Harriak ahitu arte

— Misila erori dela Tel Aviv-en? Airean Tel Avivera!

         Ingeles traketsean mintzo zait Bassem, eskuineko eskuarekin betaurreko beltzak jartzen dituen bitartean, Hebrongo bidean.

         — Horrelaxe ibiltzen nintzen Golkoko Gerraren garaian. Zoro samarra izan behar da horretarako, eta beldurra irentsi, baina dirua erruz egiten da. Golkoko Gerraren urtean 100.000 dolar irabazi eta hiru apartamentu erosi nituen. Goldstein hil ondorengo hiru hilabeteak ere oso emankorrak izan ziren.

         Kazetariekin egin ohi du lan Bassem taxi-gidariak, BBC, NBC eta Reuter-ekoekin normalean. Gaur, Euskaldunon Egunkaria-rekin. Eguneko 200 dolar (30.000 pezeta) kobratzen ditu "bake garaian", baina "berandu" hasi omen garenez —goizeko 9.30ak dira—, 170 baino ez dizkit hartuko. Jerusalemdik Hebronera joan-etorria eta Hebronen batetik bestera eramatea sartzen da prezioan. Aste osoko aurrekontua hautsi dit, triskantza egin dit, baina ez dut beste erremediorik, Hebronera sartu nahi badut. Egunotan tiroka eta harrika ari dira soldadu israeldarrak eta gazte palestinarrak hirigunean, eta militarki itxia dute hiria israeldarrek. Garraiobide arruntekin ez dago sartzerik. Bassemek "prentsa-laguntzaile" agiria du eta Hebrongo zirrikitu guztiak ezagutzen bide ditu.

         Eta Golkoko Gerraren ondoren erositako hiru apartamentuak ez ditu aski.

         Planta oneko gizona da Bassem jerusalemdarra, indartsua. 32 urterekin, 20 urteko emaztea eta hiru seme-alaba ditu. Orain lau urte ezkondu ziren.

         — Ez dakizu ze emakume azkarra dudan! Arin baino arinago ikasi du etxeko lanak egiten eta sukaldean primeran moldatzen da! Orain Jordanian daude. Hara bidaltzen ditut lan handia dudanean, denok lasaiago ibiltzeko.

         "Press" dioen txarteltzarra eserleku azpitik atera eta bolante aurrean jarri du, kanpotik aise ikusteko moduan, urrutira soldaduen kontroleko auto-ilara bistaratu dugunean. Ilaran itxoin gabe aurrera egin du Bassemek. Soldaduak ez dira asaldatu —"Press" gara—, baina agiriak eskatu dizkigute, fidakaitz. Aurrera.

         Klaxon hotsak eta trafiko nahaspilak egin digute ongi etorria Hebron hirigunean. Eta tiroen danbatekoek. Autotik jaitsi orduko entzun ditugu lehenengoak, azokaren ondoan. Eguneroko ogia dute: tirorik entzun ez balu bezala jarraitu du saltzaileak saltzen eta erosleak erosten. Entzun ere ez zuten egingo gainera. Igandea da. Lan eguna.

         Taxista lanari utzi eta kazetari laguntzailearen zereginari lotu zaio berehala Bassem handia:

         — Kale honetan barrena joz gero helduko ginateke borrokagunera, baina bekokian tiroren bat jasotzeko arriskuan geundeke. Bestaldetik sartuta israeldarren atzean ipiniko gara, arrisku izpirik gabe.

         Alde zaharreko merkatuko kaleetan barrena eraman nau, israeldarren agindupeko eremuan.

         — Begira, jabea arabiarra delako dago itxita gasolindegi hau —burdin saretan bilduta daude gasolina-hornigailu guztiak—. Palestinarren autoek hona sartu ezin dutenez, eta kolono israeldarrek berari erosten ez ziotenez, zarratu egin du.

         Jeep militarrak babestuta, autobus bat heldu da atarian hamar bandera israeldar dituen etxe aurrera: banan-banan jaitsi dira bidaiari gazteak, pistolak eta arma luzeak agerian dakartzatela.

