Laudatua

        «Arestiren euskarak —esaten zuen Haranburu-Altunak— herririk ez duela esango nuke nik, herri orotarik eta literatura zaharretik atera duen koine antzeko batera hurbiltzen dela (...) Bestalde haren Herri eta Harri ez da liburu soil bat; aitzitik, giro baten agerpide ere badugu. Eta denok dakigu giro hori zer nolatan eta non jaio zen» [435].

        Gabriel Arestik, «erdaldun ama dadukanak» euskal gramatika ikasi du. Berak «guti jakin» arren, «asko dakitenei» irakatsi behar izan die «batetan eta batean» bi gauza ezberdin direla. Ni/neu bikotearen balioa, «bi gizonek ekarri du» eta «bi gizonek ekarri dute» etsenpluen arteko diferentzia, eta abar [436]. «Zorionez —bukatzen du— gauza hauetaz "guti eta gaizki dakigunok" konturatzen gara. Zeren "asko eta ongi dakitenek" nahikoa dute bere zilborra kontenplatzeaz. Zorionez, euskararen etorkizuna, ez hoien baina gure eskuetan dago» [437].

        Poztu egiten du Mirandek, 1971ko uztailaren 8an faxista deklaratu delako [438]: «Gure artean faszista seguru bat dago. Hori, Jon Mirande. Eta bere egiaztasunagatik, bere prestutasunagatik miresten dut. Bai, hain poeta handia eta eskritore trebea delakotz, (edo izan delakotz), miresten dut. Baina urte honetan, 1971. urte honetan, edozein bekatu batere lotsarik gabe aitor ahal daitekeenean (edozeinek erran ahal dezake "pederasta naiz" edo "lapurra naiz", eta ez da ezer gertatzen), baina faszismoaren bekatua guztiek eskutatzen eta ukatzen dutenean, Mirande, faszista dela aitortzen duenean, mirestekoa da» [439].

        1971ko abenduan Bustamante etorri zen Euskal Herrira. Gure arteko zenbaitekin egon ondoren, euskal kultura eta literaturaz informe bat prestatu zuen, 1974an Cuadernos para el diálogo-n agertuko zena. Arestiz esaten du: «El autor más importante será, sin embargo, Gabriel Aresti, iniciador de la poesía vasca de posguerra, que publicó primero en (...), desviándose ya de la poesía más intelectual de un Otsalar o un Gandiaga.

        »Su obra no es algo aislado, sino, como siempre ocurre en la literatura, fruto de todo un ambiente anterior creado por la extensión del vascuence y por ensayos y poesías publicadas en Euzko Gogoa, Egan y otras dos revistas, Jakin y Olerti, cuyos principales autores, según Ibon Sarasola, son: Iratzeder, Mirande, Azurmendi, Otsalar, Mikel Lasa y el mismo Aresti. (...) Harri eta Herri (...) provocarán, pese a los premios recibidos —Iparaguirre, Orixe y Lizardi—, fuertes reacciones y polémicas.

        »Poesía hondamente enraizada con la problemática vasca del momento, en verso libre, influida por las huellas de Blas de Otero y Celaya y continuadora de su contenido social por una línea propia, Aresti, en palabras de Juan San Martín (...) aporta nuevos soplos renovadores a la literatura vasca. Nuevos alientos a la vieja lengua [440].

        Literaturaz kanpo, «ciertamente —informatzen zuen CpeDk—, en los planos estrechamente unidos del pensamiento y el estilo, Aresti es un verdadero renovador, en estrecho contacto con el "espíritu vasco", que rompe incluso con la tradicional, casi irónica, relación literatura-clérigos; lingüísticamente fue el primero en buscar una unificación y revitalización de una lengua vasca más popular, basada en unas fuentes científicas y reales, lejos de la unificación purista y de laboratorio pretendida a principios de siglo. En este aspecto, pese a las críticas recibidas, se adelantó en varios años a las reuniones de Baiona, organizadas por el secretariado vasco» [441].

        Arestiren eskolaz edo ondorengoez zera zioen: «La obra de Gabriel Aresti y el ambiente creado por ella abrirán camino a todo un movimiento —compacto en un principio— de poesía, caracterizado por su problemática social y su afán por la unificación del euskera, que de hecho signicará la primera estabilización de la literatura vasca contemporánea.

        »Posteriormente se producirá una cierta ruptura con la poesía de Aresti, que originará mayores diferenciaciones y matices entre estos poetas. Mientras unos siguen con una poesía social, desarrollándola, profundizando en ella y enriqueciéndola, otros autores con más preocupaciones formales volverán en parte a los cauces simbolistas, en parte a tendencias surrealistas, tomando una temática más variada o menos concreta y menos comprometida, según las opiniones.

        »Sea como sea, se abre un amplio abanico que comprende a poetas destacados como Mikel Lasa, Miguel Azurmendi, Ibon Sarasola, Xavier Lete, Arze, José Azurmendi, etc.» [442].

        Kantanteek ere «toman los textos de la poesía moderna existentes, particularmente de Gabriel Aresti, aunque también de bersolaris y canciones tradicionales» [443].

        Xabier Kintanak «alderdikeria» nabari duela informe honek, esaten du, nahiz ez darabilgun alderdi honi dagokionean [444].

        Patxi Uribarrik aitortzen du, Euskaltzaindiak egiten duen Batzar Agirikoan (Aramaion), ematen duen hitzaldian, «aita Akesolo karmeldarrari eta Aresti jaunari eskerrak gaur egunean ezagunago dogu gure Barrutia» [445].

