—XX—

New Yorken jarri naiz ostatuz Habanan. Carpentier-i damutu zitzaion lehen klasean bidaiatzea Espainiako trenetan hirugarren klaseko bagoian sartu zenean: han omen zegoen bizitza, eta ez señoritoen artean. Horretaz oroitu naiz New Yorken jarri naizenean Inglaterra utzita, baina ez naiz guztiz adostu Alejo maisuarekin, giro dagoen arren, edo beharbada, giro dagoelako.

                Behean Julio Iglesias-ek kantatzen du

                edo haren ahotsa entzuten dut hirugarren solairutik

                aire egokitua ez dabil izerditan nago

                telebista ezin da biztu

                aldameneko gelan maitaketan ari dira

                aspertzen naute hartzen ditudan liburu guztiek

                profitatu egin behar nuke ilunpea heldu baino lehen

                zertan baneki

                gela labezomorroek hartua dute

                labe batean nagoelako

                Habanako New York hotelean

                zomorro bat naiz

                ilunpearen zain

        Telefonoa hartu dut. Botanikora hotsegin dut berriro, eta berriro entzun dut O.ren erantzun bera. Ordu batzuk gelditzen zaizkit oraino Tiko gajo eta txintxo hau itzuli aurretik, eta Lenin Parkerantz hartu dut bizikletariei alukeriak orrokatuz.

        Harritu egin zaizkit Lorategi Botanikoko lagunak B.ren eske egin dudanean. Urduri nago.

        — Zafra ez duk oraino hasi!

        — Hemen ez, Camagueyn bai... Han aurreratua zetorrek beti.

        — Beha ezak L., Camagueytik natorrek!

        Tinko behatzen didala itxaroteko erregutu dit. Bulegoan sartu da eta D.rekin jardun du luze, luzeegi. Altxa da noizbait D., niregana dator. Alderdiko arduraduna da D. hemengo brigadan, ez dut konfiantzarik berarekin. Ezagutzen nau, eta oroitzen naizeneraino behintzat, uste dut diplomatiko xamar hitz egin izan diodala beti, bromaren bat gorabehera. Baina elkarri.

        — Euskalduna...!

        — Kaixo D.

        — Esan zidaten lehengoan etorri hintzela...

        — Bai...

        Isildu egin da, zalantzan dago hau ere burutik hasi edo hanka puntetarik. Bizkarretik heldu dit flamboyánen hazitegirantz naramala. D. hau izanen da neska gazteak UJCrako biltzen dituenetakoa, segur. Halako ahots eztiarekin kaptatu al hinduen?

        — B... jatorra neska!

        Ez diat hitzik eginen, konpai. Ez diat lagunduko, bete ezak heure papera. Esaidak egia edo bota nazak tiburoietara.

        — Ez dago zafran, euskalduna!

        Labana bihotzean, Adalbertori emanen zionat kopla hauxe. Ez zionat D.ri galdetuko hiri galdetu beharrekoa, B. Ezin hidanan aurrez aurre esan, B.?

        — Baina zafran dago... Ulertzen?

        Palmondo ipotxei eman diet behakoa.

        Ulertzen ditinat isilune haiek. Ulertzen dinat tristura hura. Ulertzen ditinat amorru gero eta ugariago haiek.

        Zafraondoak poesia galdu duenean, zer egin?

        Matxetea kaina botzen baino ezin erabil daitekeenean, zer egin? Matxetea turista ezkertiarrei saldu?

        Ez dun erraza, B.

        Jada ez haiz B., konpai esan behar ninake noski.

        Sierra Maestran hago, euskaraz egiten dun Camilorekin.

        Kuba sozialista oraindik amets bat besterik ez zeneko urtera egin dun jauzi, denak ederrak eta ideialzaleak eta eskuzabalak zareten mendi hartara jo dun.

        Non zegon orain Sierra Maestra, konpai?

        Beranduegi heldu naun, menturaz beranduegi heldu nindunan ezagutu hindudanean ere.

        — Barka... Mozanbiken dago?

        — Ez nizuke esan behar, euskalduna...

        — Ulertzen dut... zafran dago!

        Erizain edo, noski... Ez dinat jakin nahi, B. Ez dinat naizena baino ezinduagoa sentitu nahi. Ez dinat dena jakin nahi hitaz, B.

        — Euskalduna zarenez, esan eginen dizut... Burkide, B. Guatemalan dago.

        — Guatemalan... bakea sinatu dute, ezta?

        Guatemalan... Ez hago Guatemalan, bestenaz heure arduradunak baietz esanen zidanan. Ezpain okertze txipi bat egin zidan, asko zekin gerlaz eta bakeaz. Hau dun, hauxe dun, B., Alderdian sartzeko eskaeran Ez nintzen ez Granman eta ez Moncadakoan izan, artean jaio gabea nintzelako ipini zuela kontatu hidan tipoa. Baina bera hemen zegon, eta heu hago Granman, norabait, oraino egunkari ofizial bati izena eman ez dion yate klandestino batean...

        — Buzoiren bat eduki genezake?

        — Hemen bertan... Baina presarik gabekoa izan beharko du, badakizu.

        — Mila esker, D...

        Zoragarria izan behar din horrelako urte bat ezagutzea. Zoragarriago utopiak gero zeinen eskasak bilakatzen diren jakinda denboraren eta baldintza objetiboen higaduraz. Ulertzen dinat, indarberritu bat hartu behar hunan, eta nik ez ninan sinesten honetaz mintzo ginelarik Cojímar-eko arroketan, baina gogorra dun hurrengo egunean bakarrik gelditzen denaren... Zer ari naun! Bihar edo etzi hegazkina hartuko dinat, neure oreka zibilizatura itzuliko naun! Geure ezintasunera! Geure elkartasunera! Geure Kubarik gabe tristeagoak izanen ginatekera!

        Zer ari naun ni negarrez, neu izan naun eta beti hi utzi izan haudana!

        Ezagutu baino lehen ere utzi hindudana!

        Bahaiz B., edo asmatu egin haunat?

        — B.k asko maite hau, euskalduna.

        Hoa pikutara, hik zer dakik, hik zer eskubide daukak ni kontsolatzeko, hi matrikula gorriko Mitsubishian habil! Alu hori, heu ere zafra egina izanen haiz gainera, erraz mututuko nauk ni! Guatemalan! Hik sobera egiten duk hitz! Hik ez duk zafraldirik behar dena esateko! Hi ez haiz arduraduna eta ez ezer! Euskalduna naizelako... italiarra nauk, ergela! Txekiarra! Ruski bat nauk beltzaranen larruzale!

        — Eta zafra amaitzen denean? Non arraio dagoela esan behar didazue?

        Eskua jarri dit ostera bizkarrean. Buruz ikasia dauka bere papera. Orain esaldi putzantu bat botako dit, zafra ez dela inoiz amaitzen edo halakoren bat.

        — Ordurako Euskal Herrian egonen haiz!

        Entzun duk. Bakea eman ezak. Alde hemendik. Labezomorro bat haiz.