Terrorismoaren historia ekonomiko bat

Ez da asko hitz egiten diruaz gure artean, baina norbaitek kontatu beharko du noizbait etaren historia ekonomikoa. Ikuspuntu marxista hautatu edo enpresaritza-kontaduria hutsezkoa, argigarria suertatuko delakoan nago, edozein kasutan. Ibarbia ez da terreno honetan busti, oso modu azalekoan baino ez du afera seinalatu, baina ez da gutxi hari mutur bat inork hari heldu nahi balio. Eskertzekoa.

      Egin bi zutabe. Har ditzagun sarrerak eta gastuak. Zenbat diru datorren nondik eta zertan enplegatzen den. Non ezkutatzen den dirua, non dibisatan aldatzen. Vox populi dira 80ko hamarkadako zenbait istorio: sosak zuritzeko herriko jaietan ibiltzen zirela polimiliak bost mila pezetatako billeteekin poteoan, Biarritz eta Montecarloko kasinoetan aldatzen zela dirua, Imanol Uriberen Segoviako ihesa filma ekoiztera joan zirela Luis Suñer enpresariaren bahiketako 63 milioi pezeta... Juan Jose Rosonek, garai hartako Espainiako Barne ministroak, bazuen, itxuraz, honen aditzea, baina nahiago izan zuen deus ez esan: “Nahiago dugu munizioa eta lehergailuak erosi beharrean dirua liburuak egiten eta pelikuletan gastatzea”.

      Bildu eta bidali. Gorde eta aurreztu. Transferentziak egin. Gordelekuak sakabanatu. Poliziak atzemandako zuloetako dirua deskontatu. Bidean galdutako, edo agian norbaitek hartutako, diruari buruzko galderak egin. Gordetzen eta gastatzen denaren arteko aldearen kontrola eraman. Urte on bat kontableki ospatu; urte txar bat zenbaki gorriekin amaitu. Kontrola, fiskalizazioa, hornidura eta zuzkidura. Mintza kaudimenaz. Nork nori errenditzen dio kontaduria administrazio kontseilurik ezean? Badago zer egin eta non gasta. Armak eta lehergailuak eskuratu. Prezioak merkezurrean negoziatu. Apartamentuak erosi edo errentan hartu. Kideen bidaiak pagatu. Autoen alokairuak. Gasolina. Biziraupena bermatzeko dirua banatu eta kideei neurriz gastatzeko eskatu. Bizitza espartarra eraman. Mojena eta fraideena. Kartzela-sarea mantendu. Arrastoak ezabatu eta diruaren iturria ezkutatu. Bitxia da Hanburgon 1996an bahitu zuten Jan Philipp Reemtsmaren kasua: bahitzaileei entregatu zitzaizkien billete guztiak fotokopiatu zituen poliziak gero arrastoa jarraitu ahal izateko.

      Edozein enpresa kudeatzea konplikatua bada, are konplikatuagoa behar du sasian jokatzen duen talde batentzat. Erruz sortzen zaizkigu galderak: kontsumoaren gaineko prezioen indizearen araberako “soldata igoerak” aintzakotzat hartzen ditu bere burua iraultzailetzat duen erakunde armatu batek? Zer arazo praktiko eragin zion pezetaren eta liberaren desagerpenak eta euroaren agerpenak? Trantsizio hura aukera bat izan zen edo buruhauste hutsa? Bitcoinaren sorrera baliatu izan da inoiz? Zenbat diru izan du etak bere indarren erpinean zen garaian? Eszisioetan, nola erabakitzen da diruaren partiketa? Kontrakoa: gerta liteke nork bere asset-ak aportatuz joint venture bat osatzea bi talde armatuk edo gehiagok elkarrekin espekulatzeko? Hartzekodunen konkurtsoaren modukorik bada talde armatu bat desegiten denean? Egia ote zen eta diruak itota zebilela eta erabakigarria izan zela hori “pertsiana jaisteko” orduan, babes sozialaren galerarekin batera edo areago?

