Poesia kaiera
Poesia kaiera
Gabriel Ferrater
itzulpena: Aritz Galarraga
2015, poesia
64 orrialde
978-84-92468-68-3
Gabriel Ferrater
1922-1972
 
 

 

In memoriam

 

Gerrak eztanda egin zuenean, nik

hamalau urte eta bi hilabete nituen. Hasieran

ez ninduen bereziki hunkitu. Burua

beste gauza batek betetzen zidan, oraindik

garrantzizkoagoa iruditzen zaidana. Aurkitu nuen

Les Fleurs du Mal, poesia esan nahi zuen

horrek, baiki, baina

bada beste gauza bat, nola deitu ez dakidana

eta da inporta duena. Nahasmena? Ez.

Hala esaten nion orduan. Hurritz

azpian etzanda, hosto zimel eta berde-berdeko

arrosa baten bihotzean, han, etzanda

munduaren hankartean, nahasmen zoriontsuz

hanpatzen nintzen, Herria erreboltaz

eta kontra-erreboltaz lehertzen zen

bitartean, ez dakit zoriontsu, baina

bai ni baino nahasiago. Bizitza

morala? Ez dabil urruti, baina anbiguoa zait.

Agian hitzik egokiena da egoismoa,

eta hobe da oroitzea hamalau urterekin

lehenengo pertsona aldatu behar dugula:

pluralak estutzen gaitu, eta estilita

singularraren ariketa, bere buruaren gainera

igotakoaren goragalea,

programa egokia iruditzen zaigu etorkizunerako.

Gero urteak datoz, eta zorionez

joan ere badoaz, eta nekatzen zaigu

barneko bildotsaren kopeta egoskorra

laztantzen duen eskua, eta gogoz hartzen dugu

plural hau, ez dakit umila,

singularra baztertzen duena, uzten gaitu,

baina eskertu eta sarituz gero. Aski.

     Oporrak bukatuta, bai,

ikusi nuen nire munduari norbaitek

aurpegi berri bat egin ziola. Odola eta sua.

Ez zitzaizkidan izugarri, baina betiko

odola eta sua ziren. Nire apaiz eskola

erre egin zuten, eta Guiu,

gimnasia aurre-militarra eginarazten zigun

sarjentua, eta denok gorrotatua

(pluralera itzuli naiz, beti atzera

egiten baitu bizitzak), Guiu tiroz

hil zuten, eta kontatu ziguten

ez zela erraza izan, sare kota

zeramalako baserriko atsoaren

mozorropean, eta saskian,

arrautzen azpian, hiru granada ezkutatzen.

Herculesen plaza zokoan

hil zuten, Institutu ondoan,

hara joaten ginen klase artekoan,

eta ez dut gogoratzen lekua inolaz ere

markatuta geratu zitzaigunik, ez genuen

platanondo enborretan balarik, ez bestelako

seinalerik aurkitu nahi. Odolari dagokionez,

ez dago esan beharrik agian egun berean

eraman zuela haizeak. Hautsa

agian zertxobait loditu zuen, besterik ez.

Eskolako pareta erreskaldatuak,

ez dakit oroitzen ditudan, edo irudikatzen.

Ez ginen sartu. Azalberritzen ari ginen, eta

ez zitzaizkigun interesgarri azal zaharreko

piltzarrak. Beldurra usaintzen genuen,

udazken hartako urrina,

baina iruditzen zitzaigun gozoa. Helduen

beldurra zen. Haurren beldurretik ateratzen

ari ginen, eta zortea genuen, mundua

ia osoro zitzaigun erraza. Zenbat

beldurrago haiek, hainbat libreago gu.

Betiko prozesua zen, eta lauso

ulertzen genuen gurpila gurekin

asko azkartzen zela. Zoriontsu ginen.

     Eta ginen denok elkarrekin, asko eta beti.

Sindikatu kide bihurtu gintuzten, eta plazer

bizi eta askotarikoak eman zizkigun sindikatuak.

