XXIV

Zer egin zare koplari zaharra ¹

(Lapurdikoa)

Zer egin zare koplari zaharra,

Gure andderen xaxari suharra,

Zure antzearen eta donuaren

Behar handi ginduke, hemen gaude eske,

        Hel bada arren.

Donibaneko panpina berriak

Zu entzun nahiz daude egarriak.

Gure bezinoak, Zubiburukoak

Ez dauzka gutiago gure aditzeko

        Hirrits handiak.

Herdoildua dut, diozu, antzea,

Ahantzi nuen kopla moldatzea,

Haren xerdentzeko eta zorrozteko

Ezta ez Bergararik, ez Gagne-petitik

        Aski jakinik.

Egun bakhoitzak dauzu hornituko,

Erran gai franko bertsu moldatzeko.

Perma zaite, beraz, ez egon ikharaz,

Ordean zuri lana, hartzen duzun pena

        Zazu pagaraz.

Horra Katixak non tuen ahantzi

Bere funtantxak bazterrera utzi,

Muthil bat bezala mandazain bat nola,

Buru-murritz dabila, ahanzten duela

        Neskatxa dela.

Mairu-herrian ez, ez da ikusten

Guk mende huntan duguna miresten:

Han emakumea zahar bai gaztea,

Estalirik dabila, gogoan daukala

        Bere idola.

Ifernuak, bai hark bakharrik du

Oraiko moda itsusia asmatu.

Nongo portaletek, nongo erretaulek

Hanbat dute eskandala ematen bai nola

        Kristau-alabek?

Esku batean zakhutto bat dute,

Zeina Ridikul deitzen baidute,

Erran komuna da gure zaharrena,

Jabea irrigarri tresnek hau iduri,

        Imasun propi.

Gure Zezili, oi, zer ikuskari!

Beso guzia dabila ageri:

Hezur puska batzu beltz eta hiratu,

Jitano bat iduri, hain da nardagarri,

        Gure Zezili.

Orai, zer othe da eskas bertzerik,

Gizon arropak manatzea baizik?

Emazteki antza, neskatxaren traza,

Osoki ahanzteko eta borratzeko

        Behin bethiko.

Tenplu sainduan, aingeruen balsan

Ikusiko da aparailu hortan.

Jainkoaz, munduaz, lurraz, ifernuaz,

Guziez da burlatzen, kopeta du ezen

        Gora altxatzen.

Jende xeheak ezin aldarerik

Ikus dezake andre hunen gatik:

Burua du arin, ttinpla baten berdin,

Ezkila-dorrekotzat, haize-seinaletzat

        Non hulakorik?

Bere kadirak beldurrez min egin

Lumatxatto bat behar du eragin:

Baten gaitza dena bertzearen ona,

Hor du janbon gaizoa ofiziokoa,

        Eta fetxoa.

Azkenaz goiti gizonak behar du

Soilarutarik ahalkez urrundu:

Han, han, istapeka eta zein lehenka,

Ohi dire ikusten dutela ahanzten

        Andre izaten.

Ah! Jaun aphezek, hain xuxen, khoroa

Baitute hirur sarrailetakoa.

Bertzenaz sartzera leitezke mentura,

Bertze guziak baino jarriak gorago

        Han izateko.

Eri gaixki da gure mundutarra,

Aphezetara laster deihadarra:

Orduan, nigarrez, hiltzeko beldurrez;

Moda du, bere ustez, higuintzen zin-zinez,

        Bainan gezurrez.

Itzur bekio herio latzari,

Gure eria nor den da ageri,

Madalen faltsoa, alegiakoa,

Madalena ezpainez, mundutarra obrez,

        Eta bihotzez.

Gure erheztunak galdu ziren arren

Hemen ditugu erhiak, bai hemen,

Zorrak zortegira, jauntz gaiten modara,

Gaiten oraino dosta, zer nahi den gosta,

        Gaiten bai dosta.

Ezinbertzean, zahar garenean,

Mundua gutaz aseko denean,

Jainkoari gaizko emanen bethiko,

Deunkaren ondarrak eta papur sobrak

        Ditu hartuko.

Ama prudentak alaba nahi du

Lehen bai lehen baitezpada saldu.

