Hamazortzi

Aldrak ez du ahots bakarra.

        Nahikoa da belarria zorroztea batena zein besterena bereizteko multzotik. Arreta pixka bat jarrita banan-banan datozkizu, samaldatik erauzita gangarrak. Marmarioa dago, hura du lur eta ongarri. Eta hantxe zuztartuak, bakoitzari bere jabearen izena jartzeko moduan, oihuak daude, txilioak, deiadarrak, orroak, amenazuak.

        — Ez da hainbesterako izango.

        — Fede kontua da. Begiak itxita ere ezagutuko nituzke, adiskidea.

        Askatua dute ordurako Bikuñaneko idazkarigaia. Lasaitzeko aginduarekin atera dira denak kontzeju-etxeko areto nagusitik. Kentzeko beroarena, konponduko direla gauzak. Hitz egina dute ordurako beren artean maiorazkoek. Irabaziak urriagoak izanagatik, gertu daude prezioa jaisteko. Hori eta zer ez, edozer Piztia bezatuko bada. Amorrua ez baita inorentzat ona, ez baitu inoiz onurarik ekarri. Piztia itsutuaren ahutzek ez baitute bereizten zerua lurretik, andrea gizonetik, nagusia haur jaio berritik, hain da bihozgabea eta itsua.

        — Ez dakit, ez dakit...

        — Sinistuidazu, merezi duena helduko zaio bakoitzari, itsutu gabe.

        Arratsaldea apaltzen hasia da. Iluna dakarkie Odriako galtzuei Enparan diputatuaren susmoak mamitu direnean. Etxera erretiratua da, Azkoitira!, goazen Azkoitira! aditu duenean liburutegi barrenetik. Bestela bezala zarratu ditu leiho orriak eta etxeko ateak giltzarazi. Ikarak lotu du: ez daitezela behintzat probintziako agiri nagusiak eta epaitegiko aktak erokeriaren garretan erre.

        Horretan dabilela jo dute aldaba. Barreda korrejidorearen idazkaria da, eskean datorrena. Izuak moldatua dio hari ere begitartea, egiteko konpainia jaungoikoagatik korrejidoreari eta haren familiari, handia dela zarata, eta andre zein gizon, alderrai dabiltzala kalean barrena lehen kontzeju-etxean oihuka ibili diren guztiak eta beste batzuk.

        Entzun dituela erantzun dio Enparan diputatuak, Azkoitirako asmotan dabiltzala iruditu zaiola aditzea. Gauzei neurria hartzea da, pentsatu du lasaitu nahian. Plaza aldenik alde pasa besterik ez du korrejidorearenera heltzeko. Ondo zainduko du bertatik berea ere. Begi-bistan izango du atea. Morroiari utzi ardura eta urrats bizkorrez joko du idazkariaren atzetik. Heldu denerako, bertara bilduta daude tribunaleko zenbait eskribau eta prokuradore, baita presoen alkatea eta honen semea ere. Esker onez hartu du Barreda korrejidorearen emazteak atarian.

        Iluntze hartan bertan ekingo dio probintziako diputatu nagusiak arratsaldetik nabarmentzen hasiak direnen izenak hartzeari. Kontzeju-etxean deiadarka aritu direnenak idatzi ditu aurrena Barredak berak eskaini dion orri buruan. Jarraipena, batari eta besteari galdetuta eman dio. Gau egiterako jakingo dute Juan Ibarguren txistulariaren etxera joana dela Piztia. Ibargurenen emazteak berak xehatuko dizkio hurrengo egunean gorabeherak, nerbioak airean artean; senarra nahi zutela zarata egileek, ateratzeko eta ateratzeko, txistua joz lagun ziezaien Azkoitiraino.

        Danborra aditzen omen zuen emazteak, danbor sorgor bat, ezin esan baina nork joa. Irten zedila gizona txistuarekin, ateratzeko laguna larru hari, ateratzeko agudo emango ziotela sua bestela etxeari. Eguna ostentzen ari zen. Senarra ohean zeukala erantzun zien andreak, gaixo handi, uzteko bakean mesedez. Datorrela semea orduan. Hala eraman omen zuten gizajoa. Behartuta, jauna, ez bestela.

        Plaza zabalera begi diren leihoetako baten kontra paratua mahaia, eta berek jakin gaberik, matxinoen izenak Enparan diputatuaren orrietan etzaten hasi dira: Tomas Betolaza, idatzi du lehenbizikoa, letra argiz; Julian Segurola, Akotegikoa; Imilaun deitzen duten gizon bat, Aizpuru baserriko maizterra; Gorostizu anaiak, Bartolome eta Joseph; Juan Bautista Zuloaga, Txertakea gaitzizenez...

        Zerrenda osatzen hasita dagoela ekarri diote lumera argia. Leihotik bere etxeari begira, ezin du burutik kendu arratsaldean Imilauni entzun diona:

        — Hemen ez dago deabruaren legea baino!

        Gau iluna da samalda Azkoitian sartu denean. Danbor hotsa dakar, Ibargurenen semea dator aurretik txistua joaz. Loiolako kolegioa eraikitzen ari diren harginak, zurginak, errementariak batu zaizkie Aldakaizko zubira aterata, azaoak eskuan. Gainontzekoak herriko sarreran dituzte zain, zumardiaren ilunpe gordean. Han dira, besteak beste, Inazio Basterretxe, Zankaluze deritzona, loiolatarra, idatzi zuen Enparanek handik egunetara zerrendari berriro ekin zionean; eta Joakin Sarobe, Aretxabaleta etxeko maizterra. Bi hauek izan dira Azkoitiko sakristau den Inazio Larrañagaren etxeko atea jo zutenak. Seguru daki, salatzaileak ez dira itsuak.

        — Zer dugu?