      Asko ikasten da diruaren arrastoari segitu hutsean. Baina dirua tabua da oraindik. Gerra zikinaren aferan fondo gordeekin mertzenarioei estatu espainiarrak egindako ordainketei buruz hitz egin izan den arren, gutxitan idatzi da sosez. Bada salbuespen bat, Silueta-n seinalatzen denez, dirua elkarrizketaren erdigunera ekartzen duena: estortsioa. Enpresariek Sophieren erabaki gisako bat hartu behar dute. Ordaindu ala uko egin. Halakoetan ez da kopuruen gaineko eztabaidarik falta. Zenbat eskatzen den eta nork ordaintzen duen txintik esan gabe, nortzuk diren bitartekari zuhurrenak, nola negoziatzen duten abokatuek ordainketen murrizketa eta epeen luzatzea, eta abar. Duela ez horrenbeste, tabernetan goizeko lehen karajilloa zintzurreratu arau, txandako azken bahituaren askapenerako eskatutako erreskateen kopuruei buruz hitz egiten genuen solte-solte.

      Lorenzo Zabala Suinaga izan zen etak bahitutako lehen enpresaria, 1972an: hiru egun baino ez zuen bahiketak iraun. Felipe Huarte eraikuntzako enpresaria izan zen hurrengoa. Bi kasuotan, ez dago ordaindutako kopuruen berririk. Badakigu, ordea, aurreraxeago, Jose Garavilla libre uzteko 200 milioi eskatu zituela. Sigma josteko makinen lantegiko arduradun Angel Berazadiren familiak ezin izan zituen eskatzen zizkioten 200 milioiak bildu, 1976an. Hil egin zuten Berazadi. Jose Lipperheide hilabetez egon zen preso 1982an, eta erreskatea 150 milioi pezetakoa izan zela uste da. Sonatua izan zen mila milioi pezeta lehen aldiz eskatu zirenekoa: Javier Ybarra y Berge libre uzteko galdatu bide zen diru kopuru hori. Ez zuten ordaindu eta hil egin zuten enpresari bizkaitarra, 1977an. 1981ean, Luis Suñer Avidesako nagusia aske uztearen truk 325 milioi pezeta jaso bide zituen etapm-k. Suñer erreskatearen dirua enpresako gastu bezala desgrabatzen saiatu zen gero. 1983an, etak 1.200 milioi pezeta eskatu zituen Diego Prado y Colon de Carvajal aske uztearen truke. 1988an, Emiliano Revillaren familiak, mila milioi baino gehiago ordaindu zituen, ustez. Jose Maria Aldaya askatzeko, 100 milioi pezeta baino gehiago. Julio Iglesias Zamora injineruaren kasuan, 1993an, 500-800 milioi pezeta bitarteko kopuru bat adostu zelakoan daude polizia iturriak. Zenbatekoak, esan gabe doa, balizkoak dira guztiak. Denboraren poderioz, bahiketak gero eta luzeagoak izaten hasi ziren eta indar polizialen zaintza itogarriagoa. Gerra, ekonomikoa ere bazen. Baina erabat oker dago erreskateak ordaintzearena zerbait berria dela uste duena: xvi. mendearen amaieran, Espainiako Felipe II.a erregek berak mila dukat ordaindu zituen (egungo 196.000 euro inguru) Yemenen zazpi urtez bahitutako Pedro Paez eta Antoni de Montserrat jesuiten truke, adibide bat baino ez aipatzearren.

      Ez ditugu banku-lapurretak eta bestelako diru-iturriak aipatuko, ezta iraultza zerga zeritzona edo borondatezko aportazioak ere, luzeegi joko bailuke. Erakunde armatu baten erretratu robota diruaz mintzatu gabe egitea ezinezkoa den ustean, ariketa xume hori baino ez dugu proposatzen: batu erreskateekin lortutako sarrerak ezkerreko zutabean eta atera kontuak zenbat diru eskuratu ahal izan zuen etak. Nola kudeatu zen diru hura guztia? Zertan gastatu zen? Tentagarria da pentsatzea kapitalaren zati bat ezkutuan egon daitekeela oraindik.

      Baina hori beste nobela bat litzateke.