BUKOLIKOAK

                  —1 - HAIZEAK—

Sakon sakonean gure bortxen mamian,

Erabat geldi, geure Lehen Aita datza, bere erlojua

    Eta neskatila birgina anitz,

Baina auzitegi eta tenplu inguruan

    Jotzen duten haize hezurgeek

Metropolia gogorarazten dute

    Pliozenoko Ostiralean non,

Haren hats sainduaren eraginez

    (Ispiratzeko garaian teleosteo

Edo antropo bat aukeratu balu,

    Gure heriotza jazoko zatekeen?)

Burbuilazko garunadun kreaturak esan zuen:

    «Maitatua naiz, beraz banaiz».

Eta logika horri jarraitu balio,

    Dagoeneko lasai izango zatekeen lehoia

Haurraren aldamenean abaroan.

    Haizeek daragite eguraldia: eguraldia

Da jende zakarrengan

    Zakar dena eta atseginak

Poz arrunta erakusten du begiratuan:

    Gure Benetako Hiriari buruzko

Irudi baten bila nabilenean,

    (Zein ziega izuzkotan zehar,

Zein galeria ilunetan barna,

    Ibili beharko dugu zealdo edo narraska

«Hara! Begira!» oihukatu aurretik?)

    Ezkaratzetan agureak ikusten ditut

Barometroak atzaparrez panpatzen,

    Edo belatze bat, non

Paterfamilias bat arin doan

    Plubimetroa aztertzera.

Haize eta jakituriaren Jainkosa,

    Histasun egun

Haizegabeko batean, izendatu

    Eta egituratu ezinean,

Gorputz-keinu ugariko zure poetak

    Hatz eginez, hortzak panpatzen,

Belarriko gizgilari tiraka,

    Oharkabean Zu inbokatzean,

Erakustazu zure Izaera gozoa, onartzazu

    Oilarra edo neskatila txistularia

Arthur O'Bowery-ren bila abia dadin.

    Orduan, ilargi-aurpegiko Ergelkeria,

Iruzurgile erudito hori, zelatan

    Baldin badago zazpi erresumetan zehar,

Dardarazi itzazu lertxunak,

    Zure funtzionaria gaztigatzearren,

Ez dadin hil Sinesle Zaharraren gisa

    Sasi-irakurketaren batengatik.

Eta haize ororen artean, ez du axola

    Zure hamabietarik zein entzun dezakeen,

Gauerdiko ekinozio zopernak

    Uluka belarretan barna,

Edo pinuen firfira

    Xaloa udamineko

Arrastiri oskarbian,

    Utziozu sentitzen Zu hemen zaudela,

Berba erritual oro

    Egokiro egin daitekeela,

Eta egin paregabea

    Denarekiko anamnesiaz,

Jadanik kreatura ikusgarria,

    Lurra, Ortzea, izen maite gutxi batzuk.

                  —2 - BASOAK—

Salbaia hitzak basa esan nahi zuen hastapeneko basoetan,

Piero di Cosimo-k pintatzea hain maite zituen haietan,

Non bilutsik, hartzek, lehoiek, emakume burudun ahardiek,

Irausi eta erahil eta jan egiten zuten elkar, gordinik,

Ez zitzaien otu ere egin tximistak jotako sasia domatzea,

Aitzitik, balditurik, ihes egin zioten gar onuragarriari.

Labe eta egurrez moldatu herrietako barrutietara

Mugaturik, hango jaun eta jabe izaki ehiztariak,

Artean surik antisozialenez ziharduten marmarka,

Nahiz eta Koroiak nola Mitrak beren saldo ergelei

Ohartarazi, alatzearen erritmo asperra onartu

Eta basoratze eskubidea gaitzets zezatela.

Konturik eman eta eskatzen ez duen hotel baten

Bila ari da oraindik asmo erruduna;

Horixe da basoa, eta xarmangarria gainera,

Eta erdi-hobengabe anitzek, akiturik,

Egindakoaren gainean gutizia alegeraz

Kantari zeuden erresinulak salatu zituzten.

Xori haiek, jakina, ez zuten horrelakorik egin,

Eta, salbaia izateari dagokionez, picnic bateko

Erretratoa hartzen baduzu, oi zen motz

Eta zarpail dirudien Koadrilak!, alderatuz gero

Bestelako biziera oparo eta lotura gabekoekin,

Jainko, mamu edo amaginarreben beldur ez direnekin.