        — Jo kanpaiak. Eta hobe su-deirakoak badira hiletakoa jotzerik nahi ez baduzu...

        Zemai egin ziotelako egin zuela agindutakoa dio sakristau zaharrak, sinistu egin dio. Kolpeek mailatuta utzi diote sarrerako atea. Dundunek gaua bera izutu nahi zutela zirudien.

        Beldurrak mudatu egiten ditu pertsonak, esango zion Peñafloridako kondeak Enparan diputatuari egunetara, Markinako Munibe jauregitik heldu berri zela.

        Plazara heldu direnerako haurrak, nagusiak, zaharrak atereak dira kale nagusiko leihoetara. Lastasuen bristadek labain egiten dute etxebizitzetako horma kareztatuetan.

        — Nora zoaz?

        Urduritu egin da Esteban Alberdi kaleko atea zabaltzen sentitu duenean Teresa.

        — Arima zarela esan liteke.

        — Oraintxe nator. Egizu lo.

        Oilarrak jo du ukuiluan, lastasuek nahastuta.

        Kontzejupera heldu direnean, lehentxeago alkatearen etxeko atea eraisten saiatu diren berak ahalegindu dira udaletxekoa behera botatzen.

        — Kendu paretik.

        Lau gizon dira harritzarrari heltzen diotenak, auskalo nondik ateratako bi, hiru arroako harria gerri pareraino gora harrotua, atearen kontra eman eta eman sarraila lehertu den arte. Zaputzak hartu dituela dirudi. Arnas hotsek halako mataza bat osatzen dute atsedenaldian. Kentzeko ba. Ibairako bidezidorretik lurrari kendutako harria da. Zur sendoaren zauria. Ezpalak behegainera erortzen. Emango duela dirudi. Itxuraz, tranga du jarria.

        — Zaudete! Dena txikituko duzue-eta!

        Langa kakoetatik atera eta hormaren kontra uzterako sentitu du Azpiazu merioak oldea. Bata bestearen kontra estropezu egin duten oinak dira, atea zabalik mailetan gora abiatu direnak. Kolpearen berotan du mindua hatz txikerra Azpiazuk. Odolak gozotu dizkio ezpain gaziak. Zankaluzeren semea da bat, Inazio; eta Manuel Irigoien; eta Joakin Sarobe; eta Tomas Bastida, arotza, loiolatarra hau ere, idatzi du Enparan diputatuak merioari entzundakotik. Laurak sartu ziren lehenengoak kontzeju-etxean, lau hanka pare antxintxika batean eskaileretan gora. Atzetik jarraika saldoa, armategira zuzenean.

        Nola soltatu zuten armak gordetzen zituen giltzarrapoa, ez du asmatuko esaten Azpiazu merioak. Dakiena da begiek ez diotela gezurrik. Batari eta besteari sakaka, armategira heldu zenerako eskuz esku zebiltzala eskopetak, Alberdi bizarginaren andrea zela balak banatzen ari zena, Teresa. Zegoen bolbora guztia hartu zutela, zorro bakarra utzi gabe biltegian.

        — Gortzeko moduko kanpai-hotsa, jauna.

        Eta hala, sua! eta erre! deiadar artean ikusi zituen irteten, eskailerak jaisten, pixkanaka plazatik urruntzen. Ezin izan zuen ezer egin, desenkusatu zitzaion Azpiazu merioa Narros markesari gau hartan bertan:

        — Azpeitira zihoazela, hala entzun nien.

        — Nori?

        — Esteban Alberdi bizarginaren emazteari.

        Berandu gabe, eta kanpai hotsek asaldatuta, abadeak berak izan dira inork eskatu gabe taldera bildu direnak harresietara heldu orduko. Erokeria hura lasaitzeko asmoz iritsi zirela, hortxe ez du dudarik Enparanek. Eta Hurtado, baita Joseph Joaquin Hurtado sindikoa ere. Berehala asmatu du Piztiak zer egin heldu berriekin. Buruan jarri dituzte, eta lastasuek dena baino gorriago ageri den herriko bandera eman diote Joseph Izagirre apaizari. Hurtado doa erdian.

        Ez doaz entzun gabe:

        — Gugana badatoz, zuek zoazte lehenengoak.

        Gaueko hamarrak pasatxo dira Azpeitiko dorreko erlojuan Enparan diputatuak korrejidorea agurtu duenean. Inor ez plaza hutsean. Erabateko isiltasuna. Atarira iritsia dela, ezezagun batzuen itzalak sumatu ditu arkupeetan. Orduan entzun du:

        — Hau ere kapelazuria duk!

        Ohi duen moduan jo du aldaba, azkar ireki diezaioten. Kolpe bat, bi azkarrago segidan. Non da morroia. Luze egin zaio. Gainean du gerizetako bat eta honen hotsa, ezagutzen ez duen gizon bat gero eta gertuago. Jakin badaki armaturik dabiltzana, labana bat, pistola, eskopeta-begia jarriko diote saihetsetan, eta orduan zer.

        — Edan!

        Ostikoz hildako katakume bat bezala astindu dio muturren aurrean zahatoa ahots zakarrak.

        — Edan!

        Izuak gogortuta du ahoa Enparan diputatuak. Ezpainak busti besterik ez du egin. Mikatza dago. Eskerrak ematea ere pasatu zaio, ez hala sentitzen duelako. Etxeko atea doirik zabaldu eta barruko tortxek atari izkina argitu dutenean, atzamarrak jakako poltsikoan sartuta ikusi du morroiak.

        — To, pezeta bat, lagunekin zerbait edan dezazun.

        Dardarka dago Enparan diputatua ateari giltza eman dionean. Handia du amorrazioa. Ez du arratoi haietako bakar bat ere ezagutu zerrenda osatzen segitzeko.