Lapurreta

Ramallatik Jerusalemerako errepidetik bertatik begizta daiteke Nazio Batuetako bandera urdin argia, Qalandia errefuxiatu esparruaren sarreran, UNRWAren (errefuxiatu palestinarren aldeko nazioarteko erakundea) bulegoaren ataurrean. Aurreraxeago, farmaziaren aurrealdean zintzilik, bi bandera palestinar zuri-gorri-berde-beltz ageri dira. Zahartua dago, higatua, bandera internazionala. Kolore bizikoak dira palestinarrak, klandestinitatetik atera berriak.

         Botikaren ondoan jaki eta edari denda xume bat dago. Kanpotik ere ozen entzuten da barruan ipinita duten musika arabiarra. Meskita bat eraikitzen ari dira metro batzuk aurrerago. Handia izan gabe, inguruko eraikin handiena izango da.

         Behe solairua baino ez dute etxeek. Edo txabolek. Ez dakit nola deitu. Porlanezko horma mehez eraikita, ez dute teilazko estalkirik. Bukatu gabe daudela dirudi: habeetako burdinak, hezurdura, agerian dituzte ia denek, zerura begira. Bigarren solairu bat eraiki ahal izatea eskatzen duten besoak iruditu zaizkit.

         Bideak asfaltatu gabe daude eta, haizeak indar handirik ez dakarren arren, hautsa batera eta bestera altxatzeko lain bada. Kaleen zikina baino gogaikarriagoa zait hautsa etengabe arnastu beharra. Grisa litzateke kolore bakarra, etxe gehienetan zintzilik ageri diren arropa anitzengatik ez balitz. Ezagun du, zabaldutako arroparen ugariagatik, handiak direla familiak, zortzi-hamabi kidekoak.

         Familia bat, osorik, badoa: gaina maletaz beteta eta barrua jendez gainezka, asfaltatu gabeko bide estuetan doi-doi sartzen den taxi kolektiboa han doa, hautsa areago harrotuz, hirirantz seguruenik, errefuxiatu esparruko miseriatik ihesi seguru.

         UNRWAren bulegora itzuli naizenean, tunika eta durbante zuridun bost agure daude sarreran. Sasoian aurrera joanek baino ez dituzte janzten, nonbait, arabiarren arropa tradizionalok. Ghazi ere, bisitatzeko asmoa dudan Mustafa zaharraren iloba, nire moduan jantzita etorri da: praka bakeroak eta elastiko besamotza.

         Osabaren bizilekurako bidean errefuxiatuguneko bizi-baldintza estuak nabarmendu dizkit behin eta berriro Ghazik, etxe hau eta hura erakutsiz. "Hemen, gela bakar honetan, 11 lagun bizi ziren", 16 metro koadro baino gehiago ez dituen gelaz, "beste honetan bederatzi bizi ziren lehen", "gela honetan, berriz, bi familia"...

         Qalandiaren sorrera urtean eraikitako zenbait gela eta gela-hondar ikusarazi dizkit Ghazik, osabarenera eraman aurretik. Etxe zahar hauen hormen meheaz ohartarazten nau behin eta berriro: bost-sei zentimetroko zabalera dute zementoz eta hartxintxarrez egindako hormek. Hotzean hotz eta beroan bero, etxola hauetan.

         — Udan beroak akabatzen eta neguan hezurretarainoko hotzez egoten ginen gela hauetan. Orain ere halatsu, gauzak hobera egin duten arren!

         1952an sortu zuten Qalandia errefuxiatu esparrua, 1948an lurrik eta etxerik gabe geratutako errefuxiatuen artean oraindik noraezean zebiltzan milaka batzuei babes behin-behinekoa eskaintzeko. Dendetan bizi izan ziren hasieran, baina epe laburrean jaso zituzten zementozko aterpeak.

         Duela 45 urte Qalandian babesa hartu zutenen artean zegoen Mustafa, 87 urteko agurea. 39 zituen Israelen sorreraren gerra lehertu zenean, 1948an. Etxalde oparoa eta lur aberatsa zuen sendiak Khirbet al-Lawz-en, Jerusalemdik hurbil zegoen herritxoan: bihitegiak, frutarbolak, mahastiak, ardiak, behiak... Gerraren oihartzunak gero eta ozenagoak ziren —juduak herri arabiarretan hil eta herio sartzen ari zirela entzun zuten— eta, beldurraren beldurrez, herria utzi eta mendira jo zuten. Bizi egin nahi zuten. Hiru hilabeteren ondoan, liskarrak baretu zirelakoan, etxera itzuli ziren.

