—XVIII—

Trago bina behar dugu, urrundik etorri gara ezker-eskuin limoi eta pomelo sail amaigabeak ikusten eta alerik hartu gabe. Baina nik dendak ezagutu nahi ditut, bertan uxarka egin, airea dastatu, sartu eta irten deus galdatu gabe, merkatariek ezin eskain diezadaketen zerbaiten bila. Duela laurogeita hamar urte dendotan ahantzi nuen liburu baten bila beza-la. Martí triste hau plazan paratu baino aunitzez lehenago.

        — Nola ordaindu behar duzue?

        Ez zaio asko ardura ordaintzen ez badugu ere atean lasai eserita dagoen funtzionari honi, ez dauka honek Alferkeriarako Eskubidea irakurri beharrik. Irri egin dugu kaimanok.

        — Egunon, hemen jaun hau kazetari italiarra da, eta tarjetarekin ordaindu behar du!

        — Aitzina, aitzina!

        Patio ederra du Matanzaseko Velasco hotelak. Ñengé mojitoak eskatzera joan delarik, neska gazte ezin esan halako zuri bat datorkit. Ez du pendanga ematen.

        — Jauna... ulertzen?

        — Bai.

        — Habana Club zazpi urteko bat, merke daukagu hemen!

        — Bat ez.

        — Bi edo... sei ere baditugu.

        — Ez, ez... Multzo handika baino ez dut erosten, import-export egiten dut.

        Ez zidan sinesten, B. Heuk bakarrik sinesten hidan hemen.

        — Aizu, barkatu, zenbat urte ditu hotel honek? Laurogei bai? Gordetzen dituzue orduko erregistro liburuak?

        Kaka jaten duela edo pentsatzen ote dudan galdetuko lidake gustora, baina esana diote kazetari italiarra naizela nonbait, eta ezin du. Ekarri duen bideak eraman du eta telefonoaren galde egin dut. Ez dute hartzen Lorategi Botanikoan, otordua dute. Mahaira itzuli naiz, zain daukat Ñengé.

        — Barka... nola ordaindu behar duzue?

        — Ja, ja, ja...! Pesotan! Pesotan ordaindu diat! Zer uste ditek horiek!

        — Ez duk egia izanen!

        Bolada intelektuala daramagu:

        — Aurak goiti egiten du hegan, baina beti egiten dio mokoka pitirreak!

        Cojímar joko dugu Habanara bidean, arrantzaleen herriska polit bat, Hemingway bertatik itsasoratzen zela-eta ospetsu bilakatua. Oroitzen haiz, B.? Kainabera bat ekarriko zinala agindu zinan euskaldunak bertan izan zineten azkenean.

        — Ezagutu nahi duk Agurea eta Itsasoa-ren koegilea?

        Gogor jotzen du zenbaitetan neure gizon honek.

        — Baina agure hura hila egonen duk honez gero...!

        — Liburukoa ez, motell! Bestea!

        — Bestea?

        — Gregorio, ipuinak kontatzen zizkiona Hemingwayri!

        — Gregorio Fuentes? Pilar yateko patroia? Bizi duk?

        — Dena kontatzen dik dolar batzuen truke!

        Posible dun dena jakitea Kuban, B.? Iraultzak ez al zeuzkan isiltzekoak? Benetan, ez niken dena jakin nahi hitaz, are gutiago hildako ospetsu bati buruz eskaintzen zaidan dena.

        — Hemingwayren lepotik bizi duk putakumea!

        — Hemingwayk kopiatu egin zioan Agurea eta Itsasoa!

        — Hori esaten dik aluak? Goazemak, goazemak orain bertan! Entzun nahi diat!

        — Goazen Cojímarrera!

        — Alferrik! Han ez zegok Gregorio Fuentes!

        — Ez? Eta hik nola dakik hori?

        — Askotan egon nauk ni han, Ñengé.

        — Askotan?

        — Askotan.

        — Hik... hik ez didak ezer kontatzen, kúnbila.

        Arrazoia daukak, karabela. Ez didak sinetsiko baina...

        — Maite ninduen emakume batekin.

        Ez didak sinesten? B.k ere ez zidak sinesten jadanik.

        — Beltzarana.

        — Motell...! Nire ahaide batekin? Orain ulertzen diat...!

        — Bai?

        — Motell...! Beltzaran bat! Kandela...! Nola ez huen ba jakinen zer esan zion katiluak kafeari!

        Katilua nindunan ni, horixe nindunan, B., katilu bat. Erori hunan eta hautsi.

        — Kúnbila, beltzaranak kandela dituk... min eman dik emakume horrek! Erre egin hau!

        Ezin zionat ezetzik esan, B. Ezin zionat erantzun dena jakin arte.

        — A, beltzaranak...! Halakoxea duk Kuba!

        Orain bereak jakin behar nituzke, hasperenak aitormena ekartzen ohi du. Ni ez bezala, bera dena kontatzen dutenetakoa baita B. bezain beltza izan arren.

        — Goldo, kúnbila, orratza eta kilometrogailua bere onean utzi beharko ditiagu autoa itzuli baino lehen, ezta?

        Hi bezain beltza dun hau ere, B.

        — Lasai, ez nagok ahantzita.

        Gregorio Fuentes ez dago jada Cojímarren turistak hartzen eta argazkiak egin diezazkioten uzten, Habanara aldatua dute aspaldian. Laurogeita hamalau urte ditu eta zaharrendako egoitza batean bizi da, Txernobilgo umeak zaintzen dituzten ospitale batetik hurbilean. Interesgarria izanen da noski Hemingwayk zenbat edaten zuen jakitea, zergatik suizidatu zen, nolako problemak zituen mulatekin... eta Gregorioren ahotik entzutea, noski, berak harrapatzen zituela arrainak, ez Hemek. Gregorio Fuentes hau menturaz Hemingwayren adiskidea izandako Juan Duñabeitia marinel euskaldunaren berri eman diezadakeen bakarra eta azkena dela jakinik, ezetz esan diot Ñengéri.

        — Baina ez duk ezagutu nahi Hemingwayren patroia?

        — Ez.

        — Bera duk Agurea eta Itsasoa idatzarazi ziona... Kronika eder bat egin dezakek, zafran egin nahi huena baino hobea...

        Agureak, tiburoiekin borroka gogorra egin ondoren, harrapatu duen ezpatarrain handiaren hezurrak baino ezin ditu erakutsi lehorreratutakoan. Parabola bat, noski. Idazletik hezurdura baino gelditzen ez zitzaionean, Hemek tiro bat eman zion bere buruari.