4.22 Proiektu politiko bat

      Abertzaletasun klasikoarekin (horrela esango al dugu?: aranistarekin) ezin zuen inola burubidatu. Miranderentzat hura ezertara gabekoa zen eta, alferrikakoz gain, zaharkilatu aspergarria zen, are kaltegarria.

      Bera ez zen kristaua erlijioz, baina politikoki ere ez demokrazia eta ez kristautasuna iruditzen zitzaizkion bideak, ikusita daukagu, Euskadiren askatasunerako. Horrez gain, abertzaletasun klasikoa (demokristaua) ez zuen ikusten aski erakargarria gazteentzat. «Euskal abertzaleak bihotzez maite ditut... Bihotzak, ordea, itsutu beharr ez gaitu eta abertzaleok, euskaldun gendeari, batez ere gazte-gendeari io-muga aski gora bat ezin eman deraukotela agiri da. Horrengatik dira, heien seme-alhabetarik hainbat eta hainbat emankhorrago eta sakonago dirudieten dotrinen alde su eta khe iarrten: marxismu, internazionalismu edo bertze ismu batzu, gure herriari on guti dekharrkeotenak. Askatarzuna gura izaitea guti da. Azkarrtasuna gura izaitea hobe da. Zazpiak bat parolak herrialde ttipi baten zedarrietan barne koka ez diteken arima handia ezin sukharrt dezake eta ‘Arbol Malato’ delakoaren ideala, irenduen ideal bat da ene aburuz. Zuzenaz dagokunaren eskatzeak ez du valio: zerbait izaitekotan, dagokuna baino gehiago eskatu behar dugu, legezkoak baino argumendu hobeak ditugula, erran nahi dut, indarrezko argumenduak»¹.

      Miranderen proiektuan, eskematikoki, bi zati berez daiteke: a) kritikoa, kristautasunaren kritika, etab., b) positiboa, berau berriro bitan zatituz, helpide eta helburuekiko Miranderen eritzietan.

      Helburu gisa, badirudi herrien Federazio europar baten barruan edo pentsatzen zuela Euskadiren berjabetasuna². Helpideen mailan, indargintza edo biolentzia politikoa ontzat emateaz gain, etab., «Aberri Oinpetuen Alkartza» batean egiten zuen amets, Europa osoko «Galeuzca» baten antzera³. Horiek, ordea, bere tesi propiokien politikoak lirateke, azterketa honi gutxiena interesatzen zaizkionak horregatixe. Gure testuinguruan interes gehiago haren proiektuaren zati kritikoak du. Beti eskematikoki, elkarrekin loturik dagoen bi puntu edo bere kritiken bi zuri aipatuko dugu hor ere.

      Lehenengoa, «abertzaletasun klasikoaren» kontzeptuan bil daiteke, bere elementu guztiekin. Erlijioa politikan, lehenik: «Iahve-ren bigarren herri hautetsia egin gura lukete zenbaitek Euskalerritik —bainan hortakotz ez gara oraino aski Iudu...»⁴. Demokratismoa, gero⁵. Mirandek behin eta berriro azaldutako ustez, abertzale horiek «demokrazia Euskadi baino areago maite dute»⁶. Puntuok ez dute insistantzia gehiago behar.

      Miranderen gezien beste zuria Frantzia da (Errepublika). Hemen ez zaigu Frantziagatik interesatzen, baina Mirandek funtsean eztabaidan jartzen duenagatik (mendebaleko historiaren zentzua, kolonialismoa, Estatu «demokratikoa», etab.; areenean, juduen eragipena bera Estatu demokratikoaren barnean). Lotu-lotua dago «faxismoa»ren arazoarekin; eta lotuta, era berean, abertzaletasun klasikoaren edo demokrazia kristauaren kritikarekin: «Egia den bezala aitortu bear da, frantzes errepublikaren miresle amorratuak diran euskal abertzale zenbaiti mingotz izango bazaie ere: Frantzian ez dute erri txipiek Españan baño askatasunik geiago»⁷. Fakto soila bera aparte, dena dela (non duten askatasun gehiago), Miranderen kritikak sustraia politikaren kontzepzio (frantzes) burgesean dauka: «Frantziako politika-gizon guztientzak, ‘Frantzia Ekintza’ko Maurrastarretatik asi-eta demokristar eta sozialistetaraño, abertzaletasuna asmo uts bat baizik ez da: batzuentzat Frantzia Erromaren alaba geiena da; besteentzat, demokraziaren sorterria... Bainan ez batzuek ez besteak odol-aragizko gizonaz, egizko gizonaz, enda bateko dan gizonaz, batere ez dute ardurarik bere errietan»⁸. Beraz, Estatu frantzesaren baitan, nazio txiki zapalduek ez dute esperantzarik zer izan, «1789garren urtean onartutako kontzeptu universalistak utzi» eta sustraitiko gogo-aldakuntza bat gertatzen ez den artean⁹. Mirande bildur da, haatik, «hori amets urdin bat» baizik ez dela.

