15

Bostekoa eman diote elkarri. Irratiak zabaltzen duen musikak eta tabernan dauden bezeroek zurrunbiloa sortu dute euren inguruan.

        — Laster etor hadi...

        — Espero diat hurrengoan ez luzatzea azken honetan bezala.

        — Badakik, taberna honetan nahi adina zerbeza daukak —bostekoa estutzen jarraitzen du Anjelek—. Eta lagun bat ere bai.

        — Bazakiat, Anjel.

        Ate ondoan apur batean gelditu eta kalean gora abiatu da. Eguzki arrastorik ez. Iluntzen hasia da. Anjelen tabernan egun osoa eman duela iruditu zaio. Kaleko argi xumearen aurrean apurtxo bat bildu behar izan ditu begiak. Beroa ez da lehen bezain astuna, ez. Askoz lasaiago ibil daiteke lehen baino jende gehiago biltzen duen kale honetan. Bertokoak dira tenperatura gozoaren altzoan dabiltzanak. Lana dela-eta, pasatu behar zirenak alde eginda daude. Alaiagoa iruditu zaio kalea. Gazteak, langileak, ijitoak, beltzak... denak daude kale honetako zurrunbiloan, gora eta behera, izkina batetik bestera, taberna honetatik horretara. Hauxe da kale honetako giroa.

        Estanko baten aurrean jesarrita, Anjelen aita ikusi du, beste agure batekin.

        — Zelan, Tomas?

        — Aspaldikoa, Joxan —zutik jartzen saiatu da.

        — Lasai, hortxe jesarrita ondo zaude.

        Tomasek berriro egokitu du bere gorputz zaharra bankuan.

        — Ikusi diat aitaren eskela, pena handiz ikusi ere. Hik ondo dakik zuen aita eta biok lagun handiak ginela, tailerretan elkarren ondoan beharrean hasi ginenetik. Jubilazioak, edo zahartzaroak, deitu egiok nahi bezala, nor bere etxe aurrean zuhaitz ihartu baten moduan jarri bagaitu ere...

        — Sasoiko ikusten zaitut, Tomas.

        — Hi, gezurrik ez —barre xume batek ihes egin dio ezpain artetik—. Zuhaitz ihartuak gaituk dagoeneko, herioak noiz ebaki eta lurrera bota zain. Baina, tira, orain bezala lagun batekin edo bestearekin berbetan gauden bitartean, irribarre egingo diagu, ez duk uste?

        — Bizitzari eutsi behar.

        — Boxeoan jarraitzen duk? —nikian irakurri dio Gimnasio Neira.

        — Borrokak utziak ditut, baina jarraitzen dut boxeoaren inguruan, gimnasio batean mutil gazteak entrenatzen eta holakoetan.

        — Boxeorako egurra heukan... Eta estiloa... eta indarra, baina...

        — Baina bota egin ninduten.

        — Ondo akordatzen nauk iruzur hartaz... Bizitza, batzuetan, puta itzela duk.

        — Putakume batzuek bihurtzen dute puta.

        — Oraindik Agirre hori daukak gogoan...

        Baiezko keinua egin dio buruaz, isilik. Eta ezker aldera begiratu du.

        — Taberna horretan —kaleaz bestaldeko tabernari seinalatu dio— hasi zinen boxeorako nire burua berotzen, horko leihotik itsasadarrera begira, akordatzen zara?

        — Zelan ez, orduan mutil koskortua baino ez hintzen, baina gorputz gihartsua igartzen zitzaian.

        — Orduan beste taberna bat zegoen, egurrezko barra, baldosa zaharrak eta itsasadarrera ematen zuen leiho bat. Hara begira jarri eta gabarra gaineko borrokez berba egiten zenidan, boxeolariak gabarra gainera eramaten zituzten txalupez... zubian, San Anton parean eta Martzaako molla honetan biltzen zen jendetzaz... Hura niretzat epikoa zen, nahiz eta gero epikotik ezer ez zeukala konturatu.

        — Epikotik ezertxo ere ez. Begira, bestela, bat edo bi izan ezik boxeolari guztiek zelan amaitu duten. Ehundaka kolpe hartuta, batzuk tontotuta, eta duintasunez bizitzeko diru barik.

        — Bomba ikusi dut lehen, kale honetan gora...

