EUSKARA GAZTELANIAREN GENEETAN

        Ez da oraingoa arabarrek eta nafarrek murduskatzen zuten erromantzea gaztelania omen zelakoa. Espainiartasunaren kapital sinboliko garrantzitsua dugu, Erregeek eta Akademiek ongi gogoan atxiki dutena. Gezur gorotza da: arabarrek eta nafarrek murduskatu zuten antzinako erromantze hura nekez izan zitekeen gaztelania, bai ordea nafarrera, Nafarroako erromantzea. Oro har, Donemiliagako glosetan ageri den erromantzea ez da gaztelania, nafar-aragoiera da.

        Euskara arazo amorragarria da. Gaztelaniaren erreka ederrera isuri behar litzateke eta bestelako bidetik doa itsasora. Ez liteke onar, ezin du huts egin hizkera guztien batasuna den gaztelaniaren sorreran. Menendez Pidal daukagu, beste kontu batzuetan bezala, hispanitatearen salbagarri:

        Interes politiko modernoen arabera, «hizkera» hori latinaren dialekto bat izan liteke berez edo gaztelaniaren azpi-dialektoa. Trikimailu sasizientifiko baten gainean eraiki da gaztelaniaren eta euskararen maitaketa, koitoa: íntima relación. Ezinbestekoa zen, desde tiempo inmemorial inguruotan mintzatu dena ez baita gaztelania izan: euskararen besotik azaldu behar du antzinatasuna aldarrikatzeko. Horrela ateratzen ahal da, linguistikan lagun aizunak esaten zaion sasi-senidetza erabiliz, euskaldunok Espainia sortu genuela, «ezpaina» daukagulako ahotan (Unamuno), hots, metafora politikoki interpretatuz, aspaldi handian ohartu ginelako euskaldunok euskara ez beste zerbait behar genuela bizi ahal izateko, eta esan litekeela —mila urteren aldea gora-behera— elkarren besotik sartu zirela historian euskara eta gaztelania, gure herriaren continuum historikoan daudela biak.