Feria nihon da, gure haurra han da,

Satanen maximekin, ponpa guziekin

        Eta obrekin.

Aitabitxiak eta amabitxiak,

Harentzat ezin aguanta guziak,

Han ditu ukhatzen eta ostikatzen,

O alaba, o ama, nork othe darama

        Zuen arima?

Jauts gaiten orai mail bat beherago,

Zer iragaten den han ikusteko,

Estofa ez bada, badute fazoina,

Ez baditezke andre, bederen anddere,

        Agertzen dire².

Lehen, kopeta diztiarazteko,

Oi, zer arraultze freskoren xuringo!

Orai, edergailu bisaiak behar du,

Ile zenbeit dilindan ordena herrunkan,

        Eta konpasan.

Kotoin marratu, angeles xuria,

Etzaie aski gainekotz propia:

Zerbeit gehiago behar agertzeko,

Pekina³ da sobraxa, perkala⁴ gutixe,

        Legez gutixe.

Gure Maria da saldu nahia,

Hargatik dauka botika idekia:

Jende beretzeko eta azipatzeko,

Non da merkataririk, non arrantzalerik

        Hunen parerik?

Apastatzat du begitarte ona,

Eta amutzat soinik ederrena:

Hula zurikatzen, hula du peskatzen,

Gizon atun gaizoa, Piarres tontoa,

        Hula peskatzen.

Besta egunetan, bezpera denboran,

Mundu guzia delarik elizan,

Zaiku aphainduko pasaietarako,

Neskatxa lagunekin, galaia berekin

        Da ibiliko.

Ezta karrika, ez, ezta zabal aski,

Lerro handi hau ezin du iduki,

Besoz beso dohaz, hirriz, bai karkaraz,

Jendeak darasala ez dute axola,

        Zernahi dela.

Koplari jauna, goazen sehitara,

Eta lehenik nafartarretara:

Huna Antonia, horra hor Maria,

Hunakoan ikazkin, laster dira egin

        Andre berregin.

Gure sehiak, guziz nafartarrak,

Etxeko-andren portalet ber-berak.

Oi, nola dabiltzan igande, beztetan,

Zinta gorri bat gora, bertze bat behera

        Gure kaletan⁵.

Baldin miraila libro ez badute,

Tirrina bat ur orobat zaiote:

Han du Antoniak, han gure Mariak

Ikusten arpegia duenetz garbia

        Eta xuria.

Aitak alaba nekhez ezagutzen,

Hain mudatua ezen du topatzen

Orhaze fin hutsa, flokatzat arrosa,

Buztana ferraturik, xala bat jauntzirik,

        a la franzesa⁶.

Etxelartarrak, urdazuriarrak,

Ezin ezagut bere herritarrak:

Hemen dire ezen bertzela aphaintzen,

Buztana ferraturik, xala bat jauntzirik,

        a la franzesa.

Laphurdikoak balinba ez dio

Nafartarrari amorrik utziko:

Petenta arrundak, lephoan xerrendak,

Urrezko gathe ordez letoina badute,

        Berdin zaiote.

Nonbeit handia behar da soldata,

Urthe-berriko joria presenta;

Nondik hanbat briju eta edergailu?

Nihork galde ez beza, berak pausa beza,

        Pentsa, bai, pentsa.

Gure matronak begoz direnentzat,

Sobra dakite andre hek beretzat:

Oxala bureuak, azukre, kakauak,

Utz liotzoten libro, kikera husteko

        Ausarkiago.

Luietan⁷ dire mundu huntan bizi,

Bi parabisu nahiz irabazi,

Oi, zein gustu ona gure matronena,

Sasia badezate konpli eta bethe,

        Hain gustu ona.

        [1] ODS / AB, ff. 206-209. BZ, 180-188. Luze, 1808. Jean Robinek idatzia.

        Bertsomoldea: A 11 A 11 B 12 B 12 b 5.

        [2] Estrofa ezabatua lehenik eta beherago errepikatua.

        [3] Zetazko oihala.

        [4] Algodoizko tela, fina eta estua.

        [5] Variante dio eskuizkribuak.

        [6] Gazteleraz.

        [7] Lehian, ahaleginean.