        — Bai, hor zabilek, azokako dendarien mandatuak hara eta hona eramaten, lau txakur txikiren truke... eta lau txakur txiki horiekin arratsaldero mozkortuta, taberna batetik bestera... eta gero bere ama zaharraren etxera batzuetan, eta besteetan kalean, edozein izkinatan botata... Begira zelakoa den epika, hutsaren hurrengoa.

        — Oraindik bada taberna horretan leiho hura?

        — Lehengo bera duk, baina goitik behera berriztatua, horrela moderno-modernoa, musika zoro batekin egun osoa, eta ez ni bezalako bezeroekin... Tira, gabarren gaineko istorio haiek ez zituan beste mundukoak. Nik uste diat La Casillako borrokaldietan hartu huela benetako kontzientzia.

        — Gure aitari ez zitzaion hura gustatzen...

        — Hire aitak futbolean nahi hinduen, edo eskupilotan, edo... ez zakiat, bestelako kirol batean, baina inondik inora ez boxeoan. Basapiztiena zela esaten zian, basapiztiena... eta, batzuetan, horrela, ahopetik, kanpotarren kontua.

        — Bata eta galtza zabal eta motz haiekin ikusi ninduen aurrenekoan lotsagarri nengoela bota zidan, ea kabaret batean edo antzeko zeozertan ibili behar nuen.

        Barre egin dute hirurek, aitaren ateraldiagatik.

        — Eta hire ama? Akordatzen haiz zelan jartzen zen hire ama? Seme hau akabatu egingo didate, akabatu, esaten zian erdi negarrez... Baina, azkenean aitortu beharko diagu Agirre jauntxoak akabatze hartatik salbatu hinduela.

        Joxanek zigarro bat isiotu duen aldi berean neska bi sartu dira tabernara.

        — Denok akabatuko gaituk —jarraitu du Tomasek— era batean zein bestean, lehenago edo geroago... Baina, hori bai, akabatze duin bat izan dadila, ez duk uste?

        — Bai —erantzun dio Joxanek tabernako atea zelan ixten den begira.

        Akabantzaren kontura Agirreren aurpegia etorri zaio gogora. Akabatzea. Akabatzea, inongo duintasunik gabe, basapiztia akabatuko lukeen moduan.

        — Nik Artxandan akabatu nahiko nikek —diotso Tomasek—. Bazakiat barre egingo didatela, baina hantxe, Artxandako Kasinoaren inguruetan hil zituan gehien maite nituen lagunak, 37ko lubakietan, Bilbo defendatzeko borroka latzetan... Bazakiat urte larregi pasatu direla, ia inor ez dela harekin akordatzen, akabatzeko puntuan dagoen agure zoro baten berbak izan daitezkeela, baina, hi, hori sentitzen diat bihotzetik, barren-barrenetik... Hantxe, Kasinoaren hondarretan, gerra amaitu eta hamar-hamabost urte pasa ostean topatu zitiztean gorpu zatiak, gerriko puskatuak, bota txikituak...

        Tomasek begietara eraman ditu atzamarrak. Nekea, bekarrak edo malkoak kentzeagatik izan ote den horren arrazoia jakin barik geratu da Joxan.

        — Barre egingo ditek, ez dela zentzuzkoa, baina berdin zaidak, horixe delako bihotzak eskatzen didana, hantxe errautsak botatzea.

        — Zuk esaiezu, hil ostean Artxandan Bilbon baino osasuntsuago egongo zarela, libratu egingo zarela botxoko kutsaduratik —eskua oratu dio, hozten ari ei zitzaion odola berotu nahian bezala.

        Eta eskua oratu dionean, arrapaladan etorri zaio Santa Mariñako arrantzale zahar batek, Anton Caamaño izeneko ilegorri batek itsasoan itotakoen inguruan esandakoa: «Bai, badakit behin hilez gero berdin diola zer gertatzen zaion zure gorputzari. Arrainek, edo olagarroek, edo karramarroek janda geratuko dela; eta hori gertatu ez arren, ez dela berpiztuko itsasoak lehorrera ekarrita ere, ez dela bihotza taupadaka berriro hasiko. Behin hilez gero, hor itsaso sakonean itota, deabruak berak eragindako olatu zakarren azpian zure patuak berea egin du, kito. Baina, begira, hemen beti eskertu dugu itsasoak gorpuak lehorreratzea, behintzat kanposantuan lur zati bat emateko. Ergelkeria irudituko zaizu, sineskeria merkea, nahi baduzu, baina horrela pentsatu eta sentitzen dugu hemen. Gizona, urte gehienak itsasoan emanda ere, lurtarra da, azkonarrak eta basurdeak bezalakoa. Lehorrean jaiotzen da mundura, eta lehorrean etzaten da azken arnasa eman ondoren».