Konfiskatutako etxebizitza batean, etsaiari

hartutako etxebizitza zena guretzat

(ez etsai ofizialari, gureari baizik),

pokerreko keen atzean, liburu eta altzariak

eramaten genituen, pistolen eta balen

trukea egiten genuen, erromatarrez

agurtzen genuen (ez alferrik, gureak

jatorragoak ziren, baina besteek

zuten gaiztagin ospe handiagoa),

neskak txokora eraman nahi izaten genituen

eta ez genuenez lortzen, urduri,

balkoitik igo eta jaisten ginen.

Ezagutu genituen putak eta lapurreta.

Lapurtzea ohikoa zen. Putetxeak,

azkar asko irekiko zitzaizkigun

baina hilabete batzuk irabazi genituen. Lehen

bonbardaketa Solen etxeko babeslekuan

igaro genuen, eta bertan geratzeko beldurra

izan genuen denok. Arrunt gutxiagotuak,

boterean zeuden aitak, oraindik.

Isidre izan zen gure artean

purgazioak hartzen lehena, eta bere aitak

ondo aukeratu zuen hainbeste eskatzen zuen

bizikleta oparitzeko momentu txarra.

Batari ez bazen besteari utzi behar izaten zion,

egunero, ez erabiltzeko aitzakia

izan zezan. Bizikletek betetzen dizkidate

garai hartako oroitzapenak.

Gehien lapurtzen genuena zen. Tailerra ere

antolatu genuen berriz margotzeko,

berriz muntatuz: baten koadroa beste baten

gurpilekin, eta hirugarren baten tubularrekin.

     Ez dakit nola, Tamariteko gaztelura joateko

etxetik bazkari garaian

ihes egin genuen arratsalde batean,

abiatzean, nik ez nuen

bizikletarik. Alokatu nahi izan nuen,

baina itxita zegoen

ezagutzen ninduten denda. Ez zen justua,

eta ez nuen etsi. Ukabil eta oin kolpez

deitu nuen, eta atea ireki zitzaidan.

Ez zegoen inor. Hartu nuen

maxina, eta utzi nien oharra.

Txangoa izan zen larrigarria. Errukirik gabeko

haize batek makurrarazten gintuen.

Eta bueltakoan aurrez jotzen zuen.

Pedalen gainean zutik, aldapa

gogorra igoko banu bezala, iltzatu

eta dardarati eusten nion, aitzina egin gabe.

Elkarrengandik bereizi ginen.

Agusti eta biok luze hartu genuen atseden

arroila baten babesean etzanda

aerodromo militar bilakatzeko suntsitzen ari ziren

soroen ondoan. Gauez

eta erdi oinez, bukatu genuen bidea.

Lehen etxeetan, gozotegi bat

aurkitu genuen irekita. Herio batean

sartu ginen, haurrak ginen, ginena baino

askoz haurrago, eta lurrean luze

jarrita, eta mosaiko hotzean etzanda

labetik atera berriko ogiak jan genituen, muturra

ondo sartuta, soilik neke eta gose

eta pisu izatearen plazerez ero.

Dena gerta zitekeen, eta ez ninduen harritu

bat-bateko zaratak, ez oihuek eta urratsek,

ez lurrerantz bertikal eta oliotsu

destatzen ninduten fusil kanoiek,

ez norbaitek ni altxatzea, eta bultzatzea

furgoneta baten barrualdera, ez lokal

arraro batean itxaroten ninduen aitak,

jende askorekin eztabaidan, eta bertan zeuden

orobat lagunen gurasoak, eta nirea

ematen zuen pixkanaka nagusitzen zela

eta eraman egin ninduen etxera. Biharamunean

ulertu nuen enpresa kolektibizatu

zutela. Haserre,

arratsalde osoan jarraitu gintuen

komiteak, aurreko jabeak agian ondo alokatuta ikusiko zuen,

baina haiek ikusten ez zuten

bizikleta kobratzeko. Egun batzuetarako,

gurasoak axolako egin zitzaizkigun.

     Beste gauza batzuk lapurtzen genituen.

Galtzontziloekin tematu ginen denbora askoan.

