Bere laguna naizelako esan zidan Sakik berarekin hona etortzeko. Negoziorako interesatzen zitzaion eta lagun batekin etortzia. Arabez al nekien galdetu zidan. Ezetz esan nion. Enekiela ondo, baneukala gogoan hitz bat edo beste baina entenditzeko eta hitz egiteko moduan enekiela, ba. Aspaldi aditu gabe nengoen eta. Amonarekin bizitzera joan nintzenetik. Ordutik. Baina frantsesez bai, esan zidan Sakik. Frantsesez bai, esan nion nik. Frantsesez ongi. Hamabi urtera arte Frantzian bizitu nintzen eta. Iparraldian, Sakik esaten duenez, Donibanen eta Baionan. Ni bertan jaio, bertan bizi izandu nintzen. Ama hil zitzaidan arte. Nik hamar urte nituenian izandu zen hori.

        Nere ama Andoaingoa zen. Bastante gaztia zela San Pedrora joan zen, bere ahizpa zaharragana, hango etxe batian umiak zaintzen egoten zen ba. Gero handik lagun baten bitartez lan bat hartu zuen Donibanen. Interna moduan, etxe haundi batian, plaiaren ondoan. Han eman zituen urte batzuk, gero bertan lore lantegi batian hasi zen. San Juanetan ezagutu zuen aita, hori berak esanda dakit.

        Bera hil zen arte Donibanen bizitu ginen. Menta etxian: Jai Alain bidia eskuinera hartu, lau bat kilometro gora. Handik oinez bost minutuko bidian Sopite dago, amak etxe hartako emakumiarentzat lan egiten zuen. Terrenoak harenak baitziren: amak zaindu, berak eramaten zituen plazara loriak.

        Ama hil zenian, egin genituen Mentan hilabete batzuk, gero Baionara aldatu ginen. Aita erabat loreen negozioan jarri zen. Bestela elektrizista baitzen, «trisian», esaten zuen berak.

        Baionan loriak saltzen genituen errekaren ondoan. Asteartian eta ostegunian ni berarekin egoten nintzen. Orduan konduzitzen ere ikasi nuen, hamabi urterekin banekien furgoneta aparkatzen! Beste egunetan herriz herri ibiltzen zen aita: Donibane, Ziburu, Iruneraino ere sartu izandu zen, hango munipekin problemak izandu zituen.

        Aita hemengoa da, Marokokoa, eztakit euskeraz nola esaten den. Baina beste puntakoa, mendikoa. Taroudent edo, badago ba: handik ez urrutikoa, herrixka batekoa. Badela, esaten dut, bizi bada, ez baitakit bizi den ere, urtiak badira ez baitakit ezer ere hartaz.

        Baionan, rue Pelletierren, bazuen arreba bat, Hadija, hemengo gizon batekin ezkondua. Ama ezagutu baino lehenago haiekin bizi zen. Beti painueloarekin, Hadija. Aitak esaten zuen harek paradisuan toki bat seguru zeukala. Brometan edo esaten zuen hori. Mustafa, haren gizona ere, fede haundikoa zen, beti Allah zebilkien ahoan. Harek herrira itzuli nahi zuen, orduan ezin zuen, seme-alabak bertan baitzituen.

        Aitak esaten zuen: Mohamed, profeta, arabiarra izango zela baina, jainkoa, bera, bereberia zela. Arrebarekin hala egiten zuen. Bereberez. Nik enuen ikasi. Ana xlah: ni bereberia. Eztakit besterik. Arabez gehixiago dakit. Burbujak bezala etortzen zaizkit hitzak gogora. Orain ikasi dudana, ere bai. Gelditzen zaizkit hitzak berehala.

        Belfort kalian bizi ginen gu, zentro sozialaren ondoan. Louise izena zuen emakume batekin juntatu zen aita. Pti'con, esaten zidan harek. Behin aitak erreprotxe egin zion: Dis pas ça, Mariluise... Toi t'te tais. Handik hara behin eta sarri: Pti'con.

        Behin amona etorri zen. Andoaindik, autobusian. Nola telefonorik etzen, etzen inor etxian, kanpoan itxoin zuen, gu azaldu bitartian.

        Amona zaharra, larogei urte pasiak, makur makur egina, bere antioju lodiekin etzuena ondo ikusten, etzuena ondo aditzen, bakarrik autobusian, etxia bilatzia, etzuen gutxi egin!

        Gero beste behin ni joan nintzen Andoaina. Konprak egiten lagundu nion, berak kozinatu zuen, Migelek eta hirurok bazkaldu genuen. Migel, barrenderoa, ezagutuko duzu. Haren ama eta neria, ahizpak. Migel lehenago amonarekin bizi zen, mendi aldeko etxian.

        Orduan ya beste etxe batian bizi zen, tipo batekin. Bitartian amona kale nagusian, errekaren ondoan bizi zen.

        Eta, egun haren biharamunian, igandia behar zuen, lo egin nuen kuarto harengatik esan zidan amonak: Gustatzen al zaizu? Eta nik esan nion: Bai. Berak esan zidan: Zuretzako da. Berriz hara joaten banintzen, pentsatu nuen nik.

        Bitartian aitarekin hitz egin behar izan zuen. Zergatik enintzen berarekin bizitzera joaten, esan behar izan zion. Aitak ezetz esan zuen.

        Azkenian, nik uste, Louisek komentzitu zuela. Egun batian aitak galdetu zidan, ondo ote zegoen amonaren etxia. Gero esan zidan: pentsatzen ari zirela Louiseren anaia ikustera biaje bat egitia eta, aber aldi bateko amonarekin geldituko nintzen. Nik baietz esan nuen.

        Amonak egin zituen beharreko paperak, abuztuaren erdi aldian joan nintzen Andoaina.

        Aitak furgoneta zaharrian eraman gintuen autobuseraino. Berak ez baitzuen muga pasa nahi. Autobusian sartzera nijoala, labana eman zidan. Labana hori nerekin daukat orain. Hori eta lepoan amaren katia, gelditu zaidana. Besarkada bat... egundaino. Eztut berriz ikusi. Behin deitu zidan tabernara, enkargua utzi zuen, nik deitu nion, Marsellan ziren, esan zidan puxka bateko han geldituko zirela...