         — Ikasle juduak dira. Nesken eskola arabiarra zena yeshiva bihurtu dute juduek; badakizu, judutarren erlijio-eskola. Inguruetako kokagunetatik etortzen dira. Etxeari bi solairu gehiago erantsiko dizkiote laster, obretan hasiak dira.

         Autobus geltokia zena israeldarren kuartel militar bilakatua erakutsi dit Bassemek. Aldamenean zeuden barazki eta fruta saltokiak ez daude dagoeneko.

         — Txikitan aitarekin astero etortzen ginen Shuhada kaleko barazki azokara. Barazkia hemen bezain freskoa ez zen aurkitzen Jerusalemen.

         Israeldarren kontrolpeko lurra da, baina merkatu arabiarra da. Palestinarren saltokiz inguratuta gaude eta batik bat palestinarrak ditugu inguruan, baina Bassemek israeldarrak baino ez ditu ikusten. "Begira, soldaduak", esan dit. "Begira, tankeak", gero. "Begira, Daviden izarra". "Begira, soldadu gehiago. Shallalla kalera doaz, erreleboa ematera". Gero eta ozenago entzuten dira tiroak.

         120.000 palestinar bizi dira Hebronen. Arafaten Gobernuaren esku dago hiria aurten bertan sinatutako protokoloaz geroztik, baina hiriaren erdigunean ehundaka gutxi kolono judu bizi direnez, asentamenduaren inguruko eremu zabal bat israeldarren agindupean dago. Musulmanek Ibrahimen meskita eta juduek Patriarken Hilobia esaten dioten tenplua lur israeldarrean dago. Azokako kale nagusia, Shallalla kalea, erdibituta. Soldadu israeldarrak alde batean, gazte palestinarrak bestean.

         Kalearen erdian, muga-mugan, zortzi soldadu daude. Ezker-eskuineko etxeen teilatuetan etzanda bi, kale erdian ipinitako harritzar errektangularretan babestuta beste seiak. Haien atzean, hogei bat metrora, hartu dugu babesa Bassemek eta biok, beste dozenerdi kazetariren arrimuan. Armen ahoak kalearen bukaerara begira dituzte soldaduek, Hebron autonomora begira. Tarteka, azken etxeko kantoian dauden gaztetxoetako batek harriren bat edo botilaren bat jaurtitzen duenean, tiroz erantzuten dute soldaduek. Harriak eta botilak ez dira soldaduengana inguratu ere egiten.

         Soldaduen ezkerretara, bospasei metrora baino ez, 50 urtetik gorako lau palestinar aulki banatan daude egun pasa, atzean duten etxearen gerizak bizkarrak zaintzen dizkiela, eguneroko ikuskizunari zeharka begira. Ikusle gehiago bada: kazetariok baino atzerago, baina gugandik gero eta gertuago, hogei bat haur eta gazte palestinar ari dira zokomiran.

         Polizia palestinarrik ez dabil inguruotan. Liskarretatik urruti dabiltza, trafikoa zuzentzen. Kalearen erdikada palestinarrean zabalik daude dendak, baina hutsik. Erdikada israeldarrean, militarren aginduz, hertsita daude ate guztiak.

         Molotov koktel pare bat bata bestearen atzetik erori dira militarrengandik ondo hurbil; harritzarretako batean jo du batek. Tiroka erantzun diete israeldarrek eta —heldu baita eguneko irudia hartzeko tenorea— argazki nahiz telebista kamerak soldaduen aldameneraino joan dira. Tiroa orain tiroa gero, danbateko bakoitzean jauzi egiten dut. Bakarra naiz. Ez naiz gerra kazetaria.

         Bi argazkilari, kasko eta guzti, soldadu lerroaren atzealdea utzi eta aurrez aurre jarri zazkie, metro eskasera, hormaren kontra bizkarra. Bala fusilaren ahotik irteten den unea izoztu nahi dute klik batekin. Bala kameratik barrena ahoko zuloraino sartuko zaiela ematen du, gure ikuspuntutik. Urrutira, kale kantoitik harria edo botila jaurtitzen duen besoa baino ez da sumatzen lantzean behin.