Taldean sartzen ginen denda batera,

begiratzen genuen, dena nahasten, ez genuen ezer erosten,

eta alkandora eta jertseak betetzen genituen

galtzontziloz. Ez dakit gero zer egiten genuen. Hain gutxi

ulertzen dut nola ez gintuzten harrapatu.

Aitzitik pentsatzen dut garai hartan

beti zihoazela zorabiatuta, eta erabat

zurtuta, eta agian gaiztotuta ere bai,

eta maskalduak zeuzkatela

ordenako erreflexuak. Berdin zien, edo kitzikatzen zien,

lapurtuak izateak. Soilik genekien

dendariak urezko begitan

menekotzen zitzaizkigula, bortxatzaileak

bentzututako emakumea nola. Gogoratzen dut beste behin

Subietesen denda aukeratu genuen eguna,

sarri sartzen ginen, esku hutsik inoiz

ez ateratzeko. Jabeak berak

zerbitzatu zigun: salmahaian jarri zizkigun

kaxak, ireki zituen, eta gure eskuetatik

urrun eramanda, ahots goran

zenbatu zituen piezak. Tematu gabe

utzi genituen, eta atzera zenbatu zituen hark.

Kanpoan ginela, harro, lehen istantean

zenbaketaren aurretik hartutako

galtzontziloak atera nituen. Eta zera: beste batzuk

hartu zituen Albertek. Lo zeuden denak

eta denak egiten zien burrunba belarrietan.

     Subietes jauna ere

hil egin zuten. Orain oroitzen badut,

arropa beltz eta zuria ikusten dut, eta barruan

oso zaharra zirudien norbait. Agian ez zen hainbatekoa.

Beltza, ez dut uste doluagatik zenik:

jainkojalea zen, eta garai hartan beltzez

janzten zen mezajendea, eta agure

dotoreren bat ere bai, eta betiko

errepublikarren bat. Katoliko izateagatik

sartu zuten preso Subietes.

Zorte txarra izan zuen. Preso zegoela,

egun batean altxa zen izu handia.

Saloun zeuden. Italiarrak. Lehorreratu

ziren. Reuseko komiteak hiruzpalau

autobus konfiskatu zituen,

preso zeuzkatenak bertan sartu

eta eraman zituzten arroila batera. Laburra izan zen:

ez zuen arrisku imajinario hark baino

gehiago iraun. Ton izan zen,

autobusarekin batera harrapatu,

eta dena ikusi behar izan zuen gidarietako bat. Asaldatuta,

begi ertzetik begiratzen zien kondenatuei,

nola jaisten ziren, eta doi-doi ukitzen zioten

eserlekua. Ia denak

ezagutzen zituen. Tonen asaldura

ikusi zuen Subietes jaunak,

eta errukitu egin zen. Jaisten ari zela,

une batez gelditu, eskua sorbaldan

jarri, eta esan zion: “Hara,

Tonet, egoera honetan ikustea ere”. Kontsolamendu

eskasa. Egun hartako hilketa

agindu zuen komiteko presidentea ere

ezagutu dut. Oliva zen.

     Olivaz hitz egin nahi dut orain.

Reus aretoko atezaina zen lehen,

igandeetan eskuak maitasunean zikintzera

joaten ginen zinemakoa. Ez dut geroztik

ikusi. Eta ez dut bestela ikusten,

ez bada larruz jantzita, egur argiko

giderra zuen Luger batekin,

izterra baino luzeago, arma baino

entseina gisa erabiltzen zuena. Gerra garaiko

lore da sinbolismo espiritua.

Erritu zaleak ziren, bai Oliva,

bai emaztea. Konfiskatu zuten, haiek bizitzeko

bertan, aberats etxe bat,

eta emazteak berehala pentsatu zuen

kaktusik gabe

ez zela nahikoa jauntxoene. Landare

zukutsuetan ikasi zuen emakumeak

bizimodu aberatsaren luxua ikusten: arimaren

itzal xehea, jabetzearen eguzki erraldoiaren

pean. Orduan jabe izan nahi zuen,

eta barre egiten zuen, barre egiten zuten emakume guztiek,

eta gauza bihurtutako bizitza erosten zuten, azkenerako

material, esperantzarik gabea.

