ASABA ZAHARREN BARATZA

 

Poluikarpa Barrena,

adiskide min eta abertzale

jatorrari, bihotzez

 

I.— Atarian

 

Asaba zaharren baratza,

huntzadun hormek hesia,

eguzkiak lehen maitea...

Hotzaldi zoro baten itzuli,

joka nagokik atea.

 

     Joka nagokik atea,

ate gorri zurezkoa,

euri zaharrek usteldua;

barraskiloek bide bihurri

dirdaitsuez apaindua.

 

     Bai bainuen amona xahar bat

zazpi begiko baratzain;

deiadarkari iaioa

marrubi-lapur ninkusanetan...

Bizi ote dut gaixoa?

 

 

II.— Sarrera

 

Sar eta... zuhaitz jantziak.

Urrats bat egin, ta... adar huts.

Oroipen-txoriez zeuden

beterik: ni ikus ta, bat-batean,

hegoei eragin zieten.

 

     Nigana datoz, nahasian...

Adiskide min-maiteak!

Barru-muineko gauean,

su itzalitzako zaharra gar gorri

dabilkit bihur-nahian.

 

     Belar gaiztoak jan ditu

nire bidexka ezkutuak...

Ale bakanak dakarzki

bide gaineko mahastiak, eta

ortziak peitu du eguzki.

 

     Urte joanen zitala!

Zuek zarpaildu-itzalia

lehenera nork lekardake?

Zabal-naroa nuen baratza,

gaur hain estu, gaur hain gabe!

 

 

III.— Lehena

 

Baratz erdian dut aurki

amona: aldaroka dator,

begi galduak noranahi...

Heriotzak dakar besalagun,

bere buruz ez baita gai.

 

     Amona, zatozkit, otoi:

biloba laztan ezazu,

esan zadazu “biloba!”.

Hitz hori, soilki, zaharrak dit ondu,

ardoa ohi duen bezala.

 

     Biraka hasi zen, dei ta dei:

aita dei, ta ama; haurtzaroko

lurrak irentsi lagunak...

Zaharrez berrumetu denez gero,

mendeko darabil lehenak.

 

     Errukarri! Lausorik du

giza argia begietan...

Nonahi aldiaren sitsa!

Zuka, zoroki, mintza zitzaidan,

zaldun arrotza bainintzan.

 

     Laztan dut. Bera, harrituta,

begi-begira dagokit.

Gero, geldiro: “Nor zaitut?...”.

Euskaraz hark niri galdegina

gogoan besterik ez dut!

 

     Nire begien suz sutu

nahiez bereak, diotsat:

“Biloba nauzu, zaharrena...

Zure marrubi gorriak inoiz

osten ohi nituena...”.

 

     Oroi ote?... Begietan,

zalantza dut tximistarik

iragan zuelakoa.

Burua igurtzi zidan astiro,

esanez: “Zu...? Zu...? Gaixoa!”.

 

     Ta hasi zen biraka berriz,

hil zaharrei hoska, negarrez,

heriotzaren egarri...

Bizitzearen hondar-aleak

larrainean eultzitzen ari!

 

 

IV.— Oraina

 

Ta, hara, bidean, baldarño,

muttiko bat guregana:

hark birbiloba, nik seme.

Ikus amonak, bertan gelditu,

ta haren eztizko irribarre!

 

     Laztan du, pozak zoratzen:

“Hi haut, orain hakust ongi!”.

(diotsa) “Hi haut, bai, ‘holako’!...”.

Ta..., nire izenez igurtzi zuen

burutik oinetaraino.

 

     Lehena zegoen orainaz

ele gozoka. Bitzuok

mintzo beraz ziharduten.

Ene asaben lokarri zaharra,

Jaunari zor, ez zen eten!

 

 

V.— Etorkizuna

 

Orduan eguzkiz jantzi zen

asaba zaharren baratza;

orduan, zuhaitzak igaliz;

orduan baratza leheneratu zen

mugak berriro zabaliz^[1].

 

     Ta lehen ikusi gabeko

zuhaitz berri bat zegoen

erdian, guzien buru...

Haren gerizak herri-baratzak

ezin-hilkor egin ditu.

 

     Nire Tabor-mendi: nire

baratz zaharraren antzalda!,

egi, mami, bihur hadi:

lehenaren muinak aldatu beza

baratz zaharra baratz berri!

 

1931

 

 

[1] zabalduz