         "Ikusleak" guganaino heldu direnean soldadu bat etorri eta denak atzera bidaltzen hasi da, ordu laurdenero errepikatzen den operazioan. Ezaguna egin zaio haur baten musua soldadu gazteari.

         — Zergatik ez haiz gaur harri botatzen ari? —barrez ari da soldadua, mutikoari atzera bultzatzen dion bitartean—. Gaur lasaiago hago orduan?

         — Ezagutu egin du! Ezagutu egin du! —algaraka egin dit itzulpena Bassemek—. Seguru alde honetan begira dauden umeetako asko atzo bestaldean ari zirela, harriak jaurtitzen!

         Ez da Bassem txantxarako gogoz dagoen bakarra. Beste soldaduak arma behar den tokira zuzenduta adi-adi zeudela, pauso batzuk atzerantz, gure aldera, eman ditu soldadu batek: botila huts bat hartu du, eta bere bi lagunen ondoko hormara indartsu jaurtiz txikitu du. Beira hautsiaren zaratak ustekabean harrapatu ditu soldaduak eta, jiratuz, fusilak inguruko teilatuetara begira jarri dituzte, eskuin ezker mugituz, botila nondik bota duten asmatu ezinik. Berehala konturatu dira lagunak ziria sartu diela eta barrezka hasi dira denak. Gure aldean ez da algararik entzun. Ni seko harrituta eta Bassem sutan, udako trumoia baino amorratuago:

         — Gure aldera tiro egin zezaketen ero horiek!

         Albotik arabieraz antzeko zerbait esan diote. Badirudi, imintzioengatik, ados daudela haserrean.

         Mugak erdiz erdi harrapatzen duen etxetik irten den palestinarra ez dakit ziur ze umorez datorren, bi besoak altxatuz eta barre eginez datorren arren. Egunotako bizimoduaz galdera egiteko beta izan dut.

         — Bizi? Hemen ez dago bizitzerik! Nola bizi gerra honen erdian? Eta nola hazi gure umeak?

         Soldaduetako batek, bitartean, haren etxeko teilatutik egiten die tiro gaztetxoei. Leihoetako kristal guztiak hautsita daude.

         Bestaldetik heldu zaigun anbulantzia hotsak gerrara itzularazi gaitu. Eskuan ohatila daramatela lasterka batean zeharkatu dute errepidea laranja kolore biziko petoko bi gaztek. Plastikoz estalitako burdinazko baletako batek norbait jo du, nonbait. Harriak eta botilak ugaritu egin dira, gure alderantz hegan, baina ez dira jomugara ailegatzen. Orroak bai, orroak ondo ailegatzen dira. "Putakumeak!", oihukatzen dute gazteek behin eta berriro, arabieraz. Soldaduak, kieto. Ezin dute harritzarrek markatzen duten muga pasatu, ez daukate Palestina autonomoan sartzerik.

Avraham Avinu kokagunearen defentsarako daude soldadu israeldarrak Hebrongo hirigunean. 1.500 soldadu 400 judu babesteko.

         Adreilu zuriko etxe berri eta handia da asentamenduaren gunea. Beste etxe bat baino ez dut ikusten inguruan. Sarreraren kaleko denda guztiak, dozena bat bai, itxita daude.

         — Ez daukate bezerorik.

         Urduri puntua sumatu diot Bassemi. Barrura lagunduko dit, hebreeraz moldatzen omen da eta.

"The market was built on Jewish property, stolen by Arabs, after the 1929 Masacre".

         Urrutitik irakur daiteke etxearen goiko aldean paratu duten esaldia, hebreeraz nahiz ingelesez. Juduen jabegoa zela, alegia, orain palestinarrek merkatua jarria duten lurra. 1929ko sarraskian lapurtu zietela arabiarrek. Kokagunea arabiarren azokaren erdian ipintzean juduena zena juduentzat hartu besterik ez dutela egin.

