Demasia metaliterarioa

Irakurle honek galdu du jada Ibarbiak inoiz metaliteraturatik askatu eta, behingoz, besteen liburuetatik sobera elikatzen ez den liburu bat idatziko duen esperantza. Ideia onik ez zaio falta, egia, baina hori ez da deusen garantia. Kaltetarako ere izan daiteke, ideia on horren esklabo bihurtzen bazara.

      Ez diogu konbentzional izateko eskatuko, alajaina (jainkoak libra gaitzala), baizik eta uneren batean (bizitzan behin, bederen) irakurle koitaduarengan amiñi bat pentsatzea. Bakoitzak bere mugak; inteligentzia arrasto bat da horiek ezagutu eta zure izaera literarioarekin bateraezinak diren bideetan endredatu gabe nor bere gaitasunei etekina ateratzea. Horraino, eragozpenik ez du irakurle honek, besterik ez genuen behar… Nahiz eta, pentsatzen hasita, irakurketaren abentura aldarrikatzen dugun beti, ezta? Zer onura dakar, orduan, behin eta berriro hezur berari bueltaka konplazitzeak?

      Ez diogu guk Ibarbiari inork sare sozialetan ezarri dion “idazle burges” edo “saloiko idazle” etiketa erantsiko, baina kontziente izan dadin nahi genuke zenbateraino ari den bere irakurle komunitatea murrizten bere fikzioei literaturaren erregaia baino ez ematera setatzen delarik. Zilegi da liburu fetitxeak MacGuffin (MacGurpil?) bezala erabiltzea, gustuko idazleak aipatu eta omentzea —kontrakoa plagioa litzateke edo lapurreta—, baina ez da hori zehazki berak egiten duena.

      Silueta ondo abiatzen da, ahots klasiko baten itxuran, eta bahiketaren harira Josu eta Aneren harreman itogarria zapuzten hasi eta Anek Mikelengan apurka-apurka konplizitatea topatzen dueneko planteamendua ere ez da guztiz bidegabea (“Malgutasuna ongi dago bizitzako garai batean, baina Mikel beste zerbait zela iruditzen zitzaion Aneri: zimenduak isiltasunean landatuta izateak egia sakon baten jabe dela sinetsarazten dizun pertsona horietako bat”). Lehen orrialde horietan pertsonaia guztiak daude harrapatuta. Baita irakurlea ere. Baina ildo horri eutsi beharrean, Ibarbiak azpikoz gora jartzen du trama, bere fikzioa martxan den idazketa-tailer edo literatur tertulia ibiltari (eta eternal!) bilakatuz. Ze logika du irakurle oro idazlegaia balitz bezala idazteak? Lezio bat eman nahi digu Ibarbiak? Exhibizionismoak ez garamatza inora; beste nonbait dago benetako literatura, erraz irakurri arren nekez idazten den prosa garden, ulerterraz eta biluzi horretan, eta ez esku artean duguna bezalako erakustaldi masturbatorioetan.

      Nekagarriak dira oso hizkuntzaren ikasketarekin lotzen diren pasarteak ere. Irakurle honen ustez, larregi intelektualizatzen du esperientzia lazgarri bat, morse kodearekin eta Oxford hiztegiarekin egiten duen joko hori dena, demagun, edota liburuaren epilogoan xake-partidarekin gauzatzen den jolas zentzugabea… Sinesgarritasunaren mugetatik oso urrun dago epilogo hau, dena esan behar bada.

      Irakurlea heldulekurik gabe abandonatzea ez da zilegi, Ibarbia jauna. Jaitsi zure bolizko dorretik eta begiak zabalduko zaizkizu: mundua ez da horrelakoa. Ez dizkiogu mezu zifratuak bidaltzen elkarri oparitzen dizkiogun liburuen bitartez. Ez dugu Samuel Becketti buruz pentsatzen bahitzen gaituztenean. Ez gaitu Lou Reeden kantu batek munduarekin berradiskidetzen. Ez datozkigu hitzetik hortzera, Romani bezala, Isaak Babel eta Frank O’Connorren ipuinak hil ala biziko egoera batean gaudenean. Ez dut uste, dena esaten hasita, mundu zoriontsuagoa litzatekeenik hori. Hargatik, errealista izan nahi lukeen nobela bati literatur vigorexia darionean (zita gehiegi, aipu gehiegi, intertestualitate gehiegi!), irakurleak uko egiten dio aurrera jarraitzeari, jaitsi egiten da trenetik eta, sayonara baby, ez du jakin nahi gehiago liburu horretaz, idazle horretaz, eta, nork daki, agian, ezta literaturaz ere…

      Inkestak badira azken aldion aditzera ematen dutenak beherantz doazela nola liburu salmentak hala irakurketa indizeak. Lehenaz beste, urri gabiltza irakurle kopuruari dagokionez. Nola defendatu Ibarbiaren liburuaren tankerako bat, bahiketa bezalako gai bat duena bizkarrezur? Zergatik ez dio lehen ataleko thriller pultsuari eutsi, dibagazioetan murgildu eta irakurlea berarekin galtzera derrigortu ordez? Zergatik ez arakatu gehiago azkenetan den Ane eta Josuren arteko harremana? Gaizto pentsatzen hasita, interpreta liteke (eta interpretatzen dut) literatur abaraska hori guztia, mahukatik atera dituen erregeak eta batekoak, nor bere baratze literarioa bere kasa landu eta defendatzeko ezgai den idazle baten inportazio ariketa sorta bat dela, Ukraina defendatzeko amerikar artilleriaren premia duen idazle baten ezintasunaren isla. Bai, badakit ez direla atseginak erkaketa beliko-balistiko hauek, baina nahiago hori abstrakzioaren osinetan galdu baino.

      Irakurle honi bururatzen zaio ez ote duen basotza sarri hori erabiltzen Ibarbiak beste idazleen atzean ezkutatzeko, benetan den bezala ez agertzeko, mailegatutako autoreek bere ordez buruz buru borroka dezaten, berak erretagoardian goxo jarraitzen duen bitartean, ukigabe eta salbu. Interpretazioa barik, sormenaren mamia bera ere irakurlearen bizkar uzten du. Esan izan balu bezala: “Nire irudimena honaino iristen da” (ez oso urrun), “zure irudimena iristen den lekuan daude mugak, irakurle”.

      Baina Wallace Stevensek zioen bezala —irakurle honek ere badaki aipuak jorratzen—, “edo literaturak hezurra ukitzen du, edo axal geratzen da”.

      Ez dago liburu hau baino hoberik Stevensen esaldia ilustratzeko.