Biharamunian Saki bizarra ondo eginda, txaketa eta zapatak lustria ondo emandakoak, elegantia oso, burutik behera kolonia xurrut bat bota zuela beste bat ematen zuen! Klaro, zeukan musua zeukan, horrek eztauka bueltarik, muturreko bat emanda bezalako sudurra.

        Ni ere dutxatu nintzen, esan zidalako bezperan: Tximi, bihar Donostian jende inportantiarekin gelditu gaituk eta txukun etorri! Arropa garbiak eta zapatillak ere garbitu nituen baina, orraztia atzendu neri, gero kotxia aparkatu dugunian guanteran zuen orrazi batekin pasara eman nuen!

        Joan ginen Avenida uste dut dela erdiko kale zabal horretara, izkina egiten duen kafeteria batera. Nik zumo bat eskatu nuen, berak, duda pixka bat egin zuen eta: Kokakola nik, eskatu zuen. A ze harria!

        Baziren han emakume batzuk drogeria anbulantiak ematen zutenak, arraro baino arraroagoak, bat neri begira begira, motel nik enekien nola eseri ere! Hasten bahaiz hemen karterak biltzen, esan zidan Sakik, baduk zerekin grua bat erosi! Palua emateko modukoak, baina kafeteriakoek eman zioten palua berari, gero, kobratutakoan.

        Halako batian: Hori duk, esan zidan Sakik. Bazetorren azeratik morroi bat berrogei bat urtekoa, trajia, korbata, bibote gorrixka. Abratsa, amonak esango bailuke.

        Hori hori... piatzekoa al da? galdetu nion Sakiri.

        Ixo, esan zidan Sakik.

        Etorri da tipoa, nik Sakik egin duen bezala jeiki naiz pixka bat hari eskua emateko, Sakik presentazioak egin ditu, egun on, berdin, joño, nere artian ni, benpein euskalduna da. Eskatu zuen kokakola harek ere, nik: ostia, Sakik bazakik zer non eskatu behar den.

        Noski Sakik ezagutzen zuen. Halako konfiantzarik etzuen baina, bazekiten elkarren berri pixka inondik ere. Gestoria batekoa edo garraio agentzia batekoa, eztakit zer esan zuen. Justiziarekin problemak izandu zituena, «por estafa y falsificación de documentos». Aldi bakoitzian multa txiki bat pagatuta beti ondo atera izan omen zen. Kontaktuak zeuzkana. Komeni zitzaiguna.

        Jo zuten negoziora zuzenian.

        Bagenuela kamionkada bat jende, eta aber non jarriko genituen, Sakik esan zuen.

        Hemen al dira? galdetu zuen bestiak, ez baitakit haren izenik eta ez jakitia hobe izango duk.

        Bi aste barru etorriko zirela.

        Bestiak muturra okertu zuen. Gaitz zela, esan zuen, bezperan deitu baitzioten, enpresa batian hamar lagun behar zituztela, lau hilerako.

        Eta, datorren astian...?

        Orduan behar zirela.

        Hau guztia bastante ixilik ari ziren, mahai gainian pixka bat okertuak, Saki noski beretik erretzen, ni pixka bat aparte baina, hitzik galtzen enuela nengoen!

        Eta bestiak: aber ekarri behar genituen haiek nongoak edo ze jende klase ziren.

        Gizonezkoak, Marokokoak, Sakik esan zuen.

        Muturra atzera ere okertu bestiak. Polakoak eta rusoak izan balira... esan zuen. Alde ederra zela. Behar da mano de obra bat merkatuak eskeintzen ez duena, holako zerbait esan zuen. Moroak Nafarroan eta Murtzian eta haietan jarriko genituela errexago.

        Orduan Sakik: Bueno, guk, lana izan edo ez izan, kontratuak behar genituela hamar lagunentzat.

        Ya, esan zuen bestiak. Pixka batian ixilik egon zen, atera zuen boligrafo bat, serbilleta batian garabato batzuk egiten zituen bitartian: Horretan, esan zuen, entenditu niona, egin daitekeena da, kontratu batzuk han firmatzekoak egin, eta gero Espainian direla beste kontratu batzuekin aldatzia. Bazituela harek konplikazio batzuk... etzuen gehiago esan. Eta, segitu zuen, jendia ekarri ezkero, beti zegoela zerbait egitia. Besterik ez bada kamioetan, edo konstrukzioan... emakumeentzat, berriz, beti izaten zela lana barretan.

