Euskararen batasuna. 1970

        Martin Ugaldek, Ameriketatik etorri-berriak, Lekuona, San Martin, Akesolo, Satrustegi eta Kintana elkarrizketatzen ditu, Zeruko Argia-n, euskararen batasuna abiapuntu eta jomuga harturik [370].

        Goitarkik «h»aren auziak «bandokeriak» ekarri dituela esaten du urtarrilean, eta «euskera batura, guztiok batera» dei egiten [371].

        Irakur Sail argitaletxeak Batasuna kaleratzen duenean, Martin Ugaldek «bidea ebakia» dugula baieztatzen zuen [372] eta Gereñok esperantza handia agertzen du Euskal Idazleen Elkartean, batasun bide horretan [373].

        Arenazak, ostera, Goitarkiren antzera, ez du «batasun» horretan bat ere sinesten, eta «lenengo eta bein ez kalte aundiagorik egin» esanik, «h»aren arazoa kaltegarritzat ikusten duela gaineratzen zuen [374].

        Mendizabalek, aldiz, «euskeraren bategiteak "h"a onhartzea beste preziorik eskatzen ez badigu ez dela aski eta ni behintzat gustora pagatzekotan nago», ohar egiten zuen [375].

        ELIk «epea» eta «gizontasuna» exijitzen ditu [376], Etxaidek «h»aren arazo hori hobeto arakatzeko Euskaltzaindiari eskatzen dionean, eta «obeditzeko» prest dagoela aitortzen [377]. Pelay Orozkok, azkenez, galde egiten du: « (...) ez aal genuen oraingoa baiño batasun aundiagoa, letra h euskerari ekarri baiño leen?» [378].

        Maiatzaren lehenengoan, Eibarren elkartzen diren idazleei, Gabriel Arestik Batasunaren Kutxaren berri eman zien, eta «zin» egin zuten [379]. Uztailean, Txillardegik «batasuna martxan dago» dio, Baionako Kultur Astean [380], baina sortu diren eztabaidek «pena» ematen diote Laspiurri [381].

        Bizkitartean, Manuel Lekuonak, Euskaltzaindiaren lehendakariak, ez duela erabaki «sendorik» hartzen eta «zortzi folio illun eta astun» bidaltzen zaizkie akademikoei, haren lanaren kontuak eskatuz [382]. Letamendiak, ostera, irailean, «konforme ez daudenek eskaini dezatela beste bide bat» bota zuen [383], Joxe Azurmendik Batasunaren Kutxa-n «izugarrizko lan txalogarria jasotzen dela» zioen garaian [384].

        Imanol Berriatuak, euskara batuaren bidean inork ez besteko maisu-zuzentzaile-lana egin duen honek [385], «oso osorik onartzen da Batasunaren Kutxan agertzen den euskal ortografia» [386] adierazten zuen. Hau esan ondorengo alean, berriz ere aditzera ematen du: «Baldin idazleetariko inork Batasunaren Kutxako edozerekin ados ez baletor, edo hemen hartutako erabakiak onar ez balitza, bere gogora dena erabil lezake; baina Anaitasuna-ren zuzentzaileari idatzi beharko dio, bere asmoa adieraziz. Zuzentzailea: Imanol Berriatua; Irala-8. Bilbao. 12.

        »Euskal Herriko irakurle guztiei, hemengoei eta mugaz harandikoei, erregu sutsu bat egiten diegu: Batasunaren Kutxan agertzen den edozerekin nahiz Anaitasuna-n idazten den moduarekin konforme ez bazaudete, bidal otoi zuen eritziak aldizkari honen zuzentzailearengana, denon artean euskeraren batasuna ahalik ondoen egin dezagun» [387].

        Aranberrirentzat ere, «metodo bat-da —Batasunaren Kutxa— eta ez da berau gutti. Edozein metodok ukan ohi dituen abantailekin, gainera; irakasle nahiz irakaslearentzat bide metodotsuek abantaila izugarriak baitituzte» [388].

        Azaroaren 27an, Aditzaren Batzordeko izendatzen dute Aresti [389], eta berehala, abenduaren 30a baino lehen behintzat, «Gabriel Arestik telefonoz dei egin diola, aditz batuaren kontseiluko izatea ukatzen duela», aditzera ematen du Euskaltzaindiko idazkari ordezkariak [390].

        Bien bitartean, azaroaren batean Patxi Altunak honako hau idatzi zuen Zeruko Argia-n: «Guk, eta Mitxelena jaunaren hitzekin fidaturik (...) Gipuzkoako aditza hartu behar da oinarri; ezpairik gabe (...) ni giputz aditzaren alde nago argi eta garbi (...), oraingoz bederen —gero gerokoak— giputz aditza irakasten diegu gure ikasleei. Beste arrazoi gehiagoren artean, datozkigun ikasleak giputz direlako eta Mitxelenaren iritziz giputz aditzak behar duelako Euskara Batuko aditz izan» [391].

