—218—

NEMESIO ETXANIZi

Donostiara

Caracas, 1963-III-14

        Adiskide pizkor:

        Bosteko zure barano-gutun berria ementxe daukat begipean eta ez nijoa erantzuna luzatzen. Beraz, ementxe natorkizu itz-aspertutxo bat zurekin egitera, pozik etorri ere. Zure barano-gutun auekin gotzai tankerak artzen ari zera, eta ederki egiten duzu obispo-papera. Orkoak Jainkoak bere magal berora eraman duen ezkero, ezlegoke gaizki Bere begi amultsuak zuregan jarriko balitu zenduaren aulki-utsa bete dezazun. Ez naiz txantxetan ari gero, etsi etsita nago bada beste apezpiku askok bezin ondo edo obeto beteko zenukela Donostiko gotzai-alkia. Noiz ukanen ote ditugu Euskadin gotzai euskaltzale eta euskal idazleak? Elizpuru berriak Jon ogeitirugarrenak alegia, erdaldunen bat orrako izentatzen baldin badu nere orain arteko berekiko begirune guztiak betiko galduko ditu, bai orixe. Ez neri esan, erri-agintarien esanetara makurtu bear dutenik eliz gizonak, batez ere elizako zeretan. Ori egingo balu, ñar geldituko litzake Aita Santu ori Doibatz dontsuaren aurrean. Aspalditik dakigu eliz-legedia eztala euskaldunentzat egin, eliz agintariak setati eta gure etsai beti ere izan diralako. Baina or dago eliz legedia kristau guztiontzat, eta baldin oraingo ontan betetzen ezpadira ango legeak, bijoaz zakurraren salara eliz agintari guztiak, asi aundienetik kaxkarrenera. Ni Kristorekin eta Kristorekin bakarrik geldituko naiz. Eta au esaten ari dan onek De Ecclesia eta ingurumari guztiak ikasita dauzka baita ius-kanonikua ere zeatz aski, naizta orain orduan ikasiak piskat atzenduak izan. Emen gure inguruan, ainbeste apaiz euskaldun gazte daude, eta oraindik beste amaxei eskatu omen dituzte (euskal barrutietako apaizak jartzen dute tarjetatan) eta artean orko erriak erdal apaizez betetzen ari zaizkigu, erdal-apaiz euskeraren etsaiez. Ori euskaldunei burutik bera k.k. egitea eta eliz-ama dontsuak ere eztauka ortarako eskubiderik, eta besterik liokenak guzurra dio eta aundia alajaina. Eta gu beti mantxo-mantxo. Sortuko al da estelari Euskal-eliza bat (Haereses opportet esse) zearo euskalduna, besteok ipurzuloa itxi eta begiak iriki ditzaten. Biblia beintzat or daukagu gertu!

        Ez gizona, ezta «Urte-bitza» Urre-bitsa baizik nik eskatzen nizun olerki liburua, Egieder Mungiako apaiz batek egindako olerkiak. Joan dan urtean berriz beste liburutxo bat argitara zuen Uskeriak, biak bikainak. Ementxe dauzkat ez beraz nekatu bilatzen. Gainera arrigarria, zuek or ta ni emen, eta zuek baino obeto ezagutzia nik or agertzen diran liburuak. Dirudinez, euskalzaleak bakoitza bere oskolean sartuta bizi dira, ingurukoari jaramateke, norberak egin lantxuak ausnartu eta ausnartu, ukuiluan beiak bezalaxe... Eta ori ez da legea. Biotz zabalagoak ez geran bitartean, aurrerapen gutxi egingo du gure elertiak. Nik dana erosi eta irakurtzen dut, eta asko ikasi al izaten dut gure idazleak argitaratzen dituten liburuetan, baita Bost Piparen olerkietan ere, gezurra dirudienean.

        Atzo ukan nuen Aita Onaindiaren gutun eder bat. Au bai gizona! Ni izututa ere banago arek egiten dituen euskal-lan eder eta ugariekin. Dagoneko bildu ditu Enbeita bertsolari sonatuaren bertso guztiak (346) eta gerturik dauzka argitaratzeko itzaurre, bitarteko, musika, azalpen eta guzti. Olerti ere, or ari da argitaratzen, oztopo eta tupustarri guztien gainetik, edota bizkaitar zarrak esaten duten lez zoztor guztien gainetik. Ilebete batzu lenago eskatu zidan lan bat Orixe zanaren goratzarrez argitara nai duen liburu mardul baterako. Eta nola ukatu ezer alako langile porrokatu bateri? Emen ari naiz jo ta Orixe Euskeratzaile idazpurupean, lan andi bat egiten, gogoz ari ere, ondo dakit bada Onaindiak agindu bezela, goratzarre-liburu ori argitaratuko duela. Zu ere noski, zeuri eskatu zizuna ariko zera nunbait ere (egiten-ek iges egin dit), eta ez nuke motx gelditu nai gure maixuaren goratzarrea egiteko aukeratu dituen idazle jatorren artean, zure artean alegia.