Euren etorkizunaren zerraldoen artean

Publikoak gidatu ahal du (ezin kostaldean)

Bere begi gona-eta-merkealdi-zalea,

Eta non lasatu beharko litzateke filologo arrunta

Ez baldin bada itzalaren munduan

Zeina bere ikerketen gai bilakatu baitu.

Doinu zaharrek hezi egiten dute belarri gorra,

Pan-en [1] aita berdea bapatean Morse

Deszifraezinezko eztandaz lehertzean bezala,

Eta kukuak galeseraz trufatzean, eta usoak

Biko familia modernoa hazteko egindako guztiaz

Antzinako ingeleseraz mintzatzean.

Han-hemenka, elementu lasoren bat,

Fruitu umoa edo hosto hilurrena,

Erorketaren hizkera pribatua ahoskatzen ari da,

Eta gizon egin berriak, azken porrotaren artetik adituz,

Nonbait entzun du bere bozkariorik zaharrena

Uraren abarrots hura bezalakoa.

Ongi zaindu zuhaiztiak Gure Anderearen grazia erregutzen du;

Bat edo bat oraindik ez da nazkatu, edo behintzat

Erronkan ari da giza arrazari buruz,

Irauteko zintzotasun nahikoa gordeko duenentz;

Ibilaldi batean kausitutako arbolek

Asko erakusten dute herri baten arimaz.

Azken errautsetaraino kiskaldutako oihan txikiak,

Bihotz usteleko haritzak, auzia argitzen dute:

Gizarte handi hau hondamendira doa;

Abiadura, bata bestearekiko prezioa

Eta jainkoena aipatuz ezin gaituzte engainatu.

Nolako basoak halako kultura.

                  —3 - MENDIAK—

Ezagun dut dentista erretiratu bat soilik mendiak pintatzen dituena,

        Baina Maisuei ez zaizkie gehiegi axola

    Eurek aurpegi sainduen edo aulki oso arriskutsuen

        Atzean zirriborratzen baitituzte;

    Begi arruntak onaren eta txarraren arteko horma gisa

Antzematen ditu, haur baten modura, Frantzian erriertatua,

Alpeen alde italiarrean negarrez egon nahi zukeena:

    Zesar, ordea, ez da pozten gainaldeko herriek

        Mapa ilundu egiten diotelakoz,

Ezta Madam ere. Zergatik bada? Izaki serio bat

        Garrasika ari baita bide eske.

    Eta bitxia da zein usu aurkitzen duzun leku aldapatsuetan

        Bekain beltz eta garaiera motzeko inor,

    Eskumakilaz margaritei zintzur egiten topatuko duzun morroia:

        Lapur ttikiak hiri handitan loretzen dira,

    Baina mamu perfektoak —gogoratu Drakula—

Malkorretako gazteluetan hazten dira. Talde irrigabe horiek,

Egunsentian misterioaren makineriaz leku garaietarantz

        Barreiatzen direnak, asaldagarri dirateke;

            Badute oreka, kemena,

    Eta Izpiritualtasunaren aztura, baina zein Jainko

            Zerbitzatzen du euren Ordenak?

    Gizon zibila hiritarra da. Hartu beharko ote nuke,

        Beraz, Lake Distritoa, [2]

    Pianoa bezala, asmaketa burgestzat?

        Bada, ez dut nahi. Nola liteke, orain

    Egon nahi baitut geltoki batean Penrith-en, [3]

Zurich, edota edozein bidegurutzetan, espresoa utzirik,

Fite arroilan barna jiratuko den tren lokala hartzeko zain.

        Tunelak hasiko dira agudo, baserri gorriak desagertuko,

            Larresiak murru itxuraldatuko,

    Behiak ardi bilakatuko, sats-ikatza edo pinua usaintzen

            Ari zara, lehendabiziko urjauziak entzuten,

    Eta horma bat zirudiena mundu bilakatu da

        Berezko neurriez

    Eta berriketa estilo propioaz. Haragiarekin konpontzeak,

        Gau eta egun izotz-harrizko aingeruak inguruan,

    Edozein garapen gorroto dutela

Argi utziz, ez du errazten ahalegina

Izendatzeko eufemismoen bilaketa:

        Hemen bidertzeko gurutzeek irain fisikoaren lekuko dira

            Eta toberak ere

    Ekintza hutsetara mugatzen dira; «Oi, nire neskak goloa du,

            Nik zulo bat nere zapatan!»