        Xabier Kintanak ez dio bat ere zuzen irizten Altunaren ateraldi honi, eta diotso: «Donostian, egia da, Mitxelena jaunak bera pertsonalki gipuzkoar aditzaren alde zegoela esan zuen, baina ez linguistikazko arrazoiengatik, soziolojiazko arrazoiengatik baizik. Gainera, lerro hauk firmatzen ditudan honek, eritzi haren zergatiak galdetzean, Salamancako irakasleak honela erantzun zuen: "Egia esan, hobe problema hori azkenerako utzi, oraingoz, beste errezago batzuk konpon baititzakegu". Alegia, segurtasun osoaz eta azken hitza bezala ez zuen eman». Eta lapurtar berbo-sistemaren alde hitz egin ondoren, bukatzen du: «Lapurtar sistemaren aldeko joera hau, ordea, ez pentsa atzo goizekoa denik, zeren, oso oker ez banago, bai Federiko Krutwig eta orobat oraingo euskaltzain burua ere aspaldian agertuak baitira beronen alde» [392].

        Gauzak honela, Aresti isilik, gorantz doa gipuzkerazko aditzaren aldeko joera. Batasunaren Kutxa egiten ari zenean, izan zituen eztabaidaren batzuk Kintanarekin, beronen joera arkaizante eta batez ere puristagatik. Aditzaren arazoan, Arestik, idazle eta kreatzaile zen heinean, bazituen arrazoi poetikoak lapurtar sistemaren alde jarduteko; baina hauek Kintanak isildu egiten zituen, nahiz eta zerabilen arrazonamendurik gehiena hari entzuna zuen. Artikulu bat ere igorri zuen, gai horretaz, baina, Anaitasuna-ren edizio baterako prest zegoenean, telefonoz hots egin zigun aldizkarira, erretiratzeko aginduz [393].

        [370] Conf. in ZERUKO ARGIA (1970), II-22, III-8, IV-8, IV-12, IV-26 eta VII-19.

        [371] GOITARKI: «Bandokeriak» in id. I.4ko 2an.

        [372] UGALDE, M.: «Euskeraren batasunerako bidea ebakia dago» in id. I.18ko 2an.

        [373] GEREÑO: «Euskal Idazleen Elkartea» in id. I.18ko 2an.

        [374] ARENAZA, J.: «Oñaz eta Ganboa» in id. II.1ko 2an.

        [375] MENDIZABAL, F.: «"H"-ren kontrakoentzat ere batasun-bidea» in id. III.15eko 2an.

        [376] ELI: «Euskera batuaren gorabeerak: Batasunaren bideak ez ditzagun sasiz bete» in id, III.22ko 7.ean..

        [377] ETXAIDE, J.: «Bakearen alde» in id. IV. 12ko 7.ean.

        [378] PELAY OROZKO, M.: «Batasuna dala ta» in id. IV. 19ko 7.ean.

        [379] MENDIGUREN, X.: «Eibarko Zina» in ANAITASUNA (1970), V.15eko 1goan.

        [380] HAN ZEN BATEK: «Euskal idazle elkartearen batzarra» in ZERUKO ARGIA (1970), V.31ko 2an.

        [381] LASPIUR: «Penagarria» in id. VIII. 23ko 2an.

        [382] ETXEBARRIA, J. A.: «Sine nomine» in ZERUKO ARGIA (1970), VIII.23ko 7.ean.

        [383] LETAMENDIA: «Orixe eta Batasuna» in id. IX. 13ko 3.ean.

        [384] AZURMENDI, J.: «Batasunaren Kutxa» in ANAITASUNA (1970), IX.30ko 8.ean.

        [385] Anaitasuna-ra ailegatzen ziren artikulu guzti-guztiak artezten zituen —Mitxelenarenak ere!—. Arestik, irribarrez, esan ohi zidan: «Ez dit korreziotxoren bat baino egin!».

        [386] BERRIATUA, I.: «Bizkaiera idatziaren batasuna Anaitasuna aldizkarirako» in id. VIII, 30eko 8an.

        [387] Id. id. IX. 15eko 15ean.

        [388] ARANBERRI, L.A.: «Amaren Metodoa» in id. IX. 15eko 8an.

        [389] Conf. EUSKERA (1971), 130.ean.

        [390] Conf. EUSKERA (1972), 249.ean.

        [391] ALTUNA, P.: «Euskal Irakaskintza gaur» in ZERUKO ARGIA (1970), XI. 1eko 12an.

        [392] KINTANA, X.: «Aditz batua dela eta» in ANAITASUNA (1970), 30eko 8.ean.

        [393] Anaitasuna-n izanen dena, aurki.