         Juduen komunitatea luzaroan bizi izan zen Hebronen, 1929ko arabiarren altxamenduko gertaera odoltsuen ondoren —palestinarrek 67 judu hil zituzten—, Agintaritza Britainiarraren Poliziak juduak ebakuatzea erabaki zuen arte. Ia mila judu bizi ziren orduan Hebronen.

         1968an lau familiak Hebrongo hotel zahar bat hartu zutenean itzuli ziren juduak hirira. Hirigunean, orain Avraham Avinu asentamendua dagoen lekuan, ez ziren 1980ra arte kokatu.

         Soldaduek bi aldiz galdetu eta behin miatu gaituzte, sartzen utzi diguten arte. Bozeramailearekin hitz egin nahi dugula esan die Bassemek, hebreera txukunean antza, hebreera ezin hobean bere hitzetan.

         — Ez dira konturatzen arabiarra naizela. Judua naizela uste dute! —bihurri aurpegia jarri du.

         Baina alferrik etorri gara. Jerusalemera joanak dira denak, Netanyahu lehen ministroaren egoitzaren aurrean protestaldia egitera. Segurtasun neurri zorrotzagoak behar dituzte. Soldadu gehiago.

         Merkatua zeharkatuz eremu autonomo palestinarrera jo dugu atzera, Shallalla kalearen kontrako ertzera hain zuzen. Beste kolore bat, arriskuaren kolore bizia, dute istiluek hemendik behatuta: soldaduen arma luzeek, urrutitik, guri begiratzen digute, noiznahi tu egiteko prest.

         — Hurbildu egingo naiz. Itxoin hemen minutu bat —baiezkoa egin dit buruarekin. Kazetarion "ausardiara" ohitua dago Bassem.

         Hamabi bat mutil koskor, ume gorriak batzuk, zenbatu ditut kale kantoian pilatuta. Hamar urte? Zortzi? Lumatzen hasi baino lehenago oldartzen zaizkie okupazioari mutiko palestinarrak.

         Haurretako batek, erasorako leku onena hartua duenak, txardangoa darabil harriak jaurtitzeko, baina txikiena eskean ari zaio behin eta berriro. Jaramonik ez dio egin luzaroan, baina azkenean bai, itzuli egin dio txardangoa txikiari. Berea zen, zer demontre!

         Zapata denda baten atarian hartu dut babesa, tiro bat gertu samar igarri dudanean.

         — Erreportaria? Zergatik ez duzu guri buruz idazten? —denda barrutik etorri da gonbita.

         Aulki banatan eserita daude Mussa, dendako nagusia, eta bere adiskidea, Samih. Aurrez aurre eseri natzaie, Mussak ekarri didan aulkian.

         — Negozio handirik ez duzu egingo egunotan —denda hutsari begiratua bota diot.

         — Egoera honetan ez dago etorkizunik nire dendarentzat. Etortzen den edonork opari berezia eraman dezake: bala bat buruan. Soldaduek ez dute bereizten: emakumeak, umeak, agureak... Eta, jakina, zapata pare batek, onena eta merkeena izanda ere, ez du horrenbeste merezi.

         — Harriak jaurtitzen dituzten palestinarrak oso gazteak direla iruditu zait.

         — Haurrak dira! Eta soldaduek tiro egiten diete!

         — Zortzi-hamar urte baino gehiago ez dituzte —hitza kendu dio Samih lagunak, lehor.

         — Sei urtekoak ere badabiltza tartean! Eta soldaduek tiro!

         — Bassem! —oihu egin diot denda barrutik, ataritik pasatu denean.

         — A! Hor zaude. Minutu bat esan didazu!

         Ahaztua neukan gizonkotea.

         — Tira, bagoaz —zutitu egin naiz, Samih-ri aurrena eta Mussari gero bostekoa luzatuz—. Ea istilu hauek amaitzen zaizkizuen.

