—213—

NEMESIO ETXANIZi

Donostiara

Caracas, 1962-X-16

        Adiskide on:

        Zure barano-gutuna luzaro eztala eskuetaratu zitzaidan. Eiztari pina zu, tiro batekin lau txori eratsi bait dituzu. Egia esan, aspalditik nengoen zure erantzunaren zai, beldurrez ere bai zer edo zer gertatu ote zitzaizulakoan, baina dakustazunez, pozik ikusi ere, oraindik ere tente zaude eta gogor, batzaldietan kukurruka burruka leialean oilar gangagorri guztiak menperatzen. Gora zu! Ez naiz batere arritzen sinbola gailen gertatzea. Baina sinbola geiegitxo ez ote ditugun nago Euskadin eta au eztiot zuregatik; ene uste kamutsean, conbolak bear genituke ugariago gure etsai zital eta erdelzale guztiei arpegi emateko. Bestela erdal-erdoiak zearo jango gaitu. Emen gaindi, naiz etsaiengandik urruti bizi, erdal erdoi orrek euskotar guztiok jan gaitu agertzen diren paperetatik ikus dezakezunez. Eta emengo eusko-etxea delakoan ango erdal-kiratsa usmaturik. Goragalea ere etorriko litzaizuke, esteak botatzerainokoa gainera. Lengo batean, dantzaldi bat iragarri zuten eta iragarki-buruan auxe jartzen zuen: «Menea el esqueleto con el twist». Eztago gaizki ezurrai eragitea, baina esatea da beste bat. Ortik ikus gure gaztedia nungo munduan bizi zaigun: Euskadin ez beste edonun. Eta zoaz alakoak konkistatzera... Beren etxeetan, geienak abertzale senitartekoak omen, entzuteko daude oraindik euskotarrak nor eta zer geran. Eta ortik etorriberria barriz, ezjakin utsak dira gure gauzatan. Euskera aspaldi bota zuten zakur amorraturen salatik barrena. Laurki alaia ezta?

        Zaitegirekin auziren bat izan duzun erri-literatura dala-ta. Aspaldiko eztabaida, inork garbituko eztuen eztabaida, are gutxiago erriagandik amar mila kilometrura bizi geranok. Eztakit zertako sartzen naizen auzi onetan, aleungarrenez sartu ere. Baina auxe esan nai dizut. Gu bezin euskaltzale ta idazle porrokatu izan balira euskaldunen erdiak, eztut asko eskatzen, beste arpegi bat agertuko zuen euskerak dudarik gabe. Beti egon gera edozertara joteko euskal idazketan; aurrentzako liburuak ere antolatu ditugu. Zertako? Zitzak janda papel ustelen artean gordetzeko. Or, or bizi zeratenoi dagokizute batez erriarentzako idaztea, erriarentzako ekitea. Ala ere alperreko lana izango ez ote dan nago euskeraz irakurtzen ez dakian erri batentzat idaztea. Zertan ari dira gure eliz-gizon alperrak eta erdel-zaleak (arroak alakoak) eliz-legedi eta konkordatuaren barnean erri bakoitzean euskerazko ikastolak sortu gabe? Ortik asi bear genuke, erri osoa euskerarekin zaletzeko, irakurtzeko eta idazteko gaituz. Eta gero ukabilka asiko dira kulpituak apurtu bearrez, zikinkeria, biraoa eta beste gauza asko sartu diralako gure errietan. Zertako zabaldu dizkiete erderari ateak elizakoak batik bat? Ez uste gero erri gizonak aske gaudenik onda-lan negargarri ortatik, ez orixe. Baina eliz-gizonak errudunago dira mila bidar euskera zaintzeko armak eskuartean euki eta erabili eztituztelako. Sinbola utsak gertatu dira elizgizonok, beti ipurdiz gora gotzai etoi eta agintari arrotzen aitzinean. Eliz-batzarrean agertuko al da norbait erri izkera azpiratuen alde. Baina nere dudak ditut ortaz ere. Gainera alperrik dugu euskal-maila erriarentzat sortu, erdal maila ikasientzat utziz: goiz edo berandu bigarren maila orrek euskera itoko du orain arte gertatu den bezala. Erriari euskeraz, apaizak eta beste askok, gero euren artean erderaz. Ori ezinezkoa da, eta orrela ezin dezakegu jarraitu. Oso-osorik euskera danok artzen dugu, erri eta ikasi, edo bestela edo bestela euskerak orain arte bezela, erromes iraun bearko du zearo galdu arte. Apain naiz mordoilo idatzi. Or ari da Auspoa erriarentzat irakurgaiak ateratzen, eta zer? Erosten al ditute? Irakurtzen al ditu gure erriak? Ondo errikoiak dira bada irakurgaiok, ala ere ni bezelako erria izan ezik ez dut uste bestelakoek irakurriko ditutenik. Erri ta jente zurrunarekin egin dugu topo Euskalerrian, biotz gabeko jentia, su gabeko jentia, eta oriek izozpetik ateratzeko labe-andiak bearko ditugu.

        Begira zer gertatu zaigun emen, eta ortik atera dezakezu garbi asko gure jendearen etoikeria. Euskal-eskolak iragarri ditugu, euskera ikasteko. Ni gertu nengoen asi-berriei astean iru aldiz irakasteko, eta beste bat bi aldiz euskera mintzatzen dakitenei. Ba al dakizu zer gertatu zaigun? Inortxo ere ez zaigu etorri, eta orra nundik gure asmo bikainak zearo lurjota gelditu diran. Eta zuk eztakizu ondo zer nolako nekea artu bear nuen iru aldiz astean eskolok emateko, egun osoan atertu gabe lan egin ondoren. Ezta gero txantxetako emengo giroa, batez ere adin batera eltzen geranean. Erabaki auxe artu, zearo nere gelan baztertu, antxinako padarrak bezala, eta euskerari ekin, ia zerbait burutzen ote dudan gelditzen zaizkidan urte gutxiotan. Nazkatuta ere banago emen dabilen setakeri eta politika ustelarekin, «no soy español» esan eta kito, egikerakin espainiar ezezik, bi aldiz espainiar dirala erakutsirik. Ez Nemesio, eztaukagu erremediorik, atomu-lerkaiarena izan ezik: orrexek bakarrik garbitu lezake gure erria. Eta alaxe naiago nuke, erdaldun baino eta orixe biotzetik diotsut gainera.

        Ez dizut oraindik dirurik bialdu liburu berriak erosteko, baina laister bialiko dizkitzut zenbait dolar. Ni beti lanak ematen. Egia esan, aspaldion eztakit zer agertu dan ere, berririk. Eganik ere ez zait oraindik iritxi, eta eztakit argitaratu badute ere. Zaitegiren Berriz ere goldaketan ementxe daukat. Badu gauza politik, baina ikurrinarena zuk diozun lez, luzeegia eta gainera pixkat bortxatuta. Oraintxe jakin dut Olerti agertu dala. Dena den zeorrek esango didazu liburu kontuetaz zerbait. Nai nuke Amigos-en Boletinera ere arpidetu, bada uzten didan nere adiskide, Olariaga alegia, Euskadi continentalera joan zitzaidan, eta orain eztaukat nundik inguratu aldizkari ori. Eganekin batean jaso nai nuke. Esango didazu zer egin bear dudan.

        Emen ari zait idazkolako andereñoa idazmakina bear duela esaka. Utzi bearko diot bestela berton itoko nau. Euskalduna da eta emen beti egiten dugu euskera... zer erremedio.

        Agur eta barkatu nire kirtenkeriok. Urren arte eta ondo izan.