Une bat baino ez zen izan, bizpahiru hilabete.

Barre egiten zuten popolane haiek,

baina harridurarik gabe, beti

bezala barre. Esperantza itzultzen zitzaien

eta gordeka erosten zuten, batez ere

aberatsek. Etorritako bidetik joan ginen,

eta bueltako bidea, ertz ezagunek

ixten ziguten pixkanaka.

Oliva eta komitekoak, maiz ikusten nituen

kafetegiren bateko mahaian

itxaroten, edo kaletik presaka

zihoazela, eseri eta itxarotera.

     Gau batean kontzertua eman zuen orkestra batek.

Aitak eraman ninduen, eta urduritasunez

egiten nuen dardara. Musikak

parfois nous prend comme une mer, eta galtzera

emana zegoen garai baten itsasoak

harrapatuta nindukan ni, ikusten zen

gainbehera zetorrela, eta kitzikatzen ninduen

beste fluxu pertsonalago batek eramatearen ideiak,

edo behintzat adiskiderik gabekoak,

nahiz izan aitarekin. Beethoven eta Ravel

entzun nituen, eta orain ez dakit

nora eraman ninduten, eraman baldin baninduten inora.

Kontzertua bukatutakoan, ereserkiak jo zituzten:

Riegoren himnoa, Internazionala,

Els Segadors eta Warszawianka,

FAIren ereserkia. Jendeak

Els Segadors txalotu zuen gehien. Oliva

ez zegoen ados, eta agertoki aurrealdera

abiatu zen, oihuka. Gorrarena egiteko

are gogorrago jo genituen esku zartak.

Barrez ari ziren aurpegiei erreparatzen nien, eta mutu

oihukatzen nuen, sugarrak bezala, eta barre egiten genuen

eta txalo, ur-bitsetan. Aita eta biok

adiskide ginenez gero,

ez genuen etxera berehala itzuli nahi

eta kafea hartzera eseri ginen elkarrekin.

Politikaz mintzatu ginen, eta iruditzen zait

iruditu zitzaidala erreboltarik ez zela

behar (ez dut esan nahi zentzu politikoan)

eta zaharragoekin eskuz esku joan gaitezkeela.

Gauez, kafetegi batean, eduki daiteke aita.

Oliva sartu zen, eta orain badakit

hiruzpalau kopa zituela sobera.

Ate ondoan geunden eserita, eta ikusi gintuen

berehala. Zutik mantentzen laguntzen zion

giderrari eutsiz, esan zuen,

aitari begira: “Zu izan zara

arduraduna”. (Garai hartan arduradunez

beteta zegoen dena. Denak ziren

zerbaiten arduradun, auskalo

zerena, eta edozein egoeraren aurrean

bilatzen zuten arduradunagoa izan zitekeen

besteren bat.) Lau esaldirekin desbideratu zion

aitak arreta, eta Olivak

askatu egin zuen arma. Gero,

aitak azaltzen zuenean, askoz luzeagoa

izaten zen eztabaida hura. Nik ez nuen

ulertzen bertute zehatza barreiatzeko

nahia. Orain argi ikusten dut zergatia:

ahotsak batere traditzen ez zuen,

baina begietan igartzen zitzaion lainoa

barreiatzea zen helburua. Liluratzen ninduen,

eta ez nion eman zegokion izena

nire begiak zeharkatzen zituenean.

Ihes egin zidan, hiru egunen buruan,

Solen etxeko korridorean

Oliva aurrez aurre aurkitu nuenean. Putetxeetara

joaten ginen mutilok ez genuen

erabat ondo ulertzen gure erresuman geundela

eskubide osoz, eta maizter arrotzak

haiek zirela, nahiz izan pistoleroak.

     Bide anitzeko garaia etorri zen, eta norbaitek

nahasten zuen lekuz eta pertsonaz

osatutako karta jokoa. Oliva,

sei edo zazpi urteren buruan, ezusteko

bilakatu zitzaigunean, amak

ezagutu zuen. Arrats batez Bordelen,

etxean bakarrik zegoela, ireki egin zion.