         — Istilu hauek ez dute akaberarik izango, juduen kokaguneak hemen dirauen bitartean. Alde egiten ez badute, ez dago irtenbiderik. Eta kaleko borrokek hor segituko dute, harriak ahitzen ez diren artean behintzat.

— Goldsteinen hilobia bisitatu nahi? —Bassem planak egiten ari zait berriro— Qiryat Arban dago.

         Hiriaren irteerako muinoan nabarmentzen den herria da Qiryat Arba, Hebron inguruko kolono kokagune nagusia. Harako bidean, kolono gazte bat norbaiten zain-edo dago bidegurutzean. Burugaina estaltzen dion kippa-k adierazten digu judu erlijiosoa dela. Auto-stop egiten ari ote den iruditu zaio Bassemi.

         — Hartuko dugu? —kazetari laguntzailearen agiria ez du alferrik Bassemek.

         Kippa, bizarra eta betaurrekoak urrutiagotik ikusiak nizkion, baina automobilera arrimatu den arte ez naiz jabetu pistola daramala, ondo agerian eraman ere, praka bakeroetako gerrian sartuta. Behin auto barruan, jatorriaz galdetu diot.

         — Israel iparraldeko herri batekoa —hizketarako gogo handirik ez du.

         — Nolatan etorri zinen Hebronera, Israelen muga barruko herri batetik? Hemengo bizimoduak ez dirudi oso lasaia...

         — Yeshivan ikastera etorri naiz.

         Bizar luzeak oso aurpegi gaztea ezkutatzen diola ohartu naiz. Hogei urte asko jota.

         — Hemengo gorabeherekin amaitzeko modurik ba ote da?

         — Pazientzia da giltza.

         — Helduko da noizbait irtenbidea?

         — Zer irtenbide bilatzen duzun. Israeldarrok gure lurrean bizitzeko bidea bilatzen dut nik, eta hori helduko da. Pazientzia besterik ez dugu behar.

         Ikaslea sarreran utzi eta Qiryat Arba barrura jo dugu guk, autoz. Herri erne berriaren itxura du 1971n eraikitzen hasitako asentamenduak. Adreilu zurizkoak dira etxe guztiak, kokagune gehienetan bezala. 4.000 judu inguru bizi dira hemen.

         Kaleko jantzian oinez doazen gizonezko askok armaren bat daramate aldean. Pistola bat, edo subfusila. Eta armarik erakusten ez dutenek, motxilatxoa dute bizkarrean.

         Baruch Goldsteinen gorpua ez zuten hilerrian lurperatu, Qiryat Arbaren erdigunean baizik, hilobiarentzat propio eraikitako plazatxoan. Ezker-eskuin lorategiak dituen pasagunetik barrena iritsi gara hobira. Zortzi bat metroko diametroa duen harrizko biribila da zorua, zutabe batzuk inguruan eta, erdi-erdian, bi farol alboetan dituela, Goldstein.

         — Heroiaren hilobia egin diote! —ahapeka mintzo zait Bassem. Etsaiaren lurrean dago.

         Hilarriak dioena itzultzeko eskatu diot.

         — "Aqadosh doctor Bruj Kafel Goldstein". Aqadosh hitzak "santu" esan nahi du. "Bere bizia eman zuen Israelgo herri osoaren alde. Juduen erlijioaren alde hil zen. Eskuak garbi eta bihotza aratz zituen" —itzulpena gutxi gorabeherakoa egin didala adierazi didate Bassemek duda-mudek, baina balio dit—. Toraren aipamena dator gero, baina ez dut ulertzen. Korana bezala da Tora, baina juduena, badakizu.

         Alde egitean bi lagun gurutzatu ditugula, are isilago hitz egiten dit Bassemek, sisibasan:

         — Bi horiek Goldstein gurtzera doaz! 29 lagun hil zituen eta heroitzat daukate! Santutzat!