      Horregatixe, ostera, itxaropen modu bat edo gera daiteke (zitekeen, hobe), «kanpoko almen batek Frantzia guduz garaitu ondoren guri askatasuna atzera ematea»¹⁰. Hein berean, ontzat eman beharra dago, nazio txiki zapalduetako abertzaleek nazien laguntza beren borrokarako aprobetxatu izana Frantzia porrokatzeko: «Orain dela ogei bat urte, Frantziak Alemaniaren kontrako gudua galdu eta atzerritar gudariak haren lurrean zeudelarik, aski nabarmenki buragertu ziren abertzale-igikundeok. Ergelkeria litzake delako abertzaleak maixeatzea, ‘nazi’ekin lankidetu zirelakoan. Irlandarrek ba dute esaera bat: ‘England’s difficulty, Ireland’s opportunity’. Zuzen ta bidezko da geuk ere halaber joka dezagun zangopetzen gaituen estatuaren aldera»¹¹.

      Alderantziz, abertzaletasun klasikoaren politikari guztiz gaitzerizten zaio, bereziki 36ko gerran Errepublikaren defentsan ahalegindu izanari: «Je le sais bien; moi-même, autrefois, j’ai été séduit par le nationalisme araniste. Maintenant, je crois avoir une vue plus vraie des choses et je constate que le P.N.B., ainsi que les autres groupes ou individus qui se réclament d’Arana-Goiri ont eu une politique maladroite et incohérente, qui en fin de compte aura été funeste et pour le peuple et pour la langue basque. Je ne pense d’ailleurs pas que Sabino, s’il avait vécu, aurait admis l’attitude des Basques pendant la guerre civile d’Espagne, qui, anti-espagnols, s’allièrent avec la république espagnole, un des régimes les plus abjects qui exista jamais...»¹².

1 Cfr. LARREA, J.M. (ed.), Miranderen lan kritikoak, 1985, 22-23.

2 Ib., 44 eta 57-59.

3 Ib., 47-48 eta 60.

4 Ib., 39.

5 Ib., 62. Or. 104, «le fanatisme chrétien et démocratique de la plupart des nationalistes basques» deitoratzen da.

6 Ib., 54. Berdin or. 68: «Euzko Abertzale Alderdi ofizial(ak), demokraziaren kontzeptu abstraktua euskal-enda baño maiteago duela erakutsi baitu orain artean».

7 Ib., 52.

8 Ib., 46. Ik. Nietzscheren Estatu modernoaren kritika in Así habló Zaratustra, 1985, 82-83: «En algún lugar existen todavía pueblos y rebaños, pero no entre nosotros, hermanos míos: aquí hay Estados. — ¿Estado? ¿Qué es eso? ¡Bien! Abrid los oídos, pues voy a deciros mi palabra sobre la muerte de los pueblos. — Estado se llama al más frío de todos los monstruos fríos. Es frío incluso cuando miente; y ésta es la mentira que se desliza de su boca: Yo, el Estado, soy el pueblo.— ¡Es una mentira! Creadores fueron quienes crearon los pueblos y suspendieron encima de ellos una fe y un amor: así sirvieron a la vida. — Aniquiladores son quienes ponen trampas para muchos y las llaman Estado: éstos suspenden encima de ellos una espada y cien concupiscencias. — Donde todavía hay pueblo, éste no comprende al Estado y lo odia, considerándolo mal de ojo y pecado contra las costumbres y los derechos. — Esta señal os doy: cada pueblo habla su lengua propia del bien y del mal: el vecino no la entiende. Cada pueblo se ha inventado su lenguaje en costumbres y derechos. — Pero el Estado miente en todas las lenguas del bien y del mal; y diga lo que diga, miente — y posea lo que posea, lo ha robado. Falso es todo en él; con dientes robados muerde, ese mordedor. Falsas son incluso sus entrañas» («Del nuevo ídolo»). Era berean jarraitzen du. Azpianago dagokeenaz, tradizioa alegia herri bakoitzak duela bere askatasunaren kontzeptua, cfr. IGGERS, G.G., Deutsche Geschichtswissenscha.fi, 1971, 111 (Ranke), 131, 154, 242-243 (Troeltsch). BAROJA, P., La leyenda de Jaun de Alzate, 1964, 35: «Cada pueblo tiene su verdad». (Eta jarraitzen du hemen: «El catolicismo será la verdad de los forasteros, de los maquetos, pero no la nuestra»).

9 Ib., 69.

10 Ib. «Quod sit in votis!» (Horazioren erara, «hoc erat in votis», Satir. II, 6,1 : hori nire asmoan zegoen).

11 Ib., 54-55. Ikus halaber or. 104-105: «(...) Le problème basque en France est tout différent: chez nous, l’ennemi n’est pas la réaction de droite, mais bien la république gauchissant. N’oublions pas que la seule époque oú les aspirations éthniques eurent quelque chance d’être prises en compte fut celle de l’occupation et qu’actuellement encore les seuls groupements qui admettent une certaine autonomie pour les Basques, Bretons, etc., sont des groupes de droite, monarchistes ou autres, ou bien des groupes néofascistes —ces derniers acceptant d’ailleurs même le nationalisme des peuples minoritaires, partisans qu’ils sont de l’Europe des Provinces».

12 Ib., 104.