Gure eskailera igo zuen

bertan herriko jendea bizi zela

zekielako. Laguntza behar zuen.

Alemanen usina batean lan egiten zuela

esan zigun, uste dut Royanen.

Bonbardaketa batek fabrika

txikitu zuen, eta ondoko kanpamendua.

Oliva, kasualitatez, kanpoan zegoen,

baina dena galdu zuen, arropa

eta dirua, zeukan guztia, arrotz

bilakatu zitzaion bizitza izan ezik, eta jada

ez zuen haren ardurarik: alemanak

arduratzen ziren bere patu berriaz.

Agian nire ama izan zen Olivaz zerbait jakin

eta harekin hitz egin zuen

azken emakumea. Arropa puska batzuk

eman zizkion, akaso sekula

jantzi ez zituenak. Bi egun

geroago, beste bonbardaketa ingeles batek

harrapatu zuen.

                     Ez naizenez Saint-Germaineko

orandar bat, ez zait iruditzen

beldurra gai handia denik

literatura edo filosofiarako. Hori bai,

gizaki askok izan dute beldurra, eta horiez

hitz egin beharra dago. Komeni da esatea

Olivak beldurra izan zuela, eta beldurra

eragin ziola jende askori, aita eta bioi

ez hainbatekoa, Toni handiagoa, eta beste batzuei

berea bezain bortitza, edo bortitzagoa.

 