        Nik enuen istantian harrapatu, eta: Barretan? galdetu nuen.

        Bibotedunak zeharka begiratu zidan. Sakik ere begiratu zidan, esanez bezala: Tximi, Tximi. Zer esan dut? pentsatu nuen nik. Ez bainuen entenditu, bai? Ostia, ze motxa naizen. Gero Sakik esanda entenditu nuen.

        Orduan begiak bajatu nituen. Trago batian zumoa edan nuen. Sakik kokakola trago txikitan edaten zuen. Bestiak bezala, behar zen errespetuarekin.

        Sakik esan zuen: Kontua da, guri orain bost ajola digula lana dagoen edo ez. Paperak nahi ditugu, besterik gabe.

        Bestiak: Ya. Izenak eta, ba al ditugu?

        Sakik nonbaitik pasaporteen fotokopiak atera zituen, pasaporte haietako bateko jabia etzen dagoeneko mundu honetakoa.

        Bestiak: Ikusten dut, ikusten dut. Noski kontratuak eta lan permisoak eta residentzia permisoak egingo ditugu?

        Itxura egiteko komeni zena egiteko, Sakik esan zuen.

        Komeni zela biak egitia. Esan zuen jarriko zuela emigrantiak 99ko uda baino lehenago bizi zirela Espainian, eztakit zergatik, esan zuen beste zeozer. Gero: Hamar dira, ezta?

        Hala zirela.

        Kilo erdia zela, esan zuen bibotedunak.

        Sakik irriparre egin zuen. Hori nola, hori nondik, hori pasada bat zela. Erdia, esan zuen.

        Etzela negoziablia, esan zuen bestiak. Nik haren begietan brillo bat ikusten nuen, ni nere artian: honek hemendik negozio polita.

        Eta Sakik: orain etzuela, bueltan pagatuko ziola.

        Orain behar zuela.

        Orain erdia, gero beste erdia, saiatu zen Saki.

        Erdiarekin, paperen erdia.

        Saki amorratuta zegoen, bestia begira begira, azkenian, ze erremedio! baietz esan zuen.

        Noski asko bazen ere, konpensatu egiten zuen. Sakik bitartian bere kalkuluak egin zituen, itxura pixka bat ere egiten ari zen.

        Hori asteartian zen, ostegunian, biaje eguneko bezperan, zergatik Saki kamionarekin Frantziara kargaren bila joana zen orduko, ni joan nintzen Donostiara, Amaran pasaportia hartu nuen, eguerdian tipo horrengana joan naiz, dirua eman diot, paperak eman dizkit berak.

        Gero Sakirekin ikusten egondu ginen. Ziren, paper bakarrian, «permisos de residencia y de trabajo». Laneko selloarekin, estranjeroen selloarekin ere. Paperak legezkoak ziren, eztakit nola lortuak, datuak, berriz, faltsuak: dagoeneko esistitzen etzen enpresa baterako eginak. Martuteneko garbiketa enpresa bat, registroan baja emandakoa, orain ruinetan zegoen edifizio batian egon zena.

        Handik bagoazela, esan zidan Sakik: Honek beria atera dik, berak deskalabro gutxi: gero edozer dela ere eskuak ederki garbituko dizkik. Larri ibili, gero guri emango zigutek porkulo.

        Hala ere lasaitu ederra hartu zuen. Ez genuen Patxiren kobertizoaren beharrik ere izango, emigrantiak edozein bide bazterretan utziko genituen.

        Gero joan gara kotxera, ostia, gruak eraman zigun! Me caguen...! Saki goxoa jarri zen. Eta, bagoazela deposito aldera, han zubian manifestazio bat zegoen, han ziren ertzainak, beren maskarak jarrita. Saki haiek larrutzen hasi da marmarka, gutxi egin zuen ez baitzien hitz gogorren bat esan, nik enuen ezer esaten, eta berak: Ze uste'k, esan zidan, hi tontua haizelako libratuko haizela...? Poliziak ezin zituen pinturan ikusi! Euskaldunen aldekoa baitzen. Ni ere bai, baina beste modu batian. Gogoratzen naiz behin esan zidala: Elezioetan espainolak igotzen baziren, berak euskal herritik alde egingo zuela.