gutako askok exilio intelektuala, akademikoa eta fisikoa hautatu beste aukerarik izan. Eskertuko genukeen paletako kolore ezberdinen elkartasuna garai hartan. Baina ez, egokitu eta bizirauteko isiltzea eskatzen zuen Prokustok, nonbait.

      Filtroak ekartzen ditu G.E. jaunak gogora, baina nik haiek martxan jarritako depurazioak aipa nitzake. Elkarrizketaren eta bizikidetzaren mesede, ez dut halakorik egingo. Estatu garantista batean bizi gara, zorionez. Gure eskubideak bermatzen dituen justizia sistema independente bat dugu. Europan gaude. Deabruaren adarrak eta buztana dituen manifestazio esoteriko gorrotagarritzat du Estatua G.E. jaunak, baina konstituzionalistok hitzartutako marko hori gabe, anarkia besterik ez litzaiguke geratuko. Modu behartu samarrean, Victor Hugoren idi-orgaren karranka ekartzen du lerro artera G.E. jaunak bere iruzkinaren azken lerroetan, eta nik, erlijiorik onena tolerantzia zela esan eta xix. mendean jada heriotza zigorraren kontra hitz egin zuen egile beraren beste aipu bat ekarri nahi nuke hona: “Ez da garaitzea baino ergelkeria handiagorik, loria benetakoa konbentzitzean datza”.

      G.E. jaunak beste nobela bat desio zuen. Ez zaio leiala iruditu Ibarbiaren errelatoa. Agian sumindu egin da hura irakurrita. Literatur kritikaria ez naizen arren, ondotxo dakit sumintzea dela literaturaren gaitasunetako bat. Eta horregatik ere, nire sumindurarekin zorretan nagoelako, eskertzen diot hemendik G.E. jaunari bere kritika, aukera eman didalako dialektika bat garatzeko. Kritika orok izan beharko lukeelako sorkari, berak eta biok hainbeste estimatzen dugun nouvelle vague-a ikusi besterik ez dago.

      Ez dakit Silueta zinemara edo telebistara egokituko duten inoiz, baina hala suertatzen bada, ni izango naiz txalotzen lehena. Bere akatsak badituen arren, nobela txukuna izateaz gain, eredugarria baita gure herriaren historia ulertzeko. Eta, bestela, denborari denbora.