In memoriam

Quan va esclatar la guerra, jo tenia / catorze anys i dos mesos. De moment / no em va fer gaire efecte. El cap m’anava / tot ple d’una altra cosa, que ara encara / jutjo més important. Vaig descobrir / Les Fleurs du Mal, i això volia dir / la poesia, certament, però / hi ha una altra cosa, que no sé com dir-ne / i és la que compta. La revolta? No. / Així en deia aleshores. Ajagut / dins d’un avellaner, al cor d’una rosa / de fulles moixes i molt verdes, com / pells d’eruga escorxada, allí, ajaçat / a l’entrecuix del món, m’espesseïa / de revolta feliç, mentre el país / espetegava de revolta i contra- / revolta, no sé si feliç, però / més revoltat que no pas jo. La vida / moral? S’hi acosta, però se’m fa ambigú. / Potser el terme millor és l’egoisme, / i és millor recordar que als catorze anys / hem de mudar de primera persona: / ja ens estreny el plural, i l’exercici / de l’estilita singular, la nàusea / de l’enfilat a dalt de si mateix, / ens sembla un bon programa pel futur. / Després vénen els anys, i feliçment / també s’allunyen, i se’ns va cansant / la mà que acaricia el front tossut / de l’anyell íntim, i ve que adoptem / aquest plural, no sé si de modèstia, / que renuncia al singular, se’n deixa, / però agraint-lo i premiant-lo. Prou. // Acabades les vacances, sí, / vaig veure que al meu món algú li havia / fet una cara nova. Sang i foc. / No em semblaven horribles, però eren / la sang i el foc de sempre. El meu collegi / de capellans el van cremar, i el Guiu, / que era el sergent que ens feia fer gimnàstica / pre-militar, i l’odiàvem tots / (torno al plural primer, perquè la vida / regredeix sempre), el Guiu havia estat / assassinat a trets, i ens van contar / que havia costat molt, perquè portava / cota de malla sota la disfressa / de velleta pagesa, i al cistell, / sota els ous, hi amagava tres granades. / El van matar al racó de la placeta / d’Hèrcules, al costat de l’Institut, / que és on sortíem entre dues classes, / i no recordo que el lloc ens semblés / marcat de cap manera, ni volguéssim / trobar en un tronc d’un plàtan una bala / ni cap altre senyal. Quant a la sang, / no cal dir que potser el dia mateix / el vent se la va endur. Va fer la pols / potser una mica més pesada, res. / Les parets socarrades del col·legi, / no sé si les recordo o si m’ho penso. / No hi vam entrar. Fèiem la muda, i no / trobàvem interès en els parracs / de vella pell. Oloràvem la por / que era l’aroma d’aquella tardor, / però ens semblava bona. Era una por / dels grans. Sortíem de la por infantil / i teníem la sort que el món se’ns feia / gairebé del tot fàcil. Com més por / tenien ells, més lliures ens sentíem. / Era el procés de sempre, i compreníem / obscurament que amb nosaltres la roda / s’accelerava molt. Érem feliços. // Ho érem tots junts i ho érem sempre i molt. / Ens van fer sindicar, i el sindicat / ens va donar plaers vius i diversos. / Dins un pis requisat, que per nosaltres / era un pis ocupat a l’enemic / (no l’enemic oficial, el nostre), / darrera fums de pòquer, ens endúiem / llibres i mobles, fèiem la barata / de pistoles i bales, saludàvem / a la romana (no per res, els nostres / ens eren més simpàtics, però els altres / tenien més prestigi de malvats), / volíem dur les noies als racons / i com que no en sortíem, neguitosos, / pujàvem i baixàvem pel balcó. / Vam descobrir les putes i el robar. / Robar, ho hauríem vist. Quant als prostíbuls, / se’ns haurien obert ben aviat / però vam guanyar uns mesos. El primer / bombardeig ens els vam passar al refugi / de ca la Sol, i tots teníem por / que ens hi pleguessin. Molt disminuïts, / els pares eren al poder, encara. / L’Isidre va agafar purgacions / el primer de nosaltres, i el seu pare / va triar bé el mal moment de comprar-li / la bicicleta que tant demanava. / Calia que un o altre, cada dia, / la hi manllevés, per donar-li una excusa / de no fer-la servir. Les bicicletes / omplen el meu record del temps aquell. / Era el que més robàvem. Ens havíem / muntat tot un taller per repintar-les / recomponent-les: quadre d’una amb rodes / d’una altra, i tubulars d’una altra encara. // No sé com, una tarda que ens havíem / esmunyit tots de casa a mig dinar / per arribar al castell de Tamarit, / al moment de sortir, jo no tenia / cap bicicleta. Vaig voler llogar-la / i vaig trobar tancada la botiga / on era conegut. No ho veia just / i no em vaig resignar. Trucava a cops / de punys i peus, i se’m va obrir la porta. / No hi havia ningú. Vaig agafar / la màquina, i els vaig deixar una nota. / L’excursió va ser angoixosa. Un vent / sense remissions ens ajupia. / I de tornada el vam tenir de cara. / Dret damunt dels pedals, com si pugés / per una costa dura, m’aguantava / clavat i tremolant, sense avançar. / I ens vam anar perdent els uns dels altres. / L’Agustí i jo vam reposar un temps llarg / ajaguts al recer de la cuneta / vora els camps que assolaven per tornar-los / un aeròdrom militar. De nit / i mig a peu, vam acabar el camí. / A les primeres cases, vam trobar / una pastisseria oberta. Ens hi / vam llançar, i érem nens, érem molt més / nens que no érem, i ens vam deixar caure / per terra, i ajaguts al mosaic fresc / vam menjar uns pans sortint del forn, ficant-hi / tota la cara dins, folls de plaer / d’ésser només fatiga i gana i pes. / Tot podia passar, i no em va sorprendre / ni l’estrèpit sobtat, els crits i els passos, / ni els canons de fusell que m’apuntaven / verticals cap a terra i oliosos, / ni que algú m’aixequés, i m’empenyessin / dins d’una furgoneta, ni el meu pare / que m’esperava en un local estrany / i discutia amb molta gent, i els pares / dels meus companys hi eren també, i el meu / semblava poc a poc que s’imposava / i se m’enduia a casa. L’endemà / vaig acabar d’entendre que l’empresa / l’havien col·lectivitzat. Cremat, / el comitè ens havia perseguit / tota la tarda, per cobrar la màquina / que l’amo antic hauria vist potser / ben llogada, i ells no. Per alguns dies / els pares nostres se’ns van fer importants. // Robàvem altres coses. Vam tenir / força temps la mania dels eslips. / Entràvem tots de colla a una botiga, / miràvem, regiràvem, no compràvem, / i ens farcíem camises i jerseis / d’eslips. No sé què en fèiem. No m’explico / tampoc com és que no ens van descobrir. / Més aviat suposo que aleshores / anaven sempre marejats, i tots / atònits, i potser també perversos, / i els reflexos de l’ordre se’ls havien / macat. Els era igual, o els excitava, / d’ésser robats. No sabíem sinó / que els botiguers se’ns ajeien amb ulls / tots aigualits, com de dona vençuda / pel seu violador. Recordo un dia / que vam tornar a triar can Subietes, / on entràvem sovint, i cap vegada / no en sortíem de buit. Ens va servir / l’amo mateix: ens va posar les capses / al taulell, les va obrir, i enretirant-les / lluny de les nostres mans, ens va comptar / les peces en veu alta. Vam deixar-les / sense insistir, i ell les va recomptar. / Quan érem fora, ple d’orgull, vaig treure / l’eslip que havia pres al primer instant, / abans del compte. I no res: l’Albert / n’havia pres un altre. Tots dormien / i tot els crepitava a les orelles. // El senyor Subietes va morir / assassinat també. Si ara el recordo, / veig roba negra i blanca, i algú dins / que semblava ben vell. Potser no ho era. / Quant al negre, no crec que fos per dol: / era un misser, i aleshores anaven / negres la gent de missa, i també algun / vell elegant, i algun republicà / dels de tota la vida. És per catòlic / que va anar a la presó el vell Subietes. / Va tenir mala sort. Quan era pres, / un dia es va aixecar el gran pànic. Eren / a Salou. Els italians. Ja havien / desembarcat. El comitè de Reus / va requisar tres o quatre autocars, / hi van pujar amb els presos que tenien / i els van dur a la cuneta. Va ser ràpid: / no va durar pas més que aquell perill / imaginari. El Ton és un dels xòfers / que, requisats amb el seu autocar, / van haver d’assistir-hi. Trasbalsat, / mirava de reüll els passejats / com anaven baixant, i li passaven / a frec del seu seient. Els coneixia / gairebé tots. El senyor Subietes / va veure la revulsió del Ton / i se’n va compadir. Quan ja baixava, / deturant-se un moment, li va posar / la mà a l’espatlla, i li va dir: “Ja ho veus, / Tonet, com ens hem de veure”. Un adust / consol. El president del comitè / que va manar la saca d’aquell dia, / també l’he conegut. Era l’Oliva. // És de l’Oliva que ara vull parlar. / Feia, abans, de porter a la Sala Reus, / que és el cine on anàvem els diumenges / a embrutar-nos les mans d’amor. No el veig / d’aleshores. No em dóna cap imatge / sinó vestit de cuir, amb una Luger / que duia culatada amb fusta clara, / més llarga que la cuixa, fent-li més / d’insígnia que d’arma. L’esperit / de simbolisme és flor de temps de guerra. / Ritualistes ho eren, tant l’Oliva / com la seva muller. Van requisar, / per viure-hi ells, una casa de rics / on ella de seguida va trobar / que no feia per casa de senyors / que no hi haguessin