Ardi haragia arrozarekin eskatu dugu biok, eskatu gabe ateratzen dizkizuten lau entsaladekin batera jateko. Hummus-a ere nahi du Bassemek. Garbantzo egosi xehetuz egiten da hummusa, sesamo eta espezieez ondua. Mahonesa zuri baten itxurakoa, olio gordinaz lagunduta jaten dute, ogitan jarrita maiz. Bi Coca-Cola edan ditu Bassemek, eta litro t'erdiko ur botila ia osorik nik. Palestinan nabilenetik egin dudan otordurik ederrena. Bassemek badaki non dabilen. Kazetari profesionalak ordaindu du kontua, noski.

         Avraham Avinutik bertatik bertara dagoen Ibrahimen meskitara —Patriarken Hilobia juduentzat— jo dugu bazkari-meriendaren ostean. Tenplu honetan, juduen bigarren gune sakratua Mendebaldeko Harresiaren ondoren, Abraham eta Sara, Isaak eta Rebeka, eta Jakob eta Lea patriarkak ei daude lurperatuta. Musulmanen leku gurtuen artean laugarrena da, Meka, Medina eta Jerusalemen ostean.

         Banatua dute tenplua, zati txikiena musulmanentzat da eta zabalena juduentzat, baina soldadu israeldarren mendean dago osorik, alde musulmanera sartzeko pasatu behar izan ditugun bi kontrol militarrek argi adierazi digutenez.

         — Kristaua zara? —nire pasaporteari begira egin du galdera soldaduak.

         — Bai.

         — Aurrera. Grabagailua hemen utzi behar duzu; irtetean itzuliko dizugu.

         Zaindari musulmanak hartu gaitu, zapatak erantzita sartu garenean. Dozena bat lagun daude, meskita barruan, otoitzean eta Korana irakurtzen. Meskitan bertan dituzu eskura neurri eta kolore desberdinetako Koranak, arabierazko kaligrafia ederrean, errezatu barik ikusteko ere.

         — Ni errezatzera noa, zaindariak erakutsiko dizu meskita.

         Baina zaindariak ez dit meskitari buruzko azalpenik eman. "Hemen duzu tiro baten arrastoa". Boligrafoz egindako biribilak inguratzen du zuloa. "Hemen beste bat", "han goian beste bat"... Atzamarrekin seinalatu dizkit banan-banan Goldsteinen tiroen aztarnak.

         Bassem, guri bizkarra emanda, hormari begira dago, belauniko eta burua makurtuta. Horma berean pausatu ditut begiak, eta Meka ikusi dut. Zaindari zaharraren keinuek alfonbra batzuetara eraman didate begirada: orain gutxi arte odolez egon dira.

         — Garbitu berriak dira —ez dakit barkamena eskatzen ari zaidan—. Hara, tiro gehiago hemen —lurrean eserita metro koadroko Koran erraldoia irakurtzen ari zena mugiarazi du, kazetari arrotzak bala arrastoak aisago ikus ditzan.

         111 tiro egin zituen Baruch Goldstein medikuak asaltorako erriflearekin, erreserbako soldaduaren uniformea jantzita, 1994ko otsailaren 25eko goizeko bostetan, ehundaka palestinar errezuan ari zirenean. 29 lagun hil eta 67 zauritu zituen. Palestinarrek, beren herioan, bertan garbitu zuten Qiryat Arbako kolonoa.

         — Sarraskia gorabehera, bederatzi hilabetez itxi zuten meskita. Eta zabaldu dutenean, zatituta egin dute. Sarraskiaren aurretik, osorik zen musulmanentzat. 1.500 kabitzen ginen. Orain, aldiz, 300, eta estu.

         Shallalla kalera joan gara berriro, Jerusalemerako bidea hartu aurretik. Erretiradan ari dira azken txandako zortzi soldaduak. Karramarroaren tankeran atzerantz ibiliz datoz, bidean zabalik topatzen dituzten ate irekieetara subfusila destatuz.

         Hamabost lagun zauritu dituzte gaur. Amaitu dute lana gaurkoz.