    Latza. Haatik, aterbe ona. Ahuntzen atzetik doan mutiko hark

        Leinu baten kaskezur borobila dauka,

    Brontzez armaturik metal gogorrago baten aurrean ihes egin zuenarena;

        Eta jaun zahar eta isil hura,

    Arrano Beltzan gela merke bat zeukana, hiru

Egunkariren jabe zen baina orain ez dute aintzakotzat Gizartean:

Baserri horiek ikus dezakete arnasestuzko gobernu bat etortzen;

        Neroni nordiarra naiz, baina hala ere

            Askoz nahiago nuke han egotea

    Non urka araz nazakeen hurbilena

            Gailur batzuk urrunago dagoen.

    Goxo-goxo egotea, katua

        Ganbarako teilatu beroan bezala,

    Han non urmael goibel baten seme adoretsua

        Lasterka datorren larre berdetik barna,

    Distirant, poema txinar batean bezala lore sorta

Eskisitoz atondurik, bien bitartean, aski gertu, benetako maiteak

Otordu ederra prestatzen duelarik, zenbat denboraz

    Poz nazake? Bost minutuz? Katua ez bezalako

        Kreatura erratuari

Bost minutu, mendi ederrenean baldin bada ere

        Izugarri luze zaizkio.

                  —4 - AINTZIRAK—

Aintzira bat edozein aitek, patxadan ibiliz,

    Arratsalde batean inguratzeko tamainakoa da,

Eta ematen du edozein ama gurik bere haurrei,

    Oherako ordua delakoz, jostaketatik itzul daitezen deitzekoa:

(Edozer handiagorik; Michigan edo Baikal,

    Edangarri izan arren, «itsaso alienagarria» da).

Aintzirako jendeak ez du deabrurik behar erne egoteko;

    Sasitza kiskalietan beren itzalekin liskarrean

Diharduten erromantiko oiherrendako uzten dituzte bortxak:

    Laku-giroan hilabete bakarra aski da

Arerio ibaitiarrak elkarrekin bals dantzan hasteko

    Berrosaben irain errimatuak botatzen aritu ordez.

Ez da harritzekoa Kristaugoa abian ez jarri izana harik eta,

    Torturak orbaindurik, leize eta gartzelen zioz zurbil,

Euren buruzagi gogoetatsuak Ascania [4] aintzirara bildu

    Eta zikoinez jositako kostalde hartan

Jainkoaren bizia asmatu arte, katoliko bihurtuz

    Hiru arrain txikiko hirukia.

Norberak ondoan beharko lituzke Atzerri Ministrari axeriak,

    Zeren eta, nahiz alde nahiz kontra ibili, bideak

Iturburu likido batez uztartuko baititu haien sorbaldak

    Bi asto zahar ponpaketa lan astunean bezala;

Horrelako erruki fisikoak beharbada ez du bermatuko

    Euren armaden ezkontza, baina laguntzen du.

Soilik gizon oso makur eta harroputz batek,

    Atlantiko erdian nonbait hondoratzear,

Pentsa lezake bera dela Poseidonen bekain beltzaren arrazoia,

    Hala ere humanoek bakarrik sinets dezakete

Glaziar aintzirako andere txikia maitemindu egin dela

    Ito izan dituen igerilari urriekin.

Nola izutzen garen hiriko ur edangarriaren aurrean

    Zein erreal garen ohartzean,

Nonbait badira ur-biltegiak, nonbait urzaindariak,

    Aiduru dituztelako ustez: Webster-eko [5] Kardinalak

Eskuaredun zera izugarri bat ikusi ei zuen arrain-urmaelean;

    Neronek ezagutzen dut horrelako putzu bat Sussex-en. [6]

Aintzira sorgindu bat, haatik, eri da, normalean;

    Gure ukimen sukarrak sendatzen ditu ikusmen munduaz, non

Mokoak mutu diren abarren gisa eta aurpegiak jabal etxeen gisa;

    Ur-arrubioak ez deritzo toki aski kilikagarria,

Eta, txalupek ferekatzean hotzikarez eztitzen bada ere,

    Ez du sekulan urik edo mailegurik eskatzen.

Geure Natura zaletasuna, aintziren amoranteena lez, onbera,

    Zakur amorratuen eta giza-tranpen nahiarekin batera dator:

Eroriko bakarra, gabetze bakarra, aski da, barka iezadazue;

    Zergatik eman beharko nioke Eden [7] Aintzira Nazioari

Edozein Jack edo Jill hilkor laku amniotikoren bateko

    Iratxoa izan delakoz-edo?

Zail samarra da neronek inoiz zisne bat edukitzea,

    Edozein tombolo tikitan dorre bat eraikitzea,

Baina horregatik ez diot galdetzeari utziko zein

    Aintzira mota aukeratuko nukeen, ahal banu,

Harribilekoa, osina, ferratua, distiranta, zuloa, kraterra, lubera, botxoa...?

    Izenon ahoskatze hutsa hain da lasaigarria.

                  —5 - IRLAK—

Saindu zaharrek katuekin errotarrien gainean

    Nabigatzen dute itsaso zabaleko irletarantz

Non beren oturuntza mehatxatu ahal duen

    Emasabelik ez baitago.

Legearen beso luzea baino harantzago,

    Untzi portu baten ondoan,

Piratek euren irletako zuloetan

    Piraten araudia gordetzen dute.

Segurtasunarekiko obsesioa

    Gailentzen da Subiranoengan,

Bere Gorentasunak zein herriak,

    Irlak hautatzen dituzte gartzelatzat.

Behinola, orain mundutiar atzipetuek

    Espetxe lanak egiten dituzten lekuetan,

Euren Hobbes-ak irakurri gabeko

    Espezie suntsituek ihardun zuten.

Kalte kontinentala eginik,

    Hondarreko irlara baztertua,

Napoleonek bost urte gehiago ditu

    Bere buruaz mintzatzeko.

Zein txundigarria den

    Kide bakarra naukan gizatalde hau!

Safo, Tiberio [8] eta neroni

    Itsaso aurrean elkarturik.

Zer abegitsuago barnekoz kanpora itzulitako

    Laku baten kostaldea baino?

Nola ausartzen da jende guzti hori

    Hemen inguruan ibiltzen?

Biluztasun demokratikoan

    Dautza euren sexuak; adina edo pisuagatik

Ez balitz ez zenuke bereiziko

    Nor den zaintzailea, nor zaindua.

Badoaz, badoa, bazoaz, banoa,

    Lehorreko bizimodura:

Laboraria eta arrantzalea

    Bata bestearen ongiaz bekaitz.

                  —6 - LAUTADAK—

Aski aise irudika dezaket

    Kostalde deslai bateko kai hondatuan,

Oharkabeei tragoskak osten, ondra txarreko

    Gizon zahar liskarti baten akabera, asma dezaket

Bigarren haurtzaro bat ibarrean, bertso

    Hezikor eta irakurtezin piloa zirriborratzen;

Baina ezin ikusi dut lautada bat hotzikararik gabetanik;

    «Oi Jauna, otoi, otoi, ez ni han bizitzera behartu inoiz!»

Beldurgarria da pentsatzea zein fin egiten duten gailurrek,

    Nola garaitzen dituen euri mokokari eta glaziar zanpatzaileak

Harriaren hantusteak, hor jainkosak dautza lo

    Zizelen baten musuak esna ditzan ametsetan,

Astakirten itsu horiek igaro ondoren utzitakoa

    Sustanzia hutsa baino ez da, eltzegilearen zaflada

Jasaten duen buztina, inguratutako edozein espazio

    Asexuatuko duen legarra.

Eta leku guztiak berdinak diren lekuan haztea pentsatzea!

    Nonbait mendikate bat dagoen bitartean ameslariak

Lurralde miresgarria koka dezake; ibar txiroetan

    Umezurtzak badoazke errekan behera milioi baten bila;

Hemen mugarririk ez; Arte eta Zientziaren artean hautatzeko

    Enbrioi-jenio batek zotzetara egin beharko luke.

Baserri horiek askatuko balira, zer egin lezakete hodei gisa

    Jitoan ibili baino? Zein xede antsiatu Itsas-Armada ez bada?

Amodioa? Ez eguraldi honekin. Ovidioren [9] xarmatzailea,

    Arkadian zaldigurdiak gidatzen dituena, bihotzen

Jainkokumea, Bai eta Ezetzak bere baitan dauzkana,

    Txoriburu izaki, fite hilen litzateke hotz edo insolazioz;

Bizi horiek esku errimeagotan daude; Emakume beltzuri zaharrak,

    Sonbreiru gabekoen itsumustuko zitak bideratzen dituenak,

Herri-aferak sortzen ditu. (Oinazea sehaskari!,

    Oinazea marrubiei kasketaldia baldin badu!).

Eta horiei eskaintzen diete arreta, oiloen gisa gose eta lakarrago

    Edozein egurasti baino, Zesarrek eta Haiek guztiek,

Zerga biltzailea muinoetan desagertzen bada,

    Noizean behin basozaina oihanean tirokatzen badute,

Ondoren ez dator tximistarik, baina bidea laua denean,

    Zein agudo abiatzen den Koroa protesta gunera.

Urkatu egiten du, zigortu, isundu, badoa. Edaria badago,

    Emakumeak astintzeko, badaude. Zeus indartsuen alde dago,

Ohi legez toki txikiren batean jaioak badira ere (irla batean,

    Sarritan, non mutil azkarrak aurki baitezake

Kanoiak portua menera jarriko lukeen gailurra),

    Hemen giltzapetzen dira Klio-rekin. [10] Lats

Honetan Zimitarra Fedegabea geldiarazi zuen Balezta Kristauak;

    Haize errota honetatik ikusi zuen enperadore batek

Bere eskubiko armada-aldea arrailtzen, aza-soro hauetatik barna

    Egin zuen azken erasoa enperadoregai baten Zalditeriak.

Lautada gizona banintz, gu denok gorrotatuko nituzke,

    Ogi merkeagoren aldeko matxinada mekanikotik hasi eta

Dastamen gogaikarrira arte, gorrotatuko nuke margolaria ere

    Nire zimurrak bere Hamabi Apostoluetarako ebatsi dizkidana,

Baita euria egin arazi ezin duen apaiza ere.

    Zertaz barre egin goldearen gibeletik nabilelarik

Ez bada ibai ulukarietako irudi odoltsuez?, marmore izutuez?,

    Eta axolara derrigortutako Ez-dit-Axolaz?

Dena den, bi ameskaiztotako paisaia bezala agertzen zaizkidalako

    Soilik ezagutzen ditut neronek;

Horietan barna, armiarmen urrutiko behakoan, ihes egiten

    Saiatu naiz, gordeleku zein laguntzarik ez dela jakinik;

Horietan zehar, zohargi distiratsuetan, bidea galdu dut

    Eta deslai aurkitu itzalgabeko

Desolazio pairaezinaren erdian,

    Tarkino [11] larrujotze osteko tristuraz zurtua bezala.

Frogatu da, beraz, beldurtzeko arrazoirik badudala

    Ez lautadez, noski, neronez baizik. Gustoko nuke

—Nork ez?— ongi tiro egitea edo obeditua izatea,

    (Gustoko nuke baita ere bi irteerako kobazuloa edukitzea);

Honen ergela ez banintz, sikira! Nahiz zelai hauek poetikoak

    Direlako ustea ezin ezkutatu, batzutan on da

Gogoraraz diezaguten ezer ez dela eder,

    Ezta poesia bera ere, egia ez dena portzierto.

                  —7 - ERREKAK—

Ur maitea, ur garbia, jolastari erreka orotan,

zu bizitzan barna lasterka edo pausuan zaren artean,

    nork ez du maite zure ondoan esertzea, zu aditu eta zu ikustea,

    izaki aratz, musika eta mugimenduz perfektoa?

Haizea harroskoa da batzutan, lurra baldarra, sua zakarra,

baina zu, zure jitean, beti zara orbaingabea,

    mintzo dotorekoena Natura Anderearen

    etxeko zerbitzari zahar orotarik.

Inork ez du uste trufatzen zarenik, zeren eta

zuk oraindik ezusteko istilu haren bezperan, Babel

    erdi-bukatuko masa-araska guztiak birrindu zirenean

    erabiltzen zenituen hitz berberak erabiltzen baitituzu.

Eta artean zure buruarekin solasean: inon ez arbuiatua;

bularra uztaituz, basaltoko lakatzetik jauzika,

    igeltsu zurian barna arrapaladan, geldiro

    merla gorritatik zehar, erromes aborigena,

etxean nonahi, zu gabe izanen ginateke

haitz bakarraren idolatrak, gure paisaietatik

    hastanduak, arroztzat baztertuz

    Beste estratu guztien ipuin eta dietak.

Nola maita genezake urrundua zuk urrinetik

etortzen jarraituko ez bazenu, edo lagunduko ez bazenu,

    Tristan desiratuaren zumezko nota zartatuak

    Iseult dorreaz harantz eraman zenituenean bezala?

Eta Homo Ludens zure haurra bide da, gure landez

barre dagiena tamaina bereko hondar-metak paratuz,

    tuparria Lutegietatik Mutegietara aldatuz,

    eta alderantziz zuk sigi-saga egin bakoitzean.

Hazkuntzak ezin ezer gehitu zure kantuari: lats bataigabe gisa

xingurriei xurxulatzen diezunaren baitan dago

    Brahma-ren seme gisa, eskailera titanikoa Assam-eraino

    jaitsiz, Himalaiako hartzei durrundatzen diozuna.

Eta gizonak ere ezin zaitu hondatu: bere konpainiak

arrosa eta zakurrak lakartzen ditu, baina turbinan

    lan egiteko ugatea igaroz bideratuko bazintu

    edo lorategietan bere atseginerako eduki,

hala ere orbaingabea litzateke zure heiagora, ur, eta

hor ere, dena delakoz amorratutako bihotz zikinari

    mintzo zatzaizkio beste mundu batez,

    bekaitz eta pasaportez josi honetatik

oso bestelakoa hau bezalako polis batetik

zeinari, mundu osoko akademiko ororen izenean,

    obedientzia zin egin zion Gaston Paris-ek [12]

    Bismarck-en setio-armak entzun zitezkeenean.

Aspaldion, Yorkshire-ko [13] haran eder honetan,

non, arrakaladatik arrapaladan, Kisdon Beck-ek

    haur algaraz jauzi egiten zuen Swale-ra, [14]

    Lo kuluska egin nuen une batez belarretan,

eta han nengoen croquet jokoari begira

bazter bare batean, birigarro koadrilekin:

    bailara hotz hartako jokalari guztien artean

    nere maitea zen hoberena mazoarekin.

Anartean, inguruko belardietan, agure basak

ehizean ari ziren pala eta mailuz, denak monomaniatikoak,

    megalito eta fosilen bila, eta

    pagadi gorolditsuetan barneratzen ziren hegazti ikerlariak.

Bapatean lasterka hasi ginen larre gainetik

ezen, hara!, arbola artetik, krema-urrezko gurdian

    bi lokomotora-kumez garraiaturik,

    heriotz eskifaien jainkoa heldu zen guganantz,

ekaitzekin barre eta zeru urdinekin negar dagiten

aitonen-seme iletsu eta arropa berdezko zaindarien babesaz;

    Goratzarre txaloak eskertu zizkigun,

    eta pasio hilgaitza agindu X eta Y-ri.

Zuziaren mugimendu batez abiarazi zuen dantzaldia;

hegan ari ginen borobilean, nire maitea ondoan,

    esnatu egin nintzen. Baina egun hari zoriontsua

    eritzi nion nire ametsagatik eta argitsua,

eta inoiz baino maiteago, ur, zure ahotsa, giza arrazarekin

bat egiteaz alegera bailegoen —jainkoak daki zergatik—

    gizonik kaskarrenari ere desiratuz

    bere oparotasunaren figurak, bere leku sagratuak.

[1] Pan: jainko greziarra; ahuntz belarri, zango, bizar eta adarrekoa; fertilitatearekin lotua.

[2] Lake Distritoa: Ingalaterra iparraldeko eskualdea; bertako paisaia maiz agertu izan da erromantikoen poesiagintzan.

[3] Penrith: Cumbria (Lake Distritoa) konterriko hiria.

[4] Ascania: Turkiako lakua, garai bateko Konstantinopla hiri ingurukoa, non egin baitzen Nicea-ko kontzilioa.

[5] Webster: Massachusettes inguruko lakua.

[6] Sussex: Ingalaterra hegoaldeko konterria.

[7] Eden: Lake Distritoko lakua.

[8] Tiberio: enperadore erromatarra (k.a. 42-k.o. 37); agintaritza utzi eta Capri irlara erretiratu zen.

[9] Ovidio: poeta erromatarra (k.a. 43-18); poema mitologiko eta arinak idatzi zituen.

[10] Klio: Poesia epikoaren eta Historiaren musa.

[11] Tarkino: Tarkino Erromako azken erregeren semea; emakume erromatar bat bortxatu zuen eta horrek eragindako matxinadak monarkiaren amaiera ekarri zuen.

[12] Gaston Paris: filologo frantziarra (1839-1903).

[13] Yorkshire: Ingalaterrako konterria.

[14] Swale: Yorkshire iparraldeko ibaia.