cactus. En les plantes / grasses, havia après la dona a veure-hi / l’escreix del viure ric: una menuda / ombra d’ànima, sota el sol immens / del posseir. Aleshores posseïa, / i reia, i reien totes, i compraven / la vida feta coses, finalment / material, mocada d’esperances. / Va ser un moment només, dos o tres mesos. / Les popolane van anar rient, / però sense sorprendre-se’n, rient / com sempre. Els revenia l’esperança / i comprar es feia d’amagat, i ho feien / més aviat els rics. Vam tombar el tomb, / i el camí de tornada, a poc a poc / ens el tancaven marges coneguts. / L’Oliva i els del comitè, jo els veia / sovint que s’esperaven a una taula / d’algun cafè, o anaven pel carrer / de pressa, cap a seure i esperar. // Una nit hi va haver un concert d’orquestra. / El pare m’hi va prendre, i tremolava / tot jo d’impaciència. La música / parfois nous prend comme une mer, i a mi / que em prenia aleshores una mar / d’un temps que anava a ser perdut, i es veia / perdent-se i desdient-se, m’excitava / la idea de donar-me a un altre flux / més personal, o almenys sense companys, / ni que fos amb el pare. Vaig sentir / Beethoven i Ravel, i ja no sé / on em van derivar, si és que em van prendre. / Acabat el concert, van tocar els himnes: / himne de Riego, Internacional, / els Segadors i la Warszawianka / que feia d’himne de la Fai. La gent / va aplaudir més els Segadors. L’Oliva / no hi estava d’acord, i es va abocar / d’un prosceni, cridant. Per fer-nos sords / vam picar encara més de mans. Mirava / les cares que se’n reien, i cridava / mut, com la flama, i rèiem i aplaudíem, / vessant-nos en una aigua. De companys, / com que després n’érem molt amb el pare, / no volíem encara tornar a casa / i ens vam asseure a prendre cafè junts. / Parlàvem de política, i em sembla / que em semblava que no calia cap / revolta (no vull dir en l’ordre polític) / i que amb els grans s’hi pot anar de cola. / De nit, en un cafè, es pot tenir pare. / Va entrar l’Oliva, i ara sé conèixer / que li sobraven tres o quatres copes. / Sèiem vora la porta, i ens va veure / de seguida. Aferrant la gran culata / que el devia ajudar a aguantar-se dret, / va dir, mirant el pare: “Heu estat vós / el responsable”. (Tot n’anava ple / de responsables, aleshores. Tots / n’eren d’alguna cosa, i no sabien / ben bé de què, i davant de tota cosa / miraven si no es veia algú que en fos / més responsable.) El pare el va saber / distreure amb quatre frases, i l’Oliva / va deixar anar la fusta. Quan, després, / el pare l’explicava, aquell diàleg / es feia molt més llarg. Jo no entenia / que volgués dispersar-ne la concisa / virtut. Ara veig clar de què es tractava: / de dispersar una boira que la veu / no havia traït gens, però en els ulls / havia traspuntat. Em fascinava, / i no li vaig donar el nom que era seu / sempre que travessava pels meus ulls. / M’hi va lliscar, passat tres dies, quan / em vaig trobar cara a acara amb l’Oliva / pel corredor de ca la Sol. Els nois / que anàvem pels prostíbuls, no capíem / ben bé com ens trobàvem al reialme / nostre de dret, i que els hostes furtius / eren ells, ni que fossin pistolers. // Va venir un temps de molts camins, i algú / anava escartejant un joc de cartes / que érem indrets i persones. L’Oliva, / sis o set anys més tard, quan se’ns havia / tornat inesperat, el va conèixer / la meva mare. Un vespre de Bordeus, / quan era sola a casa, li va obrir. / Ell havia pujat la nostra escala / perquè sabia que hi vivien gent / del seu poble. Volia algun auxili. / Va dir que treballava en una usina / dels alemanys, em sembla que a Royan. / Un bombardeig havia destruït / la fàbrica i el campament anex. / L’Oliva, per atzar, es trobava fora, / però ho havia perdut tot, la roba / i els diners, tot el seu, sinó la vida / que se li havia fet estranya, i no / n’era ja responsable: els alemanys / s’encarregaven del seu nou destí. / Potser la meva mare va ser l’última / dona que va parlar mai amb l’Oliva / que sabia res d’ell. Li va donar / unes peces de roba, que ell potser / no va arribar a portar. Dos dies / després, un altre bombardeig anglès / el va enxampar. // Com que no sóc / un oranès de Saint-Germain, la por / no em sembla pas que sigui cap gran tema / per literar o filosofar. Això sí, / de por molts homes n’han tingut, i d’ells / cal que també se’n parli. Convé dir / que l’Oliva va tenir por, i va fer / por a molta gent, al meu pare i a mi / no gaire forta, al Ton ja més, i a d’altres / tan forta com la seva, o més encara.