Barrutiaren teatroa

        Arestiren izena ezingo da banandu Barrutiaren teatrotik. Teatro Zaarra argitaratu ondoren, eta Auspoari eskerrak emanez, Lino Akesolok «La colección Auspoa nos tiene acostumbrados a prólogos más enjundiosos» idazten du [229], Arestirenaz.

        Akesoloren ustez, ez da egia Azkuek Barrutiaren lana gutxietsi zuena, eta Arestik Barrutiaz eta Azkuez esanak Euskera-n, Euskaltzaindiaren aldizkari ofizialean argitaratzea ez da gustu onekoa: «¿Cómo ha podido ser tomado en serio y escuchado quien ha dicho esas extravagancias e incongruencias de fondo y de forma que manchan las páginas de Euskera (año 1959, p. 139 y ss.) y, arrogándose la autoridad de extender patentes de buen o mal gusto artístico, ignorando cuanto hemos expuesto, se ha lanzado a esos ataques frenéticos contra Azcue, acusándole hasta de ser el causante y culpable de que no se haya hecho justicia a los méritos artísticos de la obra de Barrutia?».

        Eta diotso exijituz Euskaltzaindiari: «Bien les estaría a los responsables de la revista Euskera un gesto de justicia histórica, rectificando conceptos tan injustos como injuriosos contra Azcue, que nunca debieran haber tenido acogida en sus páginas».

        Bestalde, Arestik Barrutiaren teatroaz esanak ba omen dute zer zuzendurik: «Porque la valoración positiva de la obra en cuestión hay poca en el desafortunado trabajo de Aresti. Prescíndase de la descripción que hace de cómo se desarrolla la acción de la obrita teatral, que no es especialmente primorosa, y como juicio de valor sobre ella queda muy poco. (...) decir que tal otro pasaje no tiene par en la literatura universal, es decir demasiado, que es como no decir nada. Y proclamar entusiasmado a Barrutia como grande, como "nuestro príncipe, que ha estado durante tanto tiempo en estrecho castillo", podría pasar por apóstrofe extemporáneo y barato, si en él no estuviera contenida la especie tan absurda y descabellada (. ..) de ser Azkue el carcelero».

        Akesolo eta Zeruko Argia-k (G. Larrañagak?) ez dute, baina, berdin pentsatzen. Honen ustez, «Itzaurrea —Arestiren Teatro Zaarrakoa— oso jakingarri, gure Aresti langilleak idatzia dakar. Idazle onek, askorentzat oso euskera aldrebesa darabil; baiña bere esanetan beti degu alako sospresaren bat. Ba-du gizon onek zerbait bere esanetara, batzuek asarre eta besteak adi jartzeko». Arestiren izaera edo gustuez gaineratzen du: «Antzerki oni buruz, Arestik egundako nobela poliziaka sortzen digu. Barrutia eskribaua ote da teatro onen idazle, ala bere izenpea eman zion beste batenari?» [230].

        Honez gainera, Gabriel Arestik eragin handia izan zuen euskal teatroan, garai hauetan, bere Justizia Txistulari obrarekin. 1965. urtearen azken egunetan, «Oiartzungo Lartaun taldekoak G. Aresti idazten ari zaioten antzerkiarekin ari dira. Leendabiziko ekiñaldia ikasi tankeran dute ta orain buka berria dan bigarrenari eldutzekotan dira» [231], informatzen zuen Iñaki Beobidek.

        Hilabete geroago, «Oiartzungo Lartaundarrak, urteari bear bezalako asiera emateko, G. Arestik idatzi dien Justizia Txistulari biurtu zen antzeztuko dute —adierazten du Beobidek—. Jainkoak daki antzerki au ikusieziñak sortzen digun naigabea. Ba dugu itxaropena, ordea, talde beronek Donostian ere antzeztuko duala eta orduan ikusiko al dugula» [232]. Bi hilabete geroago, berriro ere, Jarrai taldearen arduradunak: «Oiartzungo Lartaundarrak Arestiren Justizia txistulari... berriro ikasten aritu dira, ta Donostira etortzeko asmoak dituzte. Bilbo aldera joango ote diran entzuna diogu tarteko bateri» [233].

        Gabriel Aresti hil ondoren ere, ondo gogoan du Xabier Letek errepresentazio hura: «Justizia Txistulari teatro lana Oiartzunen 1965 urtearen abenduan estrenatu genuen. Estreno apal eta nahiko injenuo bat izan zen, oso dekorazio txar batzuekin (...) Gabriel bere emazte Melirekin han zen, Oiartzunen» [234].

        [229] AKESOLO, L.: «Azkue y Barrutia» in Boletín de la RSBAP (1966).

        [230] Ikus «Liburu berriak-Teatro Zaarra» in ZERUKO ARGIA (1965), XII.12ko 9.ean. Arestiren Barrutiarekiko «nobela poliziaka» honetaz ik. Kortazarren lana in BARRUTIA, P. I.: Gabonetako Ikuskizuna (Acto para la Nochebuena). Gasteiz, 1982.

        [231] BEOBIDE, I.: «Antzerki Txokoa» in ZERUKO ARGIA (1965), XII.5eko 9.ean.

        [232] Id. id. (1966), I.2ko 11.ean.

        [233] Id. id. (1966), III.27ko 9.ean.

        [234] LETE, X.: «Gabriel Arestiren heriotzean» in ZERUKO ARGIA (1975), VI.15eko 12an. Zenbait urte geroago —1971n—, Oñatiko Oñatz taldeak ere jokatu zuen (ik. Bilbok bere seme prestuari..., 119an.

        Justizia Txistulari Egan-en argitara eman izan zen, (1966), 1-6, 138-189 orrialdeetan. Hasieran, ohar hau zekarren: «Komedia honetako azken redakzio-lana (aditza, ortografía eta hitz askoren propiotasuna: nire euskera baldarraren azken orraztutze herrikorra), Oiartzungo makin-idazlearen eskuetan geratu zen. Har beza berak bere responsabilidadea, nik nirea dudan bezala».

        «Makin idazle» hau Xabier Lete izan zen. (Ik. ARESTI, G.: Antzerkia. Susa, 1986, 281.ean).

        Zubikarairen iritzian, presaka gertatua da, estu eta larri amaitua, eta ez bide zen sakon onartua izan (ik. Bilbok bere seme prestuari..., 103an).