        Anton Caamaño txangurroak eta abakandoak harrapatzeko otarrak metatzen ari zen txalupa barruko bazter batean. Horretara zuen arreta une hartan. Eta otar haietatik begiak kendu barik, Manuel Leiras Pulpeirorena kontatu zion. «Manuel Leiras Mondoñedo aldean ibili zen sendagile. Herriz herri ibiltzen zen, batez ere nekazari umilen etxeetan. Begirunez egiten zuen bere lana, batzuetan kobratu barik, edo bertakoek eman zezaketen diru apurra jasoz... edo askotan gaztaren bat, urdaia, sagarrak eta halakoak. Argi zeukan jende umilak ezin zuela gehiago eman, eta tratu hari zein sendatzen lortu zuen ospeari esker, santu baten gisa hartzen zuten euren etxeetan. Batzuetan haren zapia, aterkia edo beste zer edo zer kendu egiten zioten gaixorik zegoenaren ondoan ipintzeko, hark gaixoari mirariren bat eragingo ziolakoan. Eta gaixoa sendatu ostean Leirasi kendutakoa itzultzen zioten gurinaz, gaztaz, txerrikiaz eta halakoez betetako otar batean, esker onez. Bai, santu ezagunak baino santuagotzat zeukaten Manuel Leiras. Beti prest etxe batera zein bestera joateko. Beti prest gaixoaren etxekoek dirurik ez bazeukaten ere. Eta beti prest izate hark bere saria eduki zuen: jende umilaren estimu handia. Mende hasieran hil zen Leiras, eta sakramentuei uko egin zienez, ba, Mondoñedoko hilerri zibilean lurperatu zuten, o camposanto dos extraños, hemen esaten dugun moduan. Hurrengo eguneko gauean inguru hartako jendea, hainbat bidetatik etorria, hilerri zibilera sartu eta euren herrietako kanposantuetako lur bedeinkatua bota zuten Leirasen hilobi gainean. Ez zuten nahi izan Leiras extraño baten moduan lurperatua izatea».

        — Itsasoan itotakoak zuen ondoan lurperatuak izatea nahi duzuen bezala —esan zion Joxanek Anton Caamañori.

        — Hildakoak maite dutenen eta maite dituenen ondoan egon behar du.

        Azken berba hauek gogoratzean Tomasi begiratu dio azken aldiz.

        — Hurrengora arte, Tomas.

        — Hurrengo bat izan dadila, Joxan.

        Zigarroa bota eta erlojuari begiratu arin bat eman dio. Oraindik ordu erdi bat dauka Andres Fanorekin elkartu aurretik, handik gertu, berrehun bat metrora dagoen Abaroa tabernan. Gero eta urduriago igartzen du burua, Andres Fano zaharrak Txerraren heriotzaren gainean zer kontatuko ote dion. Ez heriotzari buruz, ez, lehergailua zartatu egin zela ondo daki Joxanek. Baina zartatze haren inguruan Fanok kontatzeko zerbait daukala ere ondo daki. Neurri handi batean, Txerraren kontu latzarekin amaitu nahi du behin betiko. Amaitu, bai, baina dena ondo argituta, edo ahalik eta argien behintzat. Arantza horrek denbora luzeegi darama bere bihotzean iltzatuta. Bada garaia iraganaren bihotzetik ateratzeko.

        Teilatuen artean ardo koloreko zerua dago, urdin ilun hori. Gaua erabat abaildu aurretiko argia. Kaleko farolak piztu dituzte, oraindik beharrezkoak ez badira ere. Eta San Francisco kale aldapatsutik datozen kotxeak pasatzen utzi ostean, kaleaz bestaldeko tabernan sartu da Joxan.

        Beroa, zigorra baino, laztana da orain.