        Ibon Sarasolak ere urte honetan argitara ematen du bere Euskal Literaturaren Historia liburua [446], gai honetaz, euskaraz ematen den aurrena (Orixerena ez baitzen aldizkarietan baino agertu). Irakurleek, euskaraz ematen zitzaiona erdararen adinakoa ez zelako, euren premia erdal literaturan betetzen zuten garaian, «ezagutzen eta leitzen duen lehen euskarazko liburua 1964-ean argitara zen G. Arestiren Harri eta Herri da», esanez hasten da.

        Sarasolaren ustez, lau arrazoik egiten dute hori posible: 1. Tematikaren eraberritzeak: «Arestiren obrekin Euskal Herriak bere dimensio osoa hartzen du lehen aldiz historian». 2. Literatura egiaz herrikoia izateak: «1900-ean eten zen tradizino literarioari jarraiturik, garbi-mordoillo antinomia faltsua gainditzen du, literatura egiaz herrikoi baten zimentarriak ezarriz». 3. Sozial literatura aurrerakoiena dakarrelako: «Sozial deritzan poesia mota landuz, euskal literatura estiloz eta mamiz eguneratzen du garaiko korronte literario aurrerakoiena gureganatuz». 4. Humanoagoa eta errealitateari lotuagoa izateagatik: «Haren literatura akonfesionalak "euskaldun fededun" nahastea desegiten du, euskal literatura ikuspegi klerikalaren menpetik askatuz, aurreritzi itogarri haietatik libratuz, literatura humanoago eta errealitateari lotuago bati ateak zabaldurik».

        Juan Mari Lekuonarentzat bezala, Sarasolarentzat ere «bertso zaharretan moldatzen zen poemagintza herrikoia Harri eta Herriko "Astepeko Sekretarioaren Bertso Berriak", "Egun da Santi Mamina", eta beste zenbait poematan hain nabari dena eta kanta berrien iturburuetatik bat gertatu dena, Arestik berak landu zuen haien aintzindari izan zen "Bizkaitarra" poeman.

        »Arestiren pertsonalitateak —bestalde—, Lizardirekin jazo zen bezala besteren poemagintza deuseztu beharrean, indarberritu egin zuen, poesia berri honek egun mostratzen duen jokaera desberdinen aberastasunari bide seguroago bat eskuraturik, itzalean egiten ari zen lan isila argitara zabaldurik eta poesiatik at, euskaldungoa itotzen zuen folklorekeria betirako gainditu eta idazle jenerazino bat prestatu zuen "Gazte naiz" orriko egintzari sostengu bat emanik».

        Mikel Zaratek pixka bat lehentxeago —1970ean—, publikatu du bere Bizkaiko Euskal Idazleak [447]. Arenazak Tus hijos y el euskeran dioen bezala, eta Mikel Zaratek konfirmatu digunez, Aresti eta Natxo de Felipe joan zitzaizkion, liburua amaitu antzean zeukanean, 1968an, Lur-en publikatzeko ofrezimenduak eginez. Zaratek, baina, liburua bizkaieraz egina zuen eta ez zitzaion egoki iruditu. Gabriel Arestik ez zuen liburu horretan agertzeko zorterik izan —ez literatur arrazoiengatik, guk uste, orduan boterean zen kleroaren antiarestismoagatik baino—. Edozelan ere, Barrutia estudiatzerakoan, Mikel Zaratek Arestiri zor zaiona ematen dio.

        [435] HARANBURU-ALTUNA: «Ibon Sarasola: Euskal Literaturaren Historia» in ANAITASUNA (1971), VIII.30.

        Artikulu honi erantzunez, Arestik «Zapatak noizean behin garbitu behar» eman zuen (ANAITASUNA (1971), IX.15.10ean, eta beronen jarraipena da, Haranburu-Altunaren «G. Arestiren harriak» («Lehen partea») in ANAITASUNA (1971), X.30.8. Eta («Bigarren partea») in id., XI.30.

        Arestik berak «Ezeren agerpide izatekotan, ene espiritu-pobreziaren, ene koaiten eta ene kobardekerien agerpide izanen litzateke» dio bere Harri eta Herri poemarioaz.

        [436] Adibidez, Arestiren bibliotekan Altuberen Erderismos oso-osorik eskuz kopiatua aurkitu dugu.

        [437] «Gutxi eta gaizki dakigunok» in id. (1971), IX.30.16.

        [438] Conf. in id. (1971), VIII.15.5.

        [439] ARESTIAR: «Badaezpadakoak eta seguroak» in ANAITASUNA (1971), IX. 30.9.ean.

        [440] Conf. CUADERNOS PARA EL DIÁLOGO, col. Los Suplementos, n° 44, 15.ean.

        [441] Op. cit. 12an.

        [442] Op. cit. 12an.

        [443] Op. cit. 22an.

        [444] ARMENDARITZ: «La cultura vasca hoy» in ANAITASUNA (1974) III. 15eko 2an.

        [445] Conf. EUSKERA (1972), XVII.160.ean.

        [446] SARASOLA, I.: Euskal Literaturaren Historia. Lur, Donostia, 1971. Arestik sarri esan zidan bezala, Mitxelenak —nori izugarrizko miresmena baitzion— idazle gazteen artean, errespetuz begiratu izan duen saio bakarra Sarasolaren hauxe izan bide da. Aresti, geure ustez, inteligentziaren aristokraziaren aldekoa zen: «Por quienes no tengo ninguna simpatía es por los tontos y por los malos» ziotson Mitxelenari 1970.XI.4an, in Artikuluak..., Susa,1986, 168.ean.

        [447] ZARATE, M.: Bizkaiko Euskal Idazleak. Ed. Seminario Diocesano de Bilbao. 1970. Zarate luzaroan egon zen liburua argitara eman ezinik eta, azkenez, Zirarda obispoak argitaratu zuen, edizioa erosiz.