         Ez luzerako. Kastelgo guduan Jerusalem Mendebaldea defendatzen ari ziren indar arabiarrak mendean hartu zituzten juduek eta inguruko herrixkak bata bestearen atzetik erori ziren. Khirbet al-Lawz bonbakatu zutenean, Mustafak, honen bi emazteek, bi anaiek, hauen emazteek eta gurasoek, ardiak eta behiak hartuta, etxe suntsitua atzean utzita, norabiderik gabeko ihesari ekin zioten, behin-behineko aterpearen bila, bakea itzultzean etxeratuko zirelakoan.

         Esperantza berarekin utzi zuten etxea beste milioi bat palestinarrek, Israel sortu berriaren mugen barruan bizi ziren arabiar gehienek. Mende erdi geroago, errefuxiatuok eta berauen ondorengoak lau milioi dira. Milioi eta erdi Libanoko, Siriako, Jordaniako eta Palestinako errefuxiatuguneetan bizi dira, eta munduan zehar barreiatuta daude gainerakoak. Palestinako lurralde okupatuetan 27 errefuxiatu esparru daude: 19 Zisjordanian eta 8 Gazan. 10.000 lagun inguru bizi dira hemen, Qalandian.

         Jordaniaren mende geratutako Zisjordaniako lurretara jo zuen Mustafak, eta Ramalla mendebaldeko esparru batean egin zituzten gerraosteko aurreneko hilabeteak. Handik, Jeriko inguruko errefuxiatugune batera jo zuten, baina urtebete eta gutxira, hango errefuxiatu gehienek Jordaniara alde egin zuten, beste herri arabiarretara jo zuten beste batzuek eta Zisjordania barruko lurretan sakabanatu ziren gainerakoak. Hauen artean ziren Mustafa eta bere senideak: hilabetetan harat-honat ibili ondoren, orain etxea duten esparrura heldu ziren: Qalandia.

         Bi gelatan sartu ziren denak: bederatzi lagun gehi abereak. Ez urik ez argindarrik ez dute izan luzaroan. 1975ean heldu zen argindarra Qalandiako etxe guztietara. Gauzek hobera egin duten seinale, telebista antenak ohikoak dira orain Qalandian.

         Ohetik azaldu digu istorioa Mustafak, Ghazi ilobaren laguntzaz. Bi emazte ditu Mustafak, baina seme-alabarik ez. Hanka apurtua du eta bost hilabete daramatza jaiki gabe. Bizar zuri eta luzea du, kolore bereko durbantea buruan eta tunika soinean. Gelan bi ohe besterik ez daude, Mustafarena eta nik eserlekutzat daukadana. Gainerakoan biluzia da gela. Mustafaren emazteetako bat, izenik ez didate esan, gelaren bazter batean eseri da propio ekarritako plastikozko aulkian, galdetu gabe ekarritako kafeak banatu ondoren. Ghazi ere plastikozko aulki batean eseri da, osabaren ohe buruan. Eguzkiak goia jo du dagoeneko, baina oilarra kukurrukuka ari da oraindik.

         Khirbet al-Lawz-ko soroen kolore biziak berriro begietara eramateko aukerarik ez du izan Mustafak; Qalandiako grisa baino ez, mende erdi honetan. Ghazi ilobaren ahotik daki hangoaren berri.

         — Ez dago etxerik, ez herririk. Dena desegin zuten eta ez dute ezer eraiki. Seme-alabekin egona naiz Khirbet al-Lawz-en, orain gutxi. Esan nien nire gurasoak, euren aiton-amonak, han jaio eta bizi izan zirela. Nire aiton-amonak ere han sortu eta hazi zirela eta nire aiton-amonen gurasoak ere hangoak zirela. Eta oso leku polita iruditu zitzaien, ez zuten alde egin nahi —begiak alaitzen ari zaizkio Ghaziri, Khirbet al-Lawz ikusten ari da berriro—. Oso pozik zeuden euren arbasoak jaio, hazi eta bizi ziren lekua zapaltzearekin. Berriro noizbait eramango nituela agindu behar izan nien, nirekin itzuliko baziren.

         — Guk gazteei erakutsi diegu gure lurra zein den, non dagoen —dio Mustafak, orain niri begira—. Orain eurak ari dira seme-alabei gauza bera erakusten, eta hauek euren ondorengoei erakutsiko diete...

         — Berebiziko garrantzia du horrek! —moztu dio ilobak—. Gure etxea gure begiekin ikusi behar dugu, gure arbolak gure eskuekin ukitu behar ditugu, gure lurra gure oinekin zapaldu... Horrela, gure lurra sentitu egiten dugu, barru-barruan, eta ulertu egiten dugu: lapurtu egin digute.