Euskararen batasuna. 1963

        Jose Luis Lizundiak karta bat bidali zuen Euskaltzaindira, 1961ean. Hilen izenen batasunaz zerbait argi egin dezan eskatzen dio [140]. Donostian urte bereko abenduan burutu zen Euskaltzaleen Biltzarra delakoan irakurri zen eskutitz hau [141]. Biltzarrean, A. Villasantek «Illen izenak» gaiaz berba egin zuen. Honen hitzaldiaren ondoren, Euskaltzaindikoen elkarrizketa luzea eta beroa [142]: «(Jentea —zioen Irigoienek bere kronikan— batera ari da. G. Arestiren boza entzuten da, altu itz egiten duelako eta jentea aditzen gelditzen zaio.) Axularrek bazekian euskeraz? Axularrek? Ala ere maiatza eta orrelakoak erabiltzen ditu ta baita Leizarragak ere» [143].

        Horixe izan zen Arestiren interbentzio bakarra. Bere pertsonalitate bortitz bezain zirikatzaileari «aditzen gelditu zaio» jendea: klasikoak ezagutzen ditu eta euron bidekoa da.

        1963an Arantzazun bildu zen berriz ere Euskaltzaleen Biltzarra [144]. Imanol Berriatua «Bermeoko Arrantzaleen Lexikuaz» mintzatu zen. «Nire lan onek —ziotsen Biltzarrekoei— 2.200 berba ditu gitxi gora-beera. Euretatik 600 edo, diferenteak dira. Azkueren iztegiak 353 bakarrik dakaz. Beste guztiak (247, euneko 41) Bermeotarren agoan entzuten dira: batzuk aintxiña aintxiñatik, beste batzuk ez ain aspalditik, danak bizi bizirik baiña.

        »Nire ustez, Bermeotarren leksikua aberatsa da, interesantea da... Duda barik bizi da. Nire eritxiz, gaur egunean erriaren euskerea Bermeokoaren antzekoa da edonon. Bermeoko fenomenoa ez da bakarrik bertakoa. Euskalerri guztikoa baiño, batezbere uri aundietakoa. Naitanaiez, auxe da gure euskerea. Batzuk beste euskera bat gura izango leukee, garbiagoa, bitxiagoa. Baiña orain bizi dan euskerea ez da orrelakoa. Komentzidu gaitezan. Izkuntza baten giarrea mintzabide izan ala ez izanean datza. Nire ustez, euskera biziaren gaiñean egin bear dogu lan. Euskaltzaleen problema nagusia ez da izkuntzaren bitxitasuna, garbitasuna, bere bizitasuna baiño» [145].

        Gabriel Aresti ere han zen. Bilbora buelta Berriatuarekin egin zuen, trenez. Bidean «Nire aitaren etxea defendituko dut» poema irakurri zion «euskera popularra defendituko dut beti» esanez.

        Imanol Berriatuaren hitzaldia asko gustatu ei zitzaion eta «Irabazi dugu!» hots egiten omen zion, bukaeran. (Berriatuak berak esana). Poema honi buruz, Arestik berak adierazten du herriari «erantzun» ezberdinak eman dizkiola: «Un día me sentí patriota y escribí: Nire aitaren etxea... (...) Otro día me sentí sincero y escribí: "Egia bat esateagatik"... (...) Otro día me sentí hombre y escribí: "Lur honetan / ehortziko naute". (...) Otro día me sentí cobarde y escribí: "Gauza erreza izan zitzaion"» [146].

        [140] Ikus in EUSKERA (1962), VII.326-328.etan.

        Batasunari hasiera Maldan Behera poemak eman bide dio, Mitxelenak esanaren arabera: «(...) Besterik pentsatzen duenak irakur beza 1959ko Arestiren "Maldan Behera" poema luzea (...) hor dago alde-aldean Arantzazuko batua osorik, puntu eta komatxo, baita Arantzazuz gerozkoa ere, aditz eta guzti. Arestik hor darabilena baita, hain zuzen, Arestik kontra egin arren, Euskaltzaindiak ontzat hartu zuena. Eta hori, ikus dezakezuenez, Arantzazuko bilera baino bederatzi urtez kehenagoko kontua duzue». MITXELENA, L.: «Arantzazutik Bergarara», in EUSKERA (1978), 2. Ik. 418. oharra.

        [141] EUSKERA (1962), VII.272-246.etan.

        [142] Id. id., 334-346.etan. Gaztelu, Mitxelena, Irigoien, Loidi, «norbait», Arrue, Aresti, Lojendio, Zugasti, Miner, Arkotxa, K. Ansola eta Pipliamg-go apezpikuak parte hartu zuten.

        [143] Id. id., 335ean.

        [144] Ikus EUSKERA (1963-64), 391-449.etan.

        [145] EUSKERA (1963-64), III-IV, 391-392.etan.

        [146] Ik. in «Lengua y Literatura Vascas», Bartzelonako euskal ikasleei 1966an emaniko berbaldia, in Artikuluak..., Susa, 1986, 84an.