        Oraingo onetan, ondo kontu alaiak bialdu dizkidazu ortik. Opus ari dela Iruñen euskeraren alde? Zerbait egingo al du, etzaio neke izango guk egin duguna baino geiago (abertzale otsezkoak alegia) euskeraren alde egiten. Batez ere asko poztu nau Vianakoek Mitxelenari egin dizkien eskeintza ederrak. Noizbait asiko al gera xuxpertzen eta geure euskera eta geure ikaskuntzak aintzat artzen. Ni dakizunez, euskeraren alde dauden guztiekin nago Opus ala mopus izan. Baina beldur naiz orien ekina ere urrutiko intxaurren kontua bezelakoa izango ote dan. Nunbait Orixek idatzi zuen euskaldunak kontentagaitzak gerala, baina nik uste kontent-errexegiak gerala. Obispu batek euskeraz puzkar bat botatzen dunerako, danok gelditzen ao zabalik arrituta, aren durundi ederra ezin sinistuta. Ez al zaigu orrelako zerbait gertatuko Naparroako ikastorokar ortako euskerarekin ere.

        Zer? Iztegiaren ardura nik artu dudala? Nola liteke ori esatea. Nere lanak egiteko asti gabe nagoen onek, nola artu nezake alako erantzun bearrik? Ez enetxoa, ez ori lan aundiegia da nere bizkar gainean artzeko, itokarrean ari naizen onek ezin dezaket burutu ametsetan ere orlako lanik. Orain Estornes orra dijoa betiko, eta bear bada aukera obeagoak izango ditu egin gogo duen iztegi ori burutzeko, bai orixe. Lengo batean izan nintzan berarekin, eta ortaz ere itzegin genuen baina oso axalki. Beste orko gauza batzuk ere esan zizkidan, eta oso baikor arkitu nuen orko bizimoduarekiko, bainan nik esanak esaten dizkidanagandik etorriak bezela artzen ditut, geiegi poztutzeke. Ni pozten naiz orra dioalako. Or bear genukelako (al dutenak beintzat) euskaldun guztiak batez euskalzaleak, emen baino askoz beroago ekin genezakelako euskeraren alde. Atzo Bernardok fitxa bat bialdu ziran egin gogo duen Renacimiento Literario Vasco libururako. Gaur igorri diot ondo beteta. Ez al da ori izango zuk esaten zenidan Diccionario Enciclopédico Vasco-Castellano...

        Eta aztu baino len, arpidetu nazazu arren Zeruko Argiara eta bialdu dezaizkidatela argita diran zenbaki guztiak, irakurri nai ditut bada. Eta mila esker aunitz igortzen dizkidatzun liburuak gaitik. Oraindik eztira iritxi, baina elduko dira noski. Ez gero Zeruko Argiarena aantzi.

        Aurre gizajoa katamotzuloko beltzen artean dago lerrenak egiten txanpon batzuk aurreratzen, betiko Euskadiratzeko. Bero dabil gizona olerki liburua argitaratzeko, eta nik uste laister argitaratuko duela. Bizkaiko olerkariak kiputs eta beste guztiei aurreak artzen ari zaizkitzue: Arantzibia, Egieder, Gandiaga, Erkiaga, Aurre-Apraiz ta... Ori loraldia! Ori gero, zuek or bizkaitarrak baino aixatasun eta errextasun aundiagoak dituzutela.

        Bai, bialdu ezadazu Lopez Mendizabalen Manual ori ere. Antxinako kontuak berriztuko ditu, eta Iraurgiko ibarrean ari naizela begitanduko zait. Zergatik eztiozu esaten Bernardo Estornesi antxinako textu zarrak, euskerazkoak alegia, liburu batean biltzeko? Codex Emilianense eta Aymerik eta beste olako asko. Oraindik eztaukagu alako liburu bat, eta nire ustez euskel-apurrok garrantzi aundikoak dira gure literatura txiroan.

        Gu emen gabiltz, ni ez, auteskundietan sudurreraino sartuta. Ezta inguruetan beste otsik, lapurretak eta erailketak landa. Nor aterako ote gailen? Ezta errex esaten baina, nik uste, gobernuak ez dituela galduko auteskundeok. Gorriak eta bizar zaleak gogor ari dira, bainan orien alderdiak, legetik kanpora ezarriko ditute or nunbait. Aspaldi eskatu zuten ori, baina oraindik Goi-epaikaritza erabakitzeko dago. Congresuan, bestalde, gobernuaren aurkakoak dira geien, eta neke izango da erabaki ori artzea. Aurten izango da emen gaindi istilurik eta dantzaldirik aski. Esango dizut.

        Gogaitu al zera? Goraintziak asteburuko adiskidei, baita Mari eta Maite Aristondori ere. Eta zuretzako sudur-